Tíminn - 04.05.1980, Blaðsíða 9

Sunnudagur 4. mai 1980
9
m.a. niitíma rannsóknir á jarö-
vegi. Sögulegar heimildir votta
glöggt, aö fyrir 250 árum eöa svo
voru skógar miklu meiri á land-
inu en slöar uröu og enn eru orön-
ir.
Viö höfum fyrir augum mjög
mörg dæmi um þaö hvernig
gróöurfar er þar sem landslag
hefur veriö hlíft. Má þar nefna
Eiöahólma, Hreöavatnshólma,
Grlmstorfu I Fellum, hólma I
Þjórsá og þannig mætti lengi telja
staöi, sem uröu skógræktarliöi
landsins og áhugaliöi um skóg-
rækt til mikillar uppörvunar,
þegar margir voru svartsýnni á
trjávöxt I landinu, en ml er oröiö,
góöu heilli.
Skógrækt rlkisins og skógrækt-
arfélögin eru nó sannarlega
reynslunni rlkari. Nil vita menn
t.d. aö álitlegur birkiskógur getur
vaxiö upp vlöa á landinu þar sem
skilyröi eru góö, þótt ekkert komi
til nema friöunin. Um þetta segir
Hákon Bjarnason I ársriti Skóg-
ræktarfélags Islands áriö 1971
þegar hann skýrlr frá reynslunni
á Hallormsstaö af friöuninni einni
saman.
„Nvl er svo komiö, aö birkiskóg-
ur rls sem veggur meö endilangri
giröingunni og er landiö allt birki
vaxiö. Meö þessu er sagan þó ekki
nema hálfsögö. Hér eru komin ný
gróöurlendi undir skóginn, ýmis
blómlendi, graslendi eöa lyngmó-
Eysteinn Jónsson.
Skógrækt rlkisins og skógrækt-
arfelögin hafa nú oröiö mjög
mikla reynslu I skógræktarmál-
um og er þvl afar þýöingarmikið
aö hafa samráö viö Skógræktina
og skógræktarfélögin þegar efnt
er til Utivistarsvæöa. Þeir sem
reynsluna og þekkinguna eiga,
geta gefið holl ráö þegar lönd eru
valin til útivistar og umfram allt
má meö þess háttar samráöi
tryggja, aö sem viöast veröi
skógræktarmálin beinllnis tengd
útivistarmálum eftir þvl sem viö
á og frekast veröur viö komiö.
Anægjulegt er aö kynnast þvi,
aö þannig hefur þróunin einmitt
orðiö vlöa á landinu. Sveitarfélög
og skógræktarfélög hafa tekið
upp nána samvinnu og sums staö-
ar meö glæsilegum árangri. Ég
nefni hér enn Heiðmörk viö
Reykjavik og Kjarnaskóg viö
Akureyri. Tekist hefur hin ákjós-
anlegasta samvinna sveitar-
stjórnarmanna og áhugafólksins
og árangurinn hefur ekki látið á
sér standa. A báöum þessum
stööum er lögö áhersla á hvort
tveggja, skógrækt og aö búa I
haginn fyrir útivist almennings.
Þannig þarf þetta einmitt aö vera
eins og reynslan hefur sýnt og
gleggst kemur fram I þvl, aö vin-
sælustu útivistarsvæði lands-
manna um áratugi eiga þaö ein-
mitt sameiginlegt aö þar er skóg-
ur til skjóls og prýöi.
ar I staö ófrjórra þursaskeggs-
móa”. — Þetta hefur sem sé friö-
unin ein gert. Þaö sama hefur
gerst á Vöglum I Fnjóskadal.
Skógur óx upp eins og veggur viö
giröinguna en utan hennar örfoka
melar meö gróöurtorfum I dæld-
um og brekkurótum. A Eiöum á
Fljótsdalshéraöi og á Vöglum á
Þelamörk I Eyjafiröi og vlðar
hafa góöir birkiskógar vaxið upp I
skjóli friöunar einnar saman og
þannig mætti fleiri dæmi nefna,
sem sýna hvaö gerst getur I friö-
löndum þar sem skilyröi eru góö,
en þau eru miklu vlöar en menn
aö óreyndu gera ráö fyrir.
