Tíminn - 21.12.1980, Blaðsíða 13

Sunnudagur 21. desember 1980
13
miljónum stjarna i vetrarbraut
okkar, og i fullkomnum stjörnu-
sjám má sjá állka margar vetr-
arbrautir i ómælisviddum
geimsins. Hvernig ætti þá okkar
sól og reikistjörnur aö vera eina
sólhverfiö? Væri þaö ekki alveg
óhugsandi?
Stjörnufræöingurinn James
Jeans bar fram þá afturhalds-
sömu kenningu, aö sólhverfiö
væri myndað á þann hátt að
önnur sól hefði komið nærri sól-
inni og dregið út úr henni efni,
sem siðan hefði þéttst í reiki-
stjörnur, sem hefðu svo farið að
snúast um hana. En þar sem
fjarlægð milli sólstjarna væri
óskapleg, væri þess ekki að
vænta, að slikt hefði nokkurn-
tima gerst nema i' þessu eina
tilviki, a.m.k. ekki i okkar vetr-
til að greina tilvist reikistjarna
hjá fáeinum sólstjörnum. A
sama hátt og jörðin og tunglið
snúast um sameiginlega þunga-
miðju, eins munu aðrar sólirog
viðkomandi jarðstjömur snúast
um sameiginlega þungamiðju,
eins munu aðrar sólir og við-
komandi jarðstjörnur snúast
um sameiginlega þungamiðju.
Væri hin dimma jarðstjarna
nægilega efnismikil þá mætti
greina einskonar „rugg” i
göngu viðkomandi sólar.
Og einmitt þetta hefur verið
leitt i ljös með mælingum. Arið
1944 var uppgötvað að daufari
stjarnan i tvistirninu 61 Cygni, i
Svansmerkinu hagar sér ein-
mitt á þennan hátt. Þetta
tvistimi er i 11 ljósára fjarlægð
og er fyrsta stjarnan, sem
tvistirni. Ekki er með vissu vit-
aö hvorri sólstjörnunni jarð-
stjarnar fylgir. Ef hún snýst um
stærri sólina, mun jarðstjarnan
hafa tólffalt efnismagn Júpi-
ters, en ef hún snýst um minni
sólina, þá mun efnismagnið að-
eins vera áttfalt. Þetta hefur
verið leitt I ljós með mælingum
á ruggandi göngulagiþessara
tveggja sólstjarna, sem ganga
hvor um aðra.
Eitt áhugaverðasta dæmiö
um þessháttar fyrirbæri er
Bernharðsstjarnan, kölluð svo
eftir stjömufræöingnum, sem
uppgötvaði og mældi hina hröðu
hreyfingu hennar. Bernhard
stjarnan er aðeins 6 ljósár i
burtu og mjög smá, á mæli-
kvarða stjarnanna. Stjörnu-
fræðingurinn van de Kamp upp-
götvaði svo, áriö 1963, aö þessi
litla sólstjarna hafði með sér
dimman fylgihnött, sem aöeins
er 1,5 sinnum efnismeiri en
Júpiter. Þarna er áreiöanlega
um reikistjörnu að ræða, sem
gengur um Bernhards-stjöm-
una á 24 árum, en það er tvö-
faldur umferðartimi JUpiters
um sólina.
Þótt ekki sé hægt að greina
eða mæla út reikistjörnur,
smærri en þetta, þá táknar það
ekki, að ekki sé um fleiri reiki-
stjömur að ræða. Hitt er öllu
sennilegra, að þessar reiki-
stjömur séu hluti sólhverfa, þar
sem einnig eru fleiri eða færri
litlar jarðstjörnur. Margar
þessar jarðstjörnur kunna að
vera óbyggilegar. En vel er
liklegt, að einhversstaðar i
umræddum sólhverfum sé aö
