Fréttablaðið - 17.07.2007, Qupperneq 16

greinar@frettabladid.is
Ónákvæmni í umræðu um matarverð á Íslandi er orðin
þjóðaríþrótt. Með jöfnu millibili
skapast umræða um þá augljósu
staðreynd að matvöruverð á Íslandi
er hátt. Keppnin um hverjum sé um
að kenna heldur áfram þrátt fyrir
að skýrslur Hagfræðistofnunar
Háskólans, Samkeppniseftirlita
Norðurlandanna og skýrsla
Matvælanefndar sýni allar þá
meginniðurstöðu, að haftastefna í
verslun með landbúnaðarvörur og
tollar á innfluttar matvörur valdi
hér háu matarverði.
Yfirlýsingar frá ASÍ og formanni
Neytendasamtakanna undanfarna
daga eru sorglegar fyrir þá sem
starfa á matvörumarkaði. Ályktan-
ir sem þar eru dregnar hafa engan
grundvöll. Fyrir það fyrsta er
yfirlýsing Jóhannesar Gunnarsson-
ar, formanns Neytendasamtak-
anna, um að Bónus haldi uppi háu
matvælaverði með slíkum
ólíkindum að leiðrétting hlýtur að
líta dagsins ljós, enda trúverðug-
leiki Neytendasamtakanna í
húfi. Hlutfall útgjalda af ráðstöfun-
artekjum heimilanna til matvöru-
kaupa hefur lækkað um helming
frá stofnun Bónuss. Það veit
Jóhannes Gunnarsson. Gott er
fyrir Jóhannes að rifja upp
umræðu um vöruverð á lands-
byggðinni áður en „skaðvaldurinn“
Bónus opnaði þar verslanir. Bónus
hefur frá upphafi boðið sama verð
til allra viðskiptavina um land allt
og ávallt lægsta matvöruverð hér á
landi. Þetta veit þjóðin, sem hefur
kosið. Bónus hefur verið vinsæl-
asta fyrirtæki landsins fimm ár í
röð. Einnig er rétt að minna
Jóhannes á að í þau tvö skipti sem
Neytendasamtökin hafa veitt hin
svokölluðu Neytendaverðlaun
Neytendasamtakanna og Bylgjunn-
ar, hefur Bónus sigrað með
yfirburðum í bæði skiptin.
Yfirlýsingagleði og ónákvæmni
ASÍ um verðlag á matvöru kemur
mér ekki á óvart. Hana þekki ég
fullvel og hef ítrekað gert athuga-
semdir við óvönduð vinnubrögð
þegar kemur að umfjöllun um
matvöruverð. Óvönduð vinnubrögð
við ríkisstyrkt verðlagseftirlit
hæfa ekki samtökum eins og ASÍ.
Í því sambandi er rétt að minnast að
í október síðastliðinn tilkynnti
ríkisstjórn Íslands um aðgerðir til
lækkunar matvælaverðs. Aðgerðir-
nar áttu samkvæmt yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar að skila tæplega
16% lækkun matvælaverðs. Auk
þess kom fram í yfirlýsingu
ríkisstjórnarinnar að með þessari
lækkun væri matvælaverð hér orðið
sambærilegt við meðalverð á
Norðurlöndum. Mat hagdeildar ASÍ
þann 11. október var að aðgerðirnar
skiluðu 12 til 15% lækkun á
matarverði. Hagstofa Íslands skilaði
síðan útreikningi þann 19. janúar
síðastliðinn, sem ekki hefur verið
véfengdur, um að breytingarnar
ættu að skila 8,7% lækkun. ASÍ mat
lækkunina sem sagt 37,8-72,4%
meiri en hið óvéfengda mat
Hagstofu Íslands.
Þann 16. apríl sendi ASÍ frá sér
fréttatilkynningu til allra fjölmiðla
þar sem verslanir 10-11 voru
sagðar hafa lækkað verð um 4,4%
frá desember 2006 til mars 2007. Í
kjölfar athugasemda okkar sendi
ASÍ út aðra fréttatilkynningu
daginn eftir, þar sem lækkunin var
komin í 6,1%. Sú niðurstaða er
reyndar einnig röng enda skilaði öll
lækkun sér í 10-11. Óvandaðar
yfirlýsingar sem þessar eru ekkert
annað en aðför að orðspori
fyrirtækja. Fyrirtækja sem í þessu
tilfelli hefur starfsfólk, sem flest er
aðili að ASÍ.