A mlnum æskustöövum eystra
var skógum I sumum dölunum,
einkum I Hofsdal inn af Alftafiröi
og er enn og skógartúrar geröir
þangaö, en fáir held ég aö hafi um
þær mundir taliö llklegt til skóg-
ræktar I Hálsþinghá eöa annars
staöar þarna úti viö sjóinn. En nú
eru viöhorf breytt. Skógræktarfé-
lag Búlandshrepps hefur nú kom-
iö upp skemmtilegum skógi sunn-
an undir Hálsunum þar sem
höfuöbóliö Búlandsnes stóð áöur
fyrr og er þar nú oröiö skjólgott
útivistarland og skógartúrar
styttri en fyrrum frá Djúpavogi
t.d. Fellur þessi skógur væntan-
lega inn I fólkvang þann, sem
fyrirhugaöur er einmitt á þessum
slóöum. Og þaö sem meira er, aö
þessi reynsla sýnir aö koma má
skógi I fólkvanginn þegar þar aö
kemur eftir þvl sem henta þykir
til skjóls og prýöi.
Nefni ég þetta sem lltiö dæmi
um breytt viöhorf og hvaö gera
má þar sem skilyröi voru þó ekki
talin góö, vægast sagt.
Með ýmsu móti má koma upp
útivistarsvæöum og klæöa þau
skógi svo sem viö höfum þegar
dæmi um.
1 náttúruverndarlögunum nýju,
sem ég kalla svo enn, eru ákvæöi
um stofnun fólkvanga, en þaö eru
friölönd á vegum sveitarfélaga,
sem sérstaklega eru ætluö sem
útivistarlönd. Eru settar reglur
um þessi lönd I samráöi viö Nátt-
úruverndarráö og þeim komiö
undir stjórn sveitarfélaga. Friöun
getur veriö meö ýmsu móti fram-
kvæmd, en þaö á aö vera sam-
eiginlegt meö þessum svæðum
öllum, að þau eiga aö vera til af-
nota almenningi eftir settum
reglum.
1 náttúruverndarlögunum er
gert ráö fyrir þvl, aö sveitarfélög
geti sameinast um stofnun fólk-
vanga og er þá miöaö viö aö vlöa
hagar þannig til aö þess háttar
samvinna hentar vel. Meö þeim
hætti má sums staðar taka stór
svæöi og gera aö myndarlegum
fjölbreyttum útivistarsvæöum, og
sannleikurinn er sá aö brýna
nauðsyn ber til að hugsa stærra I
þessu efni en gert hefur veriö vlö-
ast hvar fram aö þessu efni en
gert hefur veriö vlöast hvar fram
aö þessu.
Dæmi um góða byr jun
— Reykjanesfólkvangur
Hér veröur ekki gerö grein fyrir
fólkvöngunum, sem stofnaðir
hafa veriö, en einungis drepiö á
einn, sem hefur algera sérstööu
og sem ástæöa er til aö vekja at-
hygli á, aö mlnum dómi — ekki
slst þegar umræöuefniö er skóg-
ræktog útivistarlönd. Ég geri dá-
litla grein fyrir honum sem dæmi
um verkefni, þvl þar er allt á
byrjunarstigi.
Atta sveitarfélög á Reykjanesi
hafa sameiginlega stofnað til
Fólkvangs, Reykjanesfólkvangs.
Aö honum standa Reykjavlk,
Kópavogur, Seltjarnarnes, Hafn-
arfjöröur, Keflavlk, Grindavlk,
Njarövlk og Selvogur.
Fólkvangurinn nær allar götur
noröan úr Vifilsstaöahllö, frá
Heiömerkurgiröingunni, og suöur
á Krisuvlkurberg og frá Höskuld-
arvöllum rétt norðaustan viö
Keilinn og austur I Grindaskörö
þar sem Bláfjallafólkvangur
tekur viö. Ná þvi friölönd og fólk-
vangar saman óslitiö úr Elliöaár-
vogi á Krlsuvlkurberg þvert yfir
Reykjanesiö. Allt þetta svæöi er
sem sé meö einhverjum hætti
komið undir friöun eöa stjórn,
sem miöast við aöhlynningu á
einhvern hátt og ráðstafanir til
þess aö búa I haginn fyrir útivist
almennings. Þetta er býsna
mikilsvert, enda þarf hér mikils
viö, þvl aö þetta er næsta ná-
grenni þéttbýlasta svæöis lands-
ins, hér viö sunnanveröan Faxa-
flóa, og aö austan liggja hér að
fjölmennar byggöir Suöurlands.
