Fréttablaðið - 20.06.2007, Blaðsíða 28

MARKAÐURINN 20. JÚNÍ 2007 MIÐVIKUDAGUR12
H É Ð A N O G Þ A Ð A N
Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn
hefur vakið athygli í fjölmiðl-
um og víðar með því að kenna
Íbúðalánasjóði um aukna þenslu
og ójafnvægi íslensks efnahags-
kerfis og með því að halda því
fram að sjóðurinn beri ábyrgð
á háum skammtímavöxtum hér
á landi. Jafnframt er mælt með
því að hámarkslán og lánshlut-
fall verði tafarlaust lækkað og
að Íbúðalánasjóður verði lagður
niður í núverandi mynd.
Ályktanir og niðurstöður Al-
þjóða gjaldeyrissjóðsins vekja
furðu og benda, í besta falli, til
þess að misbrestur hafi verið
í upplýsingaöflun sérfræðinga
sjóðsins hér á landi. Þó ber þess
að geta að skoðun þeirra um að
breyta Íbúðalánasjóði eða leggja
hann niður er ekki ný af nálinni.
Í ljósi umræðunnar síðustu
daga er rétt að draga fram nokkr-
ar staðreyndir málsins, með hlið-
sjón af greinargerð og niðurstöð-
um sérfræðinga Alþjóða gjald-
eyrissjóðsins.
SAMBAND NAFNVAXTA OG VERÐ-
TRYGGÐRA VAXTA
Hér á landi er skuldabréfamark-
aður að mörgu leyti ólíkur því
sem tíðkast annars staðar. Sér-
staða íslensks skuldbréfamark-
aðar er verðtryggð skuldabréf.
Þau eru yfirleitt gefin út til langs
tíma en óverðtryggð skuldabréf
til skamms tíma.
Oft er ósamræmi í þróun nafn-
vaxta og verðtryggðra vaxta sem
og í þróun langtíma og skamm-
tíma vaxta. Eðli þeirra er ólíkt og
það er oft neikvæð fylgni á milli
verðbólgu og verðtryggðra vaxta
en jákvæð tengsl milli nafnvaxta
og verðbólgu.
Þróun skammtímavaxta stjórn-
ast mikið af stöðu hagkerfisins í
viðkomandi landi.
Vaxtaferillinn hér á landi ligg-
ur niður á við eins og í mörgum
öðrum löndum þar sem hagvöxt-
ur er mikill, þ.e.a.s. vextirnir eru
lægri eftir því sem lánið er til
lengri tíma.
Íbúðalánasjóður gefur út verð-
tryggð langtímabréf og veit-
ir veðlán í samræmi við það.
Tengslin milli bréfa sjóðsins og
útlánavaxta hafa litla fylgni við
skammtímanafnvexti, sem eru
grunnvextir og helsta hagstjórn-
artæki Seðlabanka Íslands. Því
getur reynst erfitt fyrir Seðla-
bankann að berjast gegn verð-
bólgu með nafnvöxtum við þess-
ar aðstæður þegar almenningur
fjármagnar íbúðakaup sín með
langtímalánum á verðtryggðum
vöxtum sem eru lægri en skamm-
tíma nafnvextir. Ábendingar Al-
þjóða gjaldeyrissjóðsins ættu því
frekar að beinast að sambandi
verðtryggðra langtímavaxta og
skammtímanafnvaxta en að stöðu
Íbúðalánasjóðs.
Myndin hér að neðan sýnir
vaxtaferil í íslenskum krónum
þar sem skammtímavextir eru
um 6% hærri en langtímavextir.
Íbúðalán hér á landi eru yfirleitt
til langs tíma.
Fjármögnun og útlánavextir
Íbúðalánasjóðs byggjast á mark-
aðskjörum á hverjum tíma
Útlánavextir Íbúðalánasjóðs
byggjast á fjármögnunarvöxtum
sjóðsins. Ferlið er gagnsætt þar
sem fjármögnunarvextirnir eru
markaðsvextir íbúðabréfanna.
Sjóðurinn bætir svo 0,45% álagi
ofan á vextina. Áætlað er að rík-
isábyrgð íbúðabréfa lækki mark-
aðsvexti þeirra um 0,15-0,20%.