finna lif, i likingu við það, sem
þekkist á okkar jörð.
Aftur á móti má telja alveg
fullvíst, að mjög viða I sólhverf-
um alheimsins, sé lif aö finna,
þar sem lifsskilyrði em hliðstæð
þeim, sem gerast á okkar jörð,
ogaö i enn öömm sólhverfum sé
til mannlif og vitlif, miklu
lengra komiö i öllum þroska og
allri fullkomnun, en enn hefur
náð verið á okkar jörð. En hvað
um sambönd jarðarbúa við
þessa fjarlægu ibúa
stjarnanna? Eru þau þekkt? Og
ef svo væri, mundu þá vera
möguleikar á að bæta þau? Væri
hér ekki verðugt verkefni fram-
sækinnar þjóðar, eins og íslend-
ingar em eða ættu að vera?
Ingvar Agnarsson.
Hér er mynd af öriitlu svæði vetrarbrautarinnar. Enginn gæti
giskað á urmul byggðra hnatta i þeim ótölulega stjörnugrúa. Hér
væri verðugt verkefni að leita lifssambanda.
arbraut. Þvi miður fékk þessi
kenning byr undir vængi meðal
stjörnufræðinga og reyndist
hinn mesti dragbitur fram-
sækinnar heimsskoðunar um
áratuga skeið. En skoðun
stjörnufræðinga hefur nú aftur
orðið framfarahæfari en áður
var.
Nú telja stjörnufræðingar
langsennilegast að myndun sól-
hverfa sé hin algengasta
náttúrusmið og að jarðstjömur i
fylgd sólna sé miklu fremur
regla en undantekning. Eftir þvi
að dæma væru þá til þúsundir
miljóna reikistjarna i vetrar-
brautinni.
En vegna þess, hve reiki-
stjörnur munu yfirleitt vera
litlar og daufar, þá er ómögu-
legt að finna þær með sterkustu
sjónaukum, og hafa verður i
huga hinar miklu fjarlægðir.
Jafnvel nálægasta sólstjarnan
er I meira en fjögurra ljósára
fjarlægð.
En önnur aðferð hefur fundist,
nákvæm fjarlægðarmæling var
gerð á. Þetta var árið 1838.
Dimmi hnötturinn ósýnilegi,
sem veldur óreglu eða „ruggi”
á göngu daufu sólarinnar 61
Cygni B, er talinn vera um 15
sinnum efnismeiri en Júplter.
Og þótt hér sé um að ræða
allstóran hnött, á mælikvarða
jarðstjarnanna i okkar sól-
hverfi, þá er þó hér um að ræða
kaldan hnött og dimman,
reikistjörnu, en alls ekki sól, þvi
minnsta sólstjarna, sem þekkist
er um 150 sinnum efnismeiri en
Júpter.
Annað hliðstætt fyrirbæri er
stjarnan 70 Ophiuchi, sem er
Nú gægjast þau fram
Laukblómin eru hulin mold fram á vor
úti í garðinum, en nú þegar eru þau
í blómaverslunum.
Túlipanar, hýasintur, já öll lifandi blóm,
er sú gjöf sem ætíð gleður
og eykur stemmningu, jafnt á jólum,
sem á öðrum árstíma.
^Blóma
fiamleióendur
%
m
A

V o

y-J.'ts”.. - v-v
SJÁUMST
MED ENDURSKINI
ll
UMFERÐAR
RÁÐ
r
v
r
J VI
N
J
\ VI

J
r K
r r
víV
Lid
i
Fyrir: Vinnuvélar
Vörubifreiðar
Dráttarvélar
Við bjóðum allt sem til þarf til
að setja saman eigin keðjur
ÞÚ SPARAR
ALLT AÐ 50%
með því að setja þær saman
sjálfur
Verslun - fíáögjöf- Viðgeróarþjónusta
IÆKNIMIÐSTÖÐIN HF
Smiöjuvegi 66, 200 Kópavogi. Simi: (911-76600.
LANDVÉLAR H.F.