í Reykjanesfólkvangi er stór-
brotiö landslag og fjölbreytni
náttúrunnar nálega meö óllkind-
um. Þar eru þrlr myndarlegir
fjallgaröar, Sveifluháls, Vestur-
háls og Langahllöin og fylgifjöll
hennar. Tveir dalir, Móhálsadal-
ur og dalurinn, sem Kleifarvatn
liggur I, en þaö er tvlmælalaust
eitt fegyrsta og sérkennilegasta
fjallavatn landsins, sex önnur
stööuvötn, þar af 4 fjallavötn,
frægar eldborgir, fjölbreytt
hraun og traöir, hverir, laugar,
lækir, litfagurt land meö afbrigö-
um, valllendissléttustrá og fugla-
bjarg, svo aö nokkuö sé taliö.
Þetta er margra daga gönguland
meö skemmtilegum áningarstöö-
um og ótal staöir vel fallnir til
skyndiheimsókna, enda er fólk-
vangurinn 17 km á annan veginn
og 19 km á hinn.
Aöeins einn ljóöur sýnist mér á
þessu landi, Þaö er skóglaust aö
mestu, þegar frá er talin myndar-
leg skógrækt Skógræktarfélags
Hafnfiröinga I Undirhliöum, sem
einmitt sýnir glöggt hvaö hægt er
aö gera á þessum slóöum, enda er
þetta aöalgróðurlendi Reykjanes-
skagans, sem búskapur á skagan-
um byggðist aö verulegu leyti á
áöur fyrr, meðal annars voru þar
sel I tugatali, sem heimildir
greina glöggt og fjöldi selrústa
votta.
Ekkert fer á milli mála, aö á
þessu landi var mikill skógur og I
hann gengið ósleitilega. Hrlskvöö
var t.d. á flestum jöröum á
Reykjanesi til Bessastaöa og Viö-
eyjarog gekk svo þangaö til skóg-
arnir voru svo illa leiknir aö
breyta varö hrlskvööinni I fisk-
kvöö. Byggt var llka á vetrarbeit I
skógunum þvl heyskapur var lltill
og með mörgu móti var gengiö á
skóginn til þess aö draga fram llf-
iö.
Séra Arni Helgason I Göröum}
lýsir þvl átakanlega I sóknarlýs-
ingu sinni frá þvi um 1840 hvernig
menn neyddust til aö fara meö
skóginn jafnvel til fóöurs fyrir
nautpening. Lýkur hann þeirri
lýsingu sinni meö þessum oröum:
„Þvl fleiri sem safnast aö þess-
um aflaplássum og höndlunar-
stööum þvl meir sé gengiö aö
skóginum”.
Ekki skulum viö áfellast neinn.
Neyöin er haröur húsbóndi. En
væri þaö ekki veröugt verkefni aö
klæöa á ný skógi og blómgróöri
hentug úrvalssvæöi á þessu landi,
sem nú hefur veriö gert aö fólk-
vangi fjölmennustu byggöarlaga
landsins.
Ég legg I aö nefna skjólgóö dal-
verpi umhverfis Djúpavatn,
Grænavatn og Spákonuvatn I
Vesturhálsi, Huldur og Hulstur,
skjólleg skot upp af Stöpunum viö
Kleifarvatn, Búfellsgjá, Geitahlíö
og Núpshllö, og er þá aöeins fátt
eitt taliö af þvl, sem leikmanni
sýnist vel henta aö klæöa viöhafn-
arbúningi meö skógrækt I þessum
stórbrotna fólkvangi.