Þar af leiðandi væru útlánsvext-
ir Íbúðalánasjóðs hærri sem því
nemur ef ábyrgðin væri ekki til
staðar. Það er deginum ljósara
að 0,15-0,20% hærri vextir hefðu
engu breytt í stríðinu við verð-
bólguna hér á landi undanfarin
þrjú ár.
ÚTLÁN ÍBÚÐALÁNASJÓÐS TIL
HEIMILA HAFA DREGIST SAMAN
Síðan bankarnir komu inn á
íbúðalánamarkaðinn í ágúst 2004
hafa ný útlán þeirra numið yfir
400 milljörðum króna. Ný útlán
Íbúðalánasjóðs hafa verið 160
milljarðar á sama tíma. Ef upp-
greiðslur á lánum Íbúálánasjóðs
upp á 240 milljarða króna eru
teknar með eru nettóútlán Íbúða-
lánasjóðs raunar neikvæð um 80
milljarða. Þessar tölur gera ekki
ráð fyrir lánum bankanna í er-
lendum gjaldeyri, en eins fram
kemur hjá Seðlabanka Íslands
hafa slík lán aukist gríðarlega á
þessu ári og nema nú um 80 millj-
örðum króna. Með þessar tölur
og almennar hagfræðikenning-
ar í huga er erfitt að sjá hvernig
hægt er að kenna Íbúðalánasjóði
um aukna þenslu með tilheyrandi
verðbólgu.
Myndin og taflan hér að neðan
sýna þróun skulda heimilanna síð-
ust þrjú ár. Útlán bankastofnana
til heimila hafa nærri þrefaldast
á sama tíma og útlán Íbúðalána-
sjóðs til heimila hafa dregist
saman um tæplega fimmtung á
tímabilinu.
MEÐALLÁNSUPPHÆÐ OG LÁNS-
HLUTFALL LÁGT
Meðallán Íbúðalánasjóðs er rúm-
lega 9 milljónir króna þó að há-
markslánsfjárhæð sé 18 millj-
ónir. Ef hámarkslán Íbúðalána-
sjóðs hefði hækkað í samræmi
við hækkun íbúðaverðs á höf-
uðborgarsvæðinu ætti hámarks-
lánið nú að vera yfir 24 milljónir
króna, en ekki 18 milljónir.
Ekki er lánað meira en sem
nemur 90% af kaupverði og aldrei
umfram brunamótamat, sem yf-
irleitt er mun lægra en mark-
aðsverð á höfuðborgarsvæðinu.
Í raun geta því tiltölulega fáir
á höfuðborgarsvæðinu tekið há-
markslán sjóðsins vegna þessara
takmarkana. Fyrstu fjóra mánuði
ársins veitti sjóðurinn einungis
40 lán á höfuðborgarsvæðinu þar
sem hámarkshlutfalli var náð.
Bankarnir setja yfirleitt ekki
slíkar takmarkanir og lána í sam-
ræmi við markaðsvirði eigna.
Lánshlutfall Íbúðalánasjóðs er
að meðaltali um 55% og láns-
hlutfall nýrra lána er um 60%.
Þetta er mun lægra hlutfall en
hjá bönkunum.
Hækkun lánshlutfalls Íbúða-
lánasjóðs hefur því nánast engin
áhrif á þenslu, ólíkt stóraukn-
um lánveitingum bankanna til
heimilanna í erlendri mynt. Ef
litið er á meðallánsupphæð og
meðallánshlutfall hjá Íbúðalána-
sjóði er erfitt að sjá hvernig Al-
þjóða gjaldeyrissjóðurinn getur
komist að þeirri niðurstöðu að
lækka beri hámarkslánsfjárhæð
og lánshlutfall Íbúðalánasjóðs.
Íbúðalánasjóðir og opinber af-
skipti af íbúðalánamarkaði
Íbúðalánasjóður er ekki eini
sjóðurinn í heiminum sem lánar
til fjármögnunar íbúðarhúsnæðis
með stuðningi eða atbeina stjórn-
valda. Í þessu sambandi nægir
að nefna Fannie Mae og Freddie
Mac í Bandaríkjunum og SBAB í
Svíþjóð. Öflun íbúðarhúsnæðis á
bestu mögulegum kjörum, óháð
efnahag og búsetu, er einfald-
lega mikilvægt mál, sem stjórn-
völd láta sig varða víðar en hér
á landi. Þannig má viðhalda sam-
keppni á íbúðalánamarkaði og
forðast markaðsbresti.
