Fréttablaðið - 24.02.2007, Síða 12

Dr. Jóhanna Barð-
dal málvísindamaður
hlaut á dögunum hæsta
rannsóknarstyrk sem ís-
lenskum málvísindamanni
hefur hlotnast til þessa.
Stjórn Trond Mohn-sjóðsins
í Björgvin í Noregi úthlut-
aði 60 milljónum norskra
króna til vísindarannsókna
og hlaut verkefni Jóhönnu
styrk upp á 12,3 milljónir
norskra króna, eða nærri
135 milljónir íslenskra
króna. Verkefnið, sem er
alþjóðleg rannsókn, snýst
um sögulega þróun setn-
ingagerða í indóevrópskum
tungumálum og þar leikur
íslenska lykilhlutverk.
„Það er auðvitað stórkostleg viður-
kenning að fá þennan styrk og
kemur verulega á óvart hér úti að
við fáum alla þessa peninga til
tungumálarannsókna,“ segir
Jóhanna Barðdal, sem starfað hefur
við Háskólann í Björgvin undanfar-
in þrjú og hálft ár við kennslu og
fræðistörf.
Hún vísar þar til þess að rann-
sóknir á sviði hugvísinda hafa yfir-
leitt fengið minni og færri styrki
en raunvísindarannsóknir. „Ég finn
fyrir mikilli og almennri ánægju
með að við fengum þennan styrk og
fólk er enn að óska mér til ham-
ingju.“
Trond Mohn-sjóðurinn, eða Bergen
Research Foundation eins og hann
heitir, var stofnaður 2004 af norska
viðskiptajöfrinum Trond Mohn sem
býr í Björgvin. Hann gaf 250 millj-
ónir norskra króna til stofnunar
sjóðsins árið 2004 en það eru ríf-
lega tveir og hálfur milljarður
íslenskra króna. Sjóðurinn er í
umsjón Háskólans í Björgvin og
leggur háskólinn einnig fjármuni
til þeirra verkefna sem sjóðurinn
styrkir.
„Það bárust alls 39 umsóknir um
styrki til sjóðsins að þessu sinni og
af þeim voru níu valdar til frekari
kynningar fyrir stjórn sjóðsins. Að
henni lokinni var svo tekin ákvörð- un um hvaða verkefni hlytu styrk,“
segir Jóhanna og bætir því við að
lokaferlið hafi verið afar spennandi
og tekið á taugarnar. „Í rauninni
skipti verkefnið sjálft ekki bara
sköpum heldur líka ferilskrá vís-
indamannsins og það hvernig fólk
kom fyrir við kynningu rannsókn-
arverkefnisins og það tekur á þegar
svona mikið er í húfi.“
„Við erum að skoða setningagerðir
í indóevrópskum tungumálum þar
sem frumlag og andlag eru ekki í
dæmigerðum föllum, sem eru
nefnifall sem frumlagsfall og þol-
fall sem andlagsfall. Það eru þó
ekki þessar dæmigerðu formgerð-
ir sem ég hef mestan áhuga á að
rannsaka heldur sjaldgæfari
afbrigði af frumlagsfalli sem birt-
ist í setningu á borð við „Okkur
þykir hákarl góður,“ þar sem frum-
lagið er í þágufalli,“ segir
Jóhanna.
Slík setningagerð hefur fyrir-
fundist í flestum indóevrópskum
tungumálum og ætlunin er að gera
samanburðarrannsóknir á þessum
tungumálum til að finna upphaf og
síðan þróun þessarar setninga-
gerðar. „Íslenskan er lykiltungu-
mál hvað þetta snertir því það er
svo mikið af þessum formgerðum
í málinu, um þúsund sagnasam-
bönd með þágufallsfrumlagi og
um tvö hundruð með þolfallsfrum-
lögum.“
Umfang rannsóknarinnar sést best
á því að indóevrópsk tungumál
samanstanda af ellefu málaflokk-
um sem sýna mikil líkindi sín á
milli. Kenningar eru uppi um að öll
þessi mál séu upprunnin frá sömu
frumtungunni, frumindóevrópsku,
en nútímamálin, arfleifð frumindó-
evrópskunnar eru töluð á svæði
sem spannar Evrópu og Suðvestur-
Asíu.
