Fréttablaðið - 31.01.2007, Blaðsíða 22

greinar@frettabladid.is
Það jafnast ekkert á við fótbolta. Samstilltan og
útsjónarsaman kappleik sem
einkennist af sjálfsöryggi, lipurð
og leikgleði. Íþróttahreyfingin er
sannarlega hreyfing okkar allra
þótt allir séu ekki beinir þátttak-
endur. Hún er nefnilega valdamik-
il stofnun, teygir anga sína víða
og hefur óteljandi kima sem
reynst hafa stjórnmálamönnum
mikilsvert bakland. Þetta á ekki
síst við um Knattspyrnusamband
Íslands (KSÍ), langstærsta
sérsambandið með yfir 22.000
iðkendur, ríflega þrisvar sinnum
fjölmennara en Körfuknattleiks-
sambandið og Handknattleiks-
sambandið. KSÍ er líka afar
fjársterkt samband með hagnað
upp á 27 milljónir króna árið 2005.
KSÍ er því stórveldi í íþróttaheim-
inum og forystukeppnin sannkall-
aður stórfiskaleikur.
Þótt íþróttahreyfingin sé
hreyfing okkar allra eiga hinir
ýmsu hópar misgóðan aðgang að
gæðum hennar. Mikil umræða
hefur átt sér stað um börn frá
efnaminni heimilum og bága stöðu
þeirra gagnvart tómstundastarfi
og íþróttum. Þá er hlutfall kvenna
talsvert lægra en karla og
brottfall þeirra meira. Konur eru
um fjórðungur iðkenda innan KSÍ,
talsvert færri en bæði í körfu-
boltanum og handboltanum. Ekki
er langt síðan mikill munur var á
verðlaunafé til karla- og kvenna-
liða í Landsbankadeildinni. Eftir
ósk frá Landsbankanum hækkaði
KSÍ féð til kvennaliðanna til jafns
við karlaliðin. Í haust kom svo
upp dagpeningamálið þar sem í
ljós kom að kvennalandsliðið fékk
einungis lítið brot af greiðslum
karlalandsliðsins. KSÍ maldaði í
móinn, bar við tapi á kvennaliðun-
um og að svona gerðu menn líka í
útlöndum. Nú í aðdraganda
formannskjörsins hefur þetta
engu að síður verið leiðrétt og
skýring fráfarandi formanns er
að þetta hafi verið „gáleysi“.
Rannsóknir sýna að íþróttir eru
gjarna samofnar hefðbundnum
karlmennskuhugmyndum. Það
gerist þannig að orðfæri og
táknmyndir um íþróttamenn
renna saman við hugtök sem
notuð eru til að lýsa karlmennsku,
svo sem hugrekki, þor, líkamlegan
styrk, færni og virkni. Þetta gerir
það t.d. að verkum að fatlaðir
karlar sem ekki standast þessi
viðmið upplifa sig oft útilokaða
frá heimi íþróttanna og karl-
mennskunnar. Á sama hátt getur
þessi orðræða virkað útilokandi
fyrir konur.
Þetta endurspeglast skýrt í
frétta- og fjölmiðlaefni um
íþróttirnar. Í fjölþjóðlegu
könnuninni „Sports, Media,
Stereotypes“ sem Ísland tók þátt í
og kynnt var í fyrra, kom í ljós að
körlum er gert hærra undir höfði
en konum bæði í íþróttum og í
íþróttaumfjöllun. Konur eru
sjaldséðar í íþróttafréttamennsku
og fjölmiðlaumfjöllun um konur
er ekki í neinu samræmi við
íþróttaiðkun þeirra eða árangur.
Kvennalandslið Íslands í fótbolta
er t.d. í 21. sæti á styrkleikalista
FIFA en karlalandsliðið í 93. sæti
(af fleiri liðum þó). Fjölmiðlaum-
fjöllun er í engu samræmi við
þetta. Þessum umframsýnileika
karla fylgir svo ýmislegt fleira,
svo sem hugmyndir um að þeir
séu betri, þar með meira áhorf,
athygli, peningar, hvatning og svo
koll af kolli.
Stjórnskipulag íþróttahreyfing-
arinnar, sérstaklega KSÍ, endur-
speglar kynjaskekkju sem er
jafnvel ýktari en í samfélaginu í
heild. Ein kona situr í 16 manna
stjórn KSÍ, karlar eru í yfirgnæf-
andi meirihluta í nefndum
sambandsins, þjálfarar eru karlar
í meirihluta og í dómstól og
áfrýjunardómstól KSÍ sitja
eingöngu karlar. Heita má að
íþróttahreyfingunni sé stjórnað af
körlum, íþróttum miðlað af
körlum um íþróttir karla. Þetta er
hvorki „gáleysi“ né samsæri
nokkurra manna heldur kerfis-
bundið einkenni á valdamisræmi
kynjanna á samfélaginu.