Við slíkar umræður þarf
matvöruverslunin að búa. Ríki-
sstjórn segir almenningi að verð
eigi að lækka um 16% og að verðlag
verði sambærilegt við meðalverð á
Norðurlöndum. Hvort tveggja er
fjarri lagi. Í kjölfarið fylgir ASÍ
með illa ígrundaðar upplýsingar,
sem gerir væntingar neytenda mun
meiri en innistæða er fyrir.
Þessu tengist umræða um áhrif
gengis á verðlag dagvöru. Þar er
rétt að hafa í huga að dæmigerð
innkaupakarfa á Íslandi er í
verðmætum samsett af um 45% af
innlendum landbúnaðarvörum, um
25% af innlendum iðnaðarvörum og
um 30% af innfluttum vörum, m.a.
frá innlendum heildsölum. Verslu-
nin kaupir yfir 90% af öllum vörum
af innlendum birgjum fyrir
íslenskar krónur. Bein innkaup
smásöluverslunar í erlendum
gjaldeyri eru því mjög lítil. Þrátt
fyrir það er smásöluverslunin
ávallt sökudólgur, þegar kemur að
þessari umræðu.
Það er öllum ljóst að stjórnvöld
hafa haft þá stefnu að halda
matvöruverði háu með því að
takmarka mjög viðskipti með
matvörur. Hugsanlega og vonandi
eru áherslur nýrrar ríkisstjórnar
aðrar. Ef við viljum lækka
matvöruverð á Íslandi þarf að auka
frelsi í verslun með matvörur.
Haftastefna stjórnvalda í þessum
flokki er í hróplegu ósamræmi við
alla okkar þjóðfélagsþróun. Ef
aðrar þjóðir fylgdu fordæmi okkar
flyttum við ekki út lambakjöt og
skyr og líklegt er að Parmaskinka
fengist eingöngu á Ítalíu.
Lausnin er að stjórnvöld skapi
íslenskri verslun sömu starfsskil-
yrði og verslanir sem starfa í
nágrannalöndum okkar, m.a. með
fráhvarfi frá haftastefnu, með
niðurfellingu tolla á matvörur og
með því að leyfa sölu léttvíns og
bjórs í matvöruverslunum, sem
ekki síst kæmi landsbyggðarversl-
uninni til góða.
Höfundur er forstjóri Haga hf.
Er grauturinn lygi eða fáfræði?
Talsverðumfjöllun
hefur verið um
líffæragjafir í
fjölmiðlum upp
á síðkastið og
er það fagnað-
arefni því þessu
mikilvæga málefni hefur verið of
lítill gaumur gefinn. Í umræðunni
að undanförnu hefur örlað á þeim
misskilningi að Íslendingar séu
tregari til að gefa líffæri en flest-
ar aðrar þjóðir. Staðreyndin er sú
að fjöldi líffæragjafa á Íslandi er
svipaður og í mörgum Evrópu-
löndum ef undan eru skilin Spánn,
Austurríki og Belgía sem eru
öðrum löndum fremri á þessu
sviði. Þegar við berum okkur
saman við önnur lönd er gagnlegt
að líta á fjölda líffæragjafa á
milljón íbúa. Á árunum 2004-2006
var fjöldi líffæragjafa á Íslandi
13,1 á milljón íbúa á ári að meðal-
tali og er það meiri fjöldi en í Dan-
mörku en aðeins minni en í Noregi
og Svíþjóð. Það er hins vegar rétt
sem fram hefur komið að líffæra-
gjafir eru alltof fátíðar hér á landi
og deilum við því vandamáli með
flestum öðrum þjóðum. Íslensk
rannsókn sýndi að 40% aðstand-
enda látinna einstaklinga höfnuðu
líffæragjöf. Þetta háa hlutfall
neitunar er svipað því sem þekk-
ist meðal margra annarra þjóða.
Til þessa hefur verið unnt að
mæta vel þörf íslenskra sjúklinga
fyrir líffæraígræðslu, meðal ann-
ars vegna drjúgs framlags lifandi
nýragjafa. Í framtíðinni má búast
við aukinni þörf fyrir líffæri frá
látnum gjöfum hér á landi. Því er
brýnt að unnið verði að því að
fjölga líffæragjöfum. Til að það
megi takast þarf samstillt átak
með áherslu á umræðu og fræðslu
meðal almennings og þjálfun fag-
aðila sem gegna því erfiða hlut-
verki að óska eftir líffæragjöf.
