Fréttablaðið - 01.12.2007, Blaðsíða 16

16 1. desember 2007 LAUGARDAGUR
FÓLK GÖTUNNAR III. HLUTI
Hundruð heimilislausra
Félagsmálaráðuneyti komst að þeirri nið-
urstöðu að 47 einstaklingar væru heimilis-
lausir á Íslandi árið 2005 og þar af fjórar
konur. Enginn viðmælenda Fréttablaðsins
var þessari niðurstöðu sammála og nefndu
margir skýrsluna sem dæmi um léleg
vinnubrögð stjórnvalda. Þá gagnrýndu
margir hversu margar nefndir hafi verið
stofnaðar í gegnum tíðina um málefni
heimilislausra og hversu margar athuganir
og talningar hafi farið fram án þess að það
hafi skilað miklum árangri.
Árið 2005 komu 85 manns í meðferð hjá
SÁÁ beint af götunni, þá eru þeir ekki taldir
með sem hafa haft stutta viðkomu hjá ætt-
ingjum áður en þeir skráðu sig í meðferð og
heldur ekki þeir sem komu af sjúkrastofn-
unum. Árið 2006 komu 144 af götunni.
Tölur Gistiskýlisins og Konukots segja
sömu sögu og verður að teljast ósennilegt
að Rauði krossinn hefði opnaði neyðarskýli
fyrir fjórar heimilislausar konur. Raunar
hafa áttatíu konur gist í Konukoti, allt frá
einni nótt til 450 nótta.
Á málþingi um heimilislausa árið 2006
kom fram að um 300 manns ættu ekki heim-
ili á Íslandi.
En skiptir þetta máli? Helga Björnsdóttir
mannfræðingur sem rannsakað hefur heim-
ilislausa á Íslandi, bendir á að ef aðeins 47
manns eru á götunni þá er það 47 manneskj-
um of mikið.
Ástand en ekki lífsstíll
Það er ekki nóg að fjalla um einstaka heim-
ilislausa manneskju. Það skiptir raunar
engu máli hverjir eru heimilislausir því
það er breytilegt á hverjum tíma. Áherslan
á því að vera á heimilisleysi sem ástand
sem kemur til vegna félagslegra örðug-
leika.
Eva Lind Björnsdóttir var heimilislaus í
fimmtán ár og leggur hún mikla áherslu á
að enginn velji sér það hlutskipti að eiga
hvergi heima. Eins og fram kom í umfjöll-
un Fréttablaðsins í gær einkennir lífið á
götunni mikið ofbeldi, sérstaklega gagn-
vart konum. Þá þjást flestir heimilislausir
af alvarlegum sjúkdómum sem fylgja
slæmu líferni og ofneyslu áfengis og vímu-
efna.
Kastljósið ætti því að beinast að þeirri
staðreynd að sumir þurfi að lifa við aðstæð-
ur sem geta ekki talist mönnum bjóðandi.
Lausnin felst í að útbúa aðra valmöguleika
fyrir fólk sem glímir við geðsjúkdóma, fíkn
og félagslega fötlun.
Dvalarstöðum lokað
Þegar Akurhóli í Gunnarsholti og Byrginu
var lokað tók fátt við þeim einstaklingum
sem þar bjuggu. Akurhóli virðist hafa verið
lokað vegna sparnaðaraðgerða og saga
Byrgisins er flestum kunn. Síðan þá hefur
fátt gerst fyrir utan opnun heimilis fyrir
heimilislausa karla við Njálsgötu. Ekkert
svonefnt langtímaúrræði fyrir konur hefur
komið í staðinn. Nú stendur til að úthluta
sex litlum einbýlum til heimilislausra og á
næsta ári verður sett á fót heimili með svip-
uðu móti og er á Njálsgötuheimilinu fyrir
tuttugu karla.
Margt er vel gert
Þótt augljóslega vanti meiri aðstoð við
heimilislaust fólk má ekki líta fram hjá
hinu góða sem gert er.
Kristileg samtök leika stórt hlutverk í
umsjón með heimilislausum. Með fulltingi
Reykjavíkurborgar rekur Samhjálp kaffi-
stofu þar sem boðið er upp á máltíð í hádeg-
inu og kaffi í eftirmiðdaginn, Gistiskýlið
við Þingholtsstræti og meðferðarheimilið
Hlaðgerðarkot eru á þeirra vegum.
Þá kemur Samhjálp að rekstri Miklu-
brautar 18 og 20, sem voru fyrstu heimilin í
anda hinnar umdeildu Njálsgötu 74.