Eftir allt þetta má spyrja hvort
Halla Gunnarsdóttir eigi nokkurn
möguleika í formannskjörinu? Þar
gilda flóknar reglur um atkvæða-
vægi og fulltrúafjölda og strax
þar er líkast til nokkur kynja-
skekkja. Og svo má spyrja hvort
ekki sé eðlilegt að karlar séu í
forystu í samtökum þar sem
karlar eru í meirihluta? Þeir sem
hugsa þannig reikna með að fólk
kjósi eingöngu einstaklinga af
sínu eigin kyni. Ef þetta væri
reyndin væri forysta fjölmargra
félagasamtaka allt önnur en
raunin er. Þá væri karlmaður ekki
formaður BSRB því þar eru konur
í meirihluta, og því síður í félagi
bankamanna. Það er því fullkom-
lega raunhæft hjá Höllu Gunnars-
dóttur að skella sér í stórfiska-
leikinn og sækjast eftir
formennsku í KSÍ. Á sama hátt og
konur geta kosið karla til forystu
fyrir sína hönd, geta karlar vel
kosið konu í forystuhlutverk. Það
kostar bara pínulítið hugmynda-
flug – en svo lítið að flestir karlar
ættu að ráða við það.
Stórfiskaleikur
Menntamálaráðherra skrifaði grein í Fréttablað-ið sl. föstudag þar sem hún virðist líta svo á að
stuðningur við samkeppnissjóði sem helstu leið til
fjármögnunar vísindarannsókna jafngildi andstöðu
við að efla Háskóla Íslands. Við undirrituð, sem erum
starfandi vísindamenn við Háskólann í Reykjavík,
erum ósammála þessari röksemdafærslu og viljum
hér koma á framfæri sjónarmiðum okkar í málinu.
Vísinda- og tækniráð – sem í sitja, auk annarra,
ráðherrar menntamála, iðnaðar og fjármála, ásamt
forsætisráðherra – á að móta stefnu hins opinbera í
vísindamálum. Ráðið birti sl. vor stefnu fyrir tíma-
bilið 2006-2009. Þar er lögð áhersla á mikilvægi þess
að efla samkeppnissjóði, og m.a. sagt orðrétt:
„Vísinda- og tækniráð hvetur til þess að [...] hækk-
un beinna fjárveitinga til rannsókna renni að stærst-
um hluta til samkeppnissjóða og áætlana sem úthluta
fé á grundvelli umsókna og faglegs mats.“
Undir þetta tökum við heilshugar. Hins vegar
gefur auga leið að samningur menntamálaráðherra
við Háskóla Íslands, um þriggja milljarða króna
aukin framlög á ári til rannsókna við skólann, fer
þvert gegn ofangreindri stefnu Vísinda- og tækni-
ráðs, sem ráðherra átti þátt í að móta.
Við erum síður en svo mótfallin því að rannsóknir
við Háskóla Íslands séu efldar. Það er hins vegar
ástæða fyrir þeirri áherslu sem Vísinda- og tækniráð
leggur á að auknar fjárveitingar til rannsókna fari að
stærstum hluta gegnum samkeppnissjóði. Hún er
orðuð svo í stefnu ráðsins: „Samkeppnissjóðir eru
eitt virkasta stýritækið til að vísinda- og þróunar-
starf beri árangur.“
Skilvirkasta leiðin til að efla rannsóknir á Íslandi
er að láta fé til þeirra renna gegnum samkeppnis-
sjóði. Það tryggir að peningarnir fari í bestu verk-
efnin, og til bestu vísindamannanna, hvar sem þeir
starfa. Miðað við styrk HÍ í rannsóknum í dag er ljóst
að skólinn myndi, svo lengi sem hann dregst ekki
aftur úr í samkeppninni, fá 75-80% af því fé sem sett
yrði í slíka sjóði.
Sá munur yrði þó á, miðað við þá beinu fjárveit-
ingu sem ráðherra samdi um, að tryggt yrði að bestu
verkefnin og bestu vísindamennirnir innan HÍ yrðu
styrkt. Það myndi efla HÍ á mun skilvirkari hátt en
sá samningur sem ráðherra gerði. Að auki myndi sú
leið efla uppbyggingu allrar vísindastarfsemi á
Íslandi, og þannig verða öllu vísindasamfélaginu – og
um leið öllu samfélaginu – til hagsbóta.