ÁBYRGÐ OG HÆFNI INNLENDRA
FJÖLMIÐLA
Flestir innlendir fjölmiðlar
hafa tekið ábendingum Alþjóða
gjaldeyrissjóðsins sem heilögum
sannleika og ekki reynt að kryfja
þær til mergjar. Vekur það spurn-
ingar um hæfni íslenskra fjöl-
miðla til að fjalla fagmannlega
um mál af þessu tagi. Í ljósi sög-
unnar er ljóst að þeir hafa farið
offari í garð Íbúðalánasjóðs og
slegið upp fyrirsögnum og grein-
um sem hafa verið fjarri öllum
raunveruleika. Má þar sem dæmi
nefna forsíðugrein í Morgunblað-
inu í desember 2004 þar sem full-
yrt var að Íbúðalánasjóður gæti
komist í þrot.
Einnig má gagnrýna fjölmiðla
fyrir að leita ekki eftir skoðun-
um eða viðbrögðum frá Íbúða-
lánasjóði. Talað er um sjóðinn
en ekki við forsvarsmenn hans
þegar veigamikil mál hefur borið
á góma. Því hafa rangfærslur um
sjóðinn verið algengar í fjölmiðl-
um.
TRÚVERÐUGLEIKI SAMTAKA
ATVINNULÍFSINS
Í júlí 2005 birtist grein á heima-
síðu Samtaka atvinnulífsins þar
sem sagt var að Íbúðalánasjóður
hefði tapað 15 milljörðum króna
og næmi það meira en öllu eigin
fé sjóðsins.
Þegar samtökin réðust svo ný-
verið aftur á Íbúðalánasjóð, með
sambærilegum rökum og Al-
þjóða gjaldeyrissjóðurinn beit-
ir fyrir sig, vakna óneitanlega
grunsemdir um að samtökin séu
að sinna hagsmunagæslu í stað
þess að taka þátt í málefnalegri
umræðu.
LOKAORÐ
Niðurstöður Alþjóða gjaldeyris-
sjóðsins eru ekki í nokkru sam-
ræmi við staðreyndir sem hér
hafa verið raktar. Þær byggjast,
að mínu mati, á misskilningi og
vankunnáttu um þennan mála-
flokk hér á landi.
Íbúðalánasjóður getur ekki
borið ábyrgð á auknum útlánum
bankanna til heimilanna.
Þessi útlán bankastofnana hafa
nær þrefaldast og aukist um 500
milljarða króna síðastliðin þrjú
ár. Þar af tengjast yfir 400 millj-
arðar fasteignakaupum. Eru þá
ótalin gjaldeyrislán bankanna. Á
sama tíma hafa útlán Íbúðalána-
sjóðs dregist saman um nærri
því fimmtung.
Krafa um að Íbúðalánasjóður
lækki umsvifalaust hámarkslán
sín og veðhlutföll er undarleg
enda hafa útlán sjóðsins verið
hófleg og langt undir hámörk-
um. Það sýnir ábyrgð Íbúðalána-
sjóðs og skapar ekki þenslu nema
síður sé.
Óskiljanlegt er að kenna Íbúða-
lánasjóði um of háa skammtíma-
vexti og lítt virka peningamála-
stefnu. Íbúðakaup eru venju-
lega fjármögnuð með lánum á
langtímavöxtum sem eru heldur
lægri en skammtímavextir. Halli
vaxtaferilsins byggist á vænt-
ingum markaðarins og speglar
efnahagsástandið í hverju landi.
Íbúðalánasjóður hefur hins vegar
ekkert með það að gera.
Menn geta haft ýmsar skoðanir
á hvernig þessum málum verður
best fyrir komið. Staðreyndum
um Íbúðalánasjóð verður hins
vegar ekki breytt. Rangfærslur
og afbakanir verða ekki notaðar
til að rökstyðja að þensla og ár-
angurslítil peningamálastefna sé
Íbúðalánasjóði að kenna.
Alþjóða gjaldeyrissjóðurinn - Vanþekking og rangfærslur
Jóhann G.