Að sögn Jóhönnu gerðu evrópsk-
ir málvísindamenn miklar saman-
burðarrannsóknir á indóevrópskum
málum á 18. og 19. öld en þær sner-
ust aðallega um orðaforða, hljóð-
kerfi og beygingar. „Við ætlum hins
vegar að bera saman fallamynstur
og skoða sagnir sem taka þessi
mynstur og kanna hvort um sömu
sagnirnar sé að ræða eða skyldar
sagnir. Út frá því væri síðan hægt
að finna út hversu gömul þessi falla-
mynstur eru og hvort þau hafi hugs-
anlega verið hluti af indóevrópska
frumtungumálinu.“
Jóhanna segir að ætlunin sé enn
fremur að kanna sannleiksgildi
kenninga sem ganga út frá því að
þágufallsfrumlög hafi upphaflega
verið einhvers konar andlög, sem
síðan hafi breyst og orðið frumlög.
„Ein leið til þess er að bera saman
sagnasambönd sem taka þágufalls-
frumlög og skoða þróun þeirra frá
elstu indóevrópsku málunum til
þeirra yngri.“
Í því sambandi nefnir Jóhanna
fornindverska tungumálið sanskrít
sem var talað á Indlandi fyrir 3-4
þúsund árum. „Til stendur að kanna
hvort þar koma fyrir sagnir með
þessum fallamynstrum og ef þær
finnast ekki, hefur þetta þróast
síðar og þá þarf að finna hver sú
þróun hefur verið. Og það gerum
við með því að bera saman öll
tungumálin, finna hvað þau eiga
sameiginlegt því það sem er sam-
eiginlegt tungumálunum hefur að
öllum líkindum verið til í frummál-
inu. Ef þessi fallamynstur finnast
aftur á móti ekki er ólíklegt að þau
hafi verið til í frummálinu.“
Að þessu leyti segir Jóhanna að um
brautryðjendarannsókn sé að
ræða. „Þær rannsóknir sem áður
hafa verið gerðar á indóevrópsk-
um tungumálum hafa ekki náð til
þessara þátta og það er þetta sem
gerir þessa rannsókn svo sérstaka
og spennandi.“
Hún gerir ekki ráð fyrir að sjálf
rannsóknin geti hafist fyrr en vorið
2008, en undirbúningur hefjist þó
strax í haust. „Við Þórhallur
Eyþórsson málfræðingur, sem
kemur til með að vinna að þessu
verkefni á Íslandi, munum kynna
það á alþjóðlegri ráðstefnu í sögu-
legum málvísindum í Kanada í
haust. Síðan á þetta eftir að vekja
enn meiri athygli vonandi þegar
við förum að birta greinar um
framvindu rannsóknarinnar.“
Fjölmargir vísindamenn koma að
rannsókninni auk Jóhönnu og Þór-
halls en miðað er við að styrkurinn
dugi til að greiða fjórar rannsókn-
arstöður í Noregi og þar af tvær
stöður doktorsnema. Aðrir fræði-
menn sem að þessu koma eru frá
Ítalíu, Hollandi, Bretlandi og
Bandaríkjunum.
En af því að styrkurinn miðast
bara við þessar fjórar stöður í Nor-
egi verða þessir vísindamenn að
afla sér styrkja sjálfir til að taka
þátt í verkefninu og það gildir líka
fyrir Þórhall Eyþórsson. „Forsend-
urnar fyrir því að Ísland geti tekið
þátt í þessu verkefni eru að til þess
fáist peningar heima. Ef Ísland
ætlar að taka þátt í stórum rann-
sóknarverkefnum af þessu tagi,
verður að koma til fjármagn. Hluti
af því að koma Háskóla Íslands í
fremstu röð er meðal annars alþjóð-
legt samstarf, það er mikilvægt að
vera sýnilegur á alþjóðavettvangi,“
segir Jóhanna.
Sjálf ætlar hún ekki að láta staðar
numið í fjáröflun til rannsóknar-
innar þó svo að allir þessir pening-
ar hafi þegar fengist til verksins.
Ætlunin er að sækja um styrk til
Rannsóknarráðs Noregs og hins
nýstofnaða Evrópska rannsókna-
ráðs en þar hafa opnast nýjar leiðir
til að sækja um hugvísindastyrki til
grunnrannsókna af þessu tagi. „Það
er ljóst að fjögur ár duga ekki til að
ljúka þessu verkefni og nauðsyn-
legt að stækka það og fá til liðs við
sig fleira fólk með fjölbreyttan
tungumálabakgrunn. Og til þess
þarf meiri peninga. Markmiðið er
að geta lengt þetta í sex ár,“ segir
Jóhanna Barðdal.
Okkur þykir hákarl góður