Einnig er mikilvægt að lögum um
brottnám líffæra til ígræðslu
verði breytt þannig að í stað ætl-
aðrar neitunar verði gert ráð
fyrir ætluðu samþykki. Hér ættu
að vera kjöraðstæður til að gera
líffæragjöf að eðlilegum þætti til-
verunnar þar sem íslenska þjóðin
er fámenn, einsleit, vel upplýst
og samheldin. Íslendingar búa við
gott aðgengi að heilbrigðisþjón-
ustu sem býður upp á öll helstu
meðferðarúrræði sem völ er á í
baráttu við sjúkdóma, þar á meðal
líffæraígræðslur. Þeir sem vilja
þiggja ígræðslu líffæris þegar
þörf krefur ættu jafnframt að
vera reiðubúnir að gefa líffæri
sín við andlát.
Höfundur er yfirlæknir nýrna-
lækninga á Landspítala -
háskólasjúkrahúsi.
Brýnt er að fjölga líffæragjöfum
MARKAÐURINN
með Fréttablaðinu
alla miðvikudaga
L
íf og heilsa getur beinlínis oltið á því hvar á landinu
maður er staddur þegar hann veikist eða verður fyrir
slysi. Ljóst er að mikill misbrestur er á sjúkraflutn-
ingaþjónustu sums staðar á landinu. Verst mun ástand-
ið vera á Vesturlandi, í kringum Borgarnes og á Snæ-
fellsnesi. Í Borgarfirði er einmitt ein stærsta sumarhúsabyggð
landsins, auk þess sem umferð er þar iðulega þung. Á þessum
stöðum viðgengst það að einn maður sé sendur á sjúkrabíl í
útköll. Þjónusta á þessu stigi þekkist ekki í nokkru landi sem
Íslendingar vilja bera sig saman við.
Ljóst er að sjúkraflutningaþjónusta verður aldrei sambæri-
leg í dreifðum byggðum við það sem gerist þar sem byggð er
þétt og í nágrenni stærri sjúkrahúsa. Hins vegar hlýtur það að
teljast lágmarksþjónusta að manna hvern sjúkrabíl alltaf með
tveimur mönnum þannig að einn maður sé til staðar til að hlynna
að sjúklingi á meðan annar ekur bílnum. Sjúkraflutningamaður
á leið á vettvang á ekki að þurfa að velta fyrir sér hvort hann
hafi vegfarendur til taks á vettvangi slyss til að liðsinna sér við
að koma slösuðum í bílinn. Sjúklingur sem verið er að flytja í
sjúkrabíl á ekki heldur að þurfa að kalla til bílstjórans ef hann
sjálfur telur sig þurfa á aðstoð að halda.
Sjúkraflutningamenn á Íslandi vinna mikið og óeigingjarnt
starf. Þeir eru flestir vel menntaðir til starfans, þó því miður
séu ekki allir sjúkraflutningamenn á landsbyggðinni með
starfsréttindi. Líf og heilsa fólks getur í mörgum tilvikum oltið
á því að fagmannlega sé brugðist við á slysstað eða við skyndi-
leg veikindi og að vel takist til um aðhlynningu á þeim tíma
sem líður þangað til sjúklingur kemst í hendur lækna á sjúkra-
húsi. Til þess að svo geti verið verður að tryggja að hvergi á
landinu viðgangist þau vinnubrögð að sjúkraflutningamaður
fari einn í útkall. Með því móti getur hann ekki sinnt starfi sínu
á fullnægjandi hátt.
Það er mikilvægt að því hæfa fólk sem sinnir sjúkraflutning-
um í landinu séu búnar viðunandi aðstæður til að sinna störfum
sínum. Að öðrum kosti er ljóst að starfsmannaveltan eykst. Það
eitt og sér dregur enn frekar úr öryggi þeirra sem þurfa að
nota þjónustuna.
Árið 2005 mæltist Landlæknisembættið til þess að ávallt
skyldu tveir menntaðir sjúkraflutningamenn fylgja sjúklingi
vegna þess að annað væri ekki forsvaranlegt. Nú tveimur
árum seinna er ljóst að ekki er enn farið að þessum tilmælum
embættisins um allt land. Haft var eftir Guðlaugi Þór Þórðar-
syni heilbrigðisráðherra í Fréttablaðinu í vikunni sem leið að
hann hefði kallað eftir upplýsingum um sjúkraflutningamál í
kjölfar fréttaflutnings og að málið yrði skoðað í ráðuneytinu
þegar þær lægju fyrir. Nýjum heilbrigðisráðherra er treyst-
andi til að láta ekki þar við sitja.
Sjúkraflutningar í
ólestri úti á landi