Konukot er rekið af Rauða krossinum og
var sett á stofn árið 2004. Heimilisleysi
kvenna er falið vandamál og er talið að þær
eigi auðveldara með að fá gistingu hjá körl-
um. Einnig eru dæmi um að konur selji lík-
ama sinn fyrir gistingu.
Heimilið við Njálsgötu 74 sem Reykja-
víkurborg opnaði í sumar naut takmark-
aðra vinsælda meðal íbúa götunnar en
þykir gott framtak meðal þeirra sem starfa
með heimilislausum dags daglega.
Þá segir Halldór Lárusson, umsjónar-
maður Gistiskýlisins að Njálsgötuheimilið
létti örlítið á annars yfirfullu skýlinu. Hug-
myndin sem liggur að baki er sú að fólk nái
frekar framförum þegar það eigi fastan
samastað. Það hefur sýnt sig á Miklubraut
20 þar sem tveir íbúar af átta hafa tekið
miklum framförum.
Vistuð í fangaklefum
Lögreglan í Reykjavík hýsir fjölda fólks í
fangaklefum sínum ár hvert. Hún tekur við
þeim sem leita til bráðamóttökunnar, fá
ekki athvarf í Konukot eða Gistiskýlinu og
þeim sem banka upp á og biðja um nætur-
pláss.
Stefán Eiríksson lögreglustjóri höfuð-
borgarsvæðisins segir lögreglumenn standa
frammi fyrir þeirri ákvörðun hvort vísa
eigi fólki út í kuldann eða hýsa það. Hann
segist hræddur um að vandi heimilislausra
liggi í því að lögreglumenn séu of brjóst-
góðir og þrýstingurinn sé því ekki nægilega
mikill á sveitarfélögin. Stefán segir að það
fyrirkomulag að nota fangaklefa til að hýsa
vegalaust fólk þekkist ekki víða.
Verustaður yfir daginn
Fólki á götunni hefur vantað samstað yfir
daginn, en neyðarskýlin eru venjulega
lokuð frá hádegi fram á kvöld. Hjálpræðis-
herinn opnaði nýlega dagsetur þar sem
heimilislausir geta baðað sig og hvílt.
Þar er einnig bókasafn, fönduraðstaða
og hugmyndir eru uppi um að þróa starfs-
endurhæfingu í samstarfi við nytjamarkað
Hersins í sama húsi.
Að sögn Vilborgar Oddsdóttur starfs-
manns Hjálparstarfs kirkjunnar þarf fólk
að vera í neyslu til þess að lifa af á götunni,
því sé nauðsynlegt að búa til verustað yfir
daginn með verndaðri vinnu. Það gæti orðið
til þess að fólk rati réttu leiðina af götunni.
Karlar og konur
Heimilislaus pör geta ekki búið saman. Til-
hneiging er til að líta á heimilislausa sem
börn sem þurfi að hafa vit fyrir að mati
Helgu Björnsdóttur og því sé ekki gert ráð
fyrir að þeir dragi sig saman eins og aðrir.
Því eru þó ekki allir sammála. Eva Lind
Björnsdóttir segir stöðu kvenna á götunni
vera mjög slæma og að ástarsambönd sem
þar verði til séu ekki raunveruleg sambönd
heldur byggist þau á ofbeldi og kúgun.
Sú staðreynd að pör geti hvergi búið
saman gerir það að verkum að þau gerast
heldur hústökufólk og forðast það að leita
sér hjálpar.
Hvers má vænta
Starfshópur um utangarðsfólk hefur undan-
farna mánuði starfað hjá Reykjavíkurborg
og nefnd um heimilisleysi hjá félagsmála-
ráðuneytinu, auk fleiri nefnda um mál sem
tengjast heimilislausum á einn eða annan
hátt.
Það sem þegar hefur verið ákveðið er að
opna annað heimili fyrir heimilislausa karla
á vegum Reykjavíkurborgar og að útdeila
sex litlum húsum til þeirra sem vilja búa
einir.
Fátt var um svör frá stjórnvöldum önnur
en að enginn eigi skilið að vera heimilislaus
og ábyrgðin sé samfélagsins.
Ástand en ekki lífsstíll
Meðferðar- og búsetuúrræðum fyrir heimilislausa hefur verið lokað á undanförnum árum og fólki á götunni fjölgaði um leið. Lögregl-
an og neyðarskýli hýsa fólk sem á í engin hús að venda. Í sumar opnaði heimili fyrir karla við Njálsgötu og ráðgert er að opna annað
slíkt á næsta ári. Þá verða enn um tvö hundruð manns á götunni. Eva Bjarnadóttir fjallar um heimili fyrir heimilislausa.