Anna Ingólfsdóttir, Björn Þór Jónsson, Einar
Steingrímsson og Luca Aceto. Höfundar eru
starfandi vísindamenn við HR.
Ráðherra og efling vísinda
A
B
CD
E
FG OPQRSTU
ABC-kort
Þú sækir um ABC-kortið
hjá Netbankanum á www.nb.is
Hjálpaðu bágstöddum börnum og njóttu afsláttar í leiðinni
Með ABC-kortinu færðu 10% afslátt í verslunum
Hans Petersen um land allt og 1% af upphæðinni
rennur beint til ABC-barnahjálpar.
P
eningar, kynlíf og trúarbrögð geta orðið magnaður
bræðingur eins og við höfum orðið vitni að í óþægi-
lega miklum smá-atriðum í máli og myndum sem hafa
streymt frá Byrginu undanfarnar vikur. Allt er það
mikið ógæfumál fyrir helstu persónur og leikendur. Og
enn er verið að bæta við línum á syndaskrá forstöðumannsins.
Í öllum gusuganginum hefur hins vegar sú hlið sem snýr
að lausatökum fjárlagavaldsins á fjármunum almennings ekki
fengið verðskuldaða athygli. Er þó sá flötur ærið tilefni til að
velta fyrir sér hversu frjálslega stjórnvöld fara með þá peninga
sem þeim er treyst fyrir.
Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, formaður Samfylkingarinnar,
gerði þennan þátt Byrgismálsins að umræðuefni á aðalfundi
Samfylkingarfélagsins í Reykjavík síðastliðna helgi og benti á
að stjórnvöld hefðu brugðist eftirlitsskyldu sinni með meðferð
opinbers fjár.
„Í öðrum löndum væri einhver gerður ábyrgur í Byrgismál-
inu, aðrir en starfsfólk Byrgisins og skjólstæðingar þess,“ sagði
Ingibjörg Sólrún.
Ísland er hins vegar ekki eins og önnur lönd í þessum efnum.
Viðbrögð formanns fjárlaganefndar Alþingis, framsóknar-
mannsins Birkis Jóns Jónssonar, við gagnrýni Ingibjargar komu
því ekki á óvart þegar hann sagði, aðspurður í fréttum ríkissjón-
varpsins, að honum fyndist það á „lágu plani“ að ætla að gera
þetta pólitískt mál.
En með leyfi að spyrja: Ef meðferð opinbers fjár er ekki pólit-
ískt mál, hvað er það þá?
Nú skiptir það ekki litlu varðandi stöðu og störf Alþingis að
ekkert gjald má greiða úr ríkissjóði nema samkvæmt lögum, eins
og þar er skrifað.
Ábyrgð framsóknarmanna á Byrginu hlýtur að vera allnokkur.
Byrgið komst á fjárlög 1999 þegar Páll Pétursson var félagsmála-
ráðherra og árið 2003 sat flokksfélagi hans, Árni Magnússon, í
sama stól þegar ráðuneytið sendi frá sér yfirlýsingu um að það
hefði ótvíræða eftirlitsskyldu með Byrginu. Ekki þarf að fara
mörgum orðum um hvernig ráðuneytið rækti þá skyldu sína.
Illgerlegt er að láta þá félaga Árna og Pál svara fyrir málið,
enda báðir horfnir á önnur mið. Söguleg arfleifð þriðja fram-
sóknarráðherrans sem nú er í félagsmálaráðuneytinu hlýtur þó
að vera töluverð.
Umfram allt er þó ábyrgð fjárlaganefndar Alþingis mikil þótt
hún sitji sem fastast.
Þar á bæ virðast menn þó gera sér grein fyrir því að málið er
pólitískt og eru nú með til skoðunar hvort breyta þurfi lögum um
eftirlit með ríkisstyrkjum til aðila utan ríkiskerfisins.
Auðvitað er það svo laukrétt hjá formanni Samfylkingarinnar
að í öðrum löndum væri einhver innan opinbera kerfisins gerður
ábyrgur. Það er hins vegar ekki stíll íslenskra stjórnmálamanna
að játa mistök, viðurkenna að þeir hafi haft rangt fyrir sér, eða
axla ábyrgð. Undantekningarnar í stjórnmálasögu landsins eru
svo fáar að þær rísa eins og Herðubreið upp úr Ódáðahrauni.
Lausatök í skugga
kynlífshneykslis