Jóhannsson,
sviðsstjóri
fjármálasviðs
Íbúðalánasjóðs
O R Ð Í B E L G
16%
14%
12%
10%
8%
6%
4%
2%
0%
N A F N V A X T A F E R I L L M . V . 4 , 1 % V E R Ð B Ó L G U Á L A G
Á Á V Ö X T U N A R K R Ö F U Í B Ú Ð A B R É F A
0 5 10 15 20 25 30 35 40
Ávöxtunartími í árum
Þ R Ó U N S K U L D A H E I M I L A N N A
1. 6. 2004 31. 12. 2005 31. 3. 2007
Bankar og Sparisjóðir
Íbúðalánasjóður
Heildarskuldir heimilanna
Skuldir heimila (ma. ISK) 1. 6. 2004 31. 12. 2005 31. 3. 2007 Br. frá 1.6.2004
Bankar og sparisjóðir 192,6 544,4 745,6 287%
Íbúðalánasjóður 410 317 339,1 -17%
Heildarskuldir heimila 602,6 861,4 1084,7 80%
Actavis hefur hlotið
verðlaun fyrir bestu
fjárfestatengsl stórra
fyrirtækja á Íslandi.
Það var fagtímaritið
IR Magazine sem veitti
verðlaunin við hátíðlega
athöfn í Ósló á dögun-
um. Actavis vann einnig
til þessara sömu verð-
launa árið 2004.
IR Magazine hefur
á undanförnum árum
veitt félögum á Norður-
löndum verðlaun fyrir
bestu fjárfestatengsl-
in. Verðlaunin byggj-
ast meðal annars á við-
tölum við yfir 200 fjár-
festa, greiningardeildir
og aðra markaðsaðila um
hverjir skara fram úr í
upplýsingagjöf og sam-
skiptum við markaðinn.
„Síðastliðið ár hefur
verið sérstaklega við-
burðaríkt. Á tímum mik-
illa breytinga er mikil-
vægt að fjárfestar hafi
góðan skilning á hvert
félagið stefnir og hvern-
ig mæla má árangur
þess. Verðlaunin eru góð
viðurkenning á þeirri
vinnu,“ er haft eftir
Halldóri Kristmanns-
syni, framkvæmdastjóra
Innri og ytri samskipta
hjá Actavis, í fréttatil-
kynningu. - hhs
Actavis verðlaunað fyrir fjárfestatengsl
Í vetur kom út ný kennslubók í nýsköpunar-
og frumkvöðlafræðum, Tíra, sem er fyrir
elstu bekki í grunnskóla og framhaldsskóla.
Bókin er samstarfsverkefni milli Háskóla
Íslands og Kennaraháskóla Íslands. Höfund-
ar hennar eru Dr. Örn D. Jónsson, prófessor
í nýsköpunar- og frumkvöðlafræðum við við-
skipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands, dr.
Rósa Gunnarsdóttir, sérfræðingur í kennslu-
fræði nýsköpunarmenntar, og Svanborg R.
Jónsdóttir, doktorsnemi við Kennaraháskóla
Íslands.
Tírunni er ætlað að svara þörf kennara og
leiðbeinenda fyrir handbók sem tekur tillit til
aðstæðna í daglegu lífi eða á starfsvettvangi,
ekki síst þeirra viðfangsefna sem einstakl-
ingar þurfa að glíma við að námi loknu. Fleiri
grunn- og framhaldsskólar landsins munu
bjóða upp á þetta námsefni í haust. „Þjóð-
félagið hefur breyst gríðarlega á skömm-
um tíma og þar
með vinnan og
daglegt líf al-
mennt. Tíra
er eins konar
verkfæri eða
samansafn
aðferða sem
auðvelda einstaklingum að sjá umhverfið í
nýju ljósi og auka víðsýni,“ segir í tilkynn-
ingu frá Háskóla Íslands.
Dagana 20. til 22. júní er boðið upp á
námskeið í kennsluháttum frumkvöðlafræða
og nýsköpunarmenntar í Odda, Háskóla Ís-
lands, frá 9 til 16, alla dagana. Á námskeið-
inu verður meðal annars farið í skapandi
hugsun, leiksvið lífsins, frumkvöðlamenntun
og hugmyndafræði nýsköpunar. Námskeið-
ið er ætlað kennurum sem taka munu að sér
kennslu í frumkvöðlafræði í haust. - hhs
Fyrir frumkvöðla framtíðar