„Samvinnu og pólitískan vilja vantar
til þess að leysa vanda heimilis-
lausra,“ segir Þorleifur Gunnlaugs-
son, borgarfulltrúi Vinstri grænna,
sem sat um nokkurra mánaða skeið
í nefnd borgarinnar um utangarðs-
fólk. Þegar innt var eftir svörum frá
velferðarráði um stöðu heimilis-
lausra var vísað á Þorleif. Hann segir
nefndina ekki hafa hist síðan nýr
meirihluti tók við völdum.
„Staða heimilislausra versnaði
verulega í kringum síðustu aldamót
þegar ríkið lagði niður Gunnars-
holt og viðlíka úrræði, þar sem alkóhólistar
og vímuefnasjúklingar fengu mjög faglega
og góða meðhöndlun. Þessu var hætt af
sparnaðarástæðum og við tóku úrræði eins og
til dæmis Byrgið. Ráðherra og hans undir-
menn afhentu gríðarlegt fjármagn í gríðarlega
ófaglega starfsemi þar sem alls kyns ógeð
fór fram.“ Þorleifur segir að svona hafi staðan
verið þar til fyrir tveimur árum, en þá var hætt
að sinna heimilislausum, eins og áður hafði
verið gert. Byrginu var lokað og fólkið fór aftur
á götuna. „Staðan er raunar aftur
eins og hún var áður en Gunnars-
holt og þeir staðir voru opnaðir.
Ríkið lætur einhvers konar trúboða
um þetta fólk og að mínu mati er
það ekki gott, sérstaklega fyrir fólk
með geðræn vandamál.
Það er verið að vísa fólki í fanga-
geymslur. Það er óásættanlegt og
í rauninni lögbrot. Yfirleitt er fólk
mjög veikt líkamlega og með alls
konar sjúkdóma því það er komið á
síðasta stig alkóhólisma og fíknsjúk-
dóma. Það ætti því að vera læknir á
gistiskýlinu.“
Þorleifur segir úrræðin þurfa að vera fjöl-
breytt. Þörf sé á heimilum líkt og við Miklu-
braut og Njálsgötu þar sem ekki er gerð krafa
um að menn séu allsgáðir. Við taki sambýli
með stuðningi fyrir fólk sem er edrú en getur
ekki fótað sig í daglega lífinu og síðast félags-
legar lausnir og íbúðir fyrir þá sem eru tilbúnir
til að axla meiri ábyrgð. Þá þurfi að huga
sérstaklega að úrræðum fyrir konur.
VANTAR PÓLITÍSKAN VILJA
HÚSTAKA Víða um borgina má sjá yfirgefin hús þar sem lokað hefur verið fyrir alla innganga svo að hús-
tökufólk komist ekki inn.
NEYÐARSKÝLI Gistiskýlið er hugsað sem neyð-
arskýli. Þar er aðeins brýnustu líkamlegu þörfum
sinnt og fólk fær mat, húsaskjól og kemst í bað.
ÞORLEIFUR
GUNNLAUGSSON
Reykjavíkurborg og Félagsbústaðir munu
byggja sex lítil færanleg einbýli sem úthlutað
verður til fólks sem er á götunni. Enn er verið
að leita að lóð undir húsin við Granda en gert
er ráð fyrir að þau verði hægt að færa eftir
þörfum og þeim verði jafnvel komið fyrir á
lóðum sem á að byggja síðar.
Björk Vilhelmsdóttir, formaður velferðarráðs,
segir lítið annað eftir en að finna hentuga
staðsetningu og setja saman fimm hús í
viðbót við það sem nú þegar er tilbúið og var
til sýnis í gær.
Húsin er sérstaklega vel einangruð og eru
innréttuð þannig að þau þoli mikinn ágang.
Slitsterkur dúkur er á gólfum og klósettskál úr
stáli eins og tíðkast í fangelsum.
Björg segir húsin geta komið til móts við
þá einstaklinga sem ekki geta búið í fjölbýli. Í
einbýli geti þeir verið frjálsir og hagað sér að
eigin vild.
„Það eru margir sem vilja ekki okkar hjálp
og hafa til dæmis neitað plássi á Njálsgötu 74,
því þeir eiga erfitt með að breyta eigin lífi og
lúta reglum annarra,“ segir Björk.
Leiguverðið verður um 25.000 til 35.000
krónur á mánuði og gert er ráð fyrir að húsin
verði tilbúin á næstu mánuðum.
EINBÝLI VIÐ SJÓINN
BJÖRK VILHELMSDÓTTIR