Skógargróöri prýddur Reykja-
nesfólkvangur jafnast á viö þau
útivistarsvæði, sem nú eru rómuö
mest og fjölsóttust, og hann er viö
bæjardyr manna, svo aö segja, á
miöju þéttbýlasta svæði landsins.
Ef vel tækist til mætti kannski
þegar þar aö kemur segja meö
oröalagi séra Arna Helgasonar
eitthvaö á þessa leiö: „Þvl fleiri
sem safnast aö þessum aflapláss-
um og höndlunarstööum þvl meir
er unniö aö þvl aö endurreisa
skóginn og gróöurinn”. — Og
miöaö viö þaö, sem þegar hefur
verið gert vlös vegar um landiö
m.a. I nágrenni viö aflapláss og
höndlunarstaöi er engin f jarstæöa
aö gera ráö fyrir því aö þetta ger-
ist I næstu framtlö.
Sveitarfélög og
áhugafólk vinni saman
Ég hef drepiö hér á Reykjanes-
fólkvanginn sérstaklega sem
dæmi, til aö vekja menn til um-
hugsunar um hvaö gera mætti
þar og annars staöar. Mér finnst
Reykjanesfólkvangurinn merki-
legt dæmi um þaö, aö sveitarfélög
vinni saman I þessu, þar sem þaö
á viö — og einnig I þvl aö hugsa
stórt, taka stór samfelld svæöi
undir samstjórn sem friölönd og
útivistarsvæöi.
Ég hefi meö þessu einnig viljaö
benda á, aö meö þvi lagi geta skil-
yröi oröið æskileg til þess aö ná
samstarfi viö áhugamenn og
áhugafélög i mörgum byggöar-
lögum um skógrækt og aörar ráö-
stafanir til aö búa stórbrotin og
myndarleg sameiginleg útivist-
arsvæöi á viöunandi hátt til úti-
vistar, dvalar og umferöar.
Auövitaö veröur aö haga fram-
kvæmdum I þessu tilliti eftir þvl,
sem best hentar á hverjum staö —
en mikils væri um þaö vert ef
þetta ár trésins yröi nú notaö til
þess aö taka þessi mál — skóg-
ræktar-, friöunar- og útivistar-
málin — til rækilegrar meöferöar
hvarvetna um landið. Taka þau
til endurskoöunar og fram-
kvæmda, eftir þvl sem viö á — á
hverjum staö. Hlynna aö þvl sem
fyrir er og auka viö — og efna til
nýrra framkvæmda þar sem þess
þarf og þá meö þaö I huga aö
flétta þessa þætti saman, ogum-
fram allt efna til sameiginlegra
átaka sveitarstjórna og áhuga-
manna, þvl einmitt þess háttar
vinnulag hefur gefist best eins og
dæmin sýna.
011 skilyröi eru fyrir hendi til aö
koma miklu áleiöis 1 þessu efni.
Vlöast er enn kostur þess að
taka frá heppileg, nógu stór úti-
vistarlönd, ef skynsamleg skipu-
lagsvinna er viö höfö, og framtak
ekki skortir. Og Skógrækt rlkisins
og skógræktarfélögin eru fús aö
miöla af reynslu sinni þeirri
þekkingu, sem á þarf aö halda til
aö velja þessi lönd þannig, aö I
þau megi koma skógi til skjóls og
prýöi.
Látum ár trésins veröa upp-
hafsár nýrrar sóknar I þessum
efnum.
Gleymum þvl ekki, aö þaö er
veigámikill þáttur I llfskjörum
manna aö búa i viökunnanlegu
umhverfi og eiga frjálsan aögang
aö aölaöandi löndum til hvlldar,
skemmtunar og sálubótar.
A Hallormsstaö má sjá, hverju friöun fær áorkaö, Birkiskógurinn hefur
þaniö sig út aö giröingunni, en utan hennar, þar sem fénaöur gengur,
eru naktir óræktarmóar eins og áöur.
GYRO..........
ÁBURÐARDREYFARAR S
Stærð: 750 kg.
Stillingar úr ökumannssæti.
Dráttarkrókur fyrir vagn.
Guðbjörn Guðjónsson
heildverslun
Kornagarði 5 — simi 85677