Fréttablaðið - 31.12.2007, Qupperneq 18
18 31. desember 2007 MÁNUDAGUR
Er veislan búin?
Miklar sviptingar urðu á fjármálamarkaði á árinu. Allt leit vel út fyrstu mánuði ársins, þegar úrvalsvísitalan hækkaði bara og
hækkaði. En þegar leið á árið hríðféll vísitalan og nú í lok árs eru hækkanir fyrri mánaða gufaðar upp. Friðrik Már Baldursson
veltir fyrir sér hvort fjármálaveislunni sé lokið, eða hvort ástæða sé til að horfa bjartsýnum augum til nýs árs.
G
óða veislu gjöra
skal“ segir í gömlu
jólalagi og Íslend-
ingar hafa löngum
kunnað að efna til
fagnaðar. En það
er erfitt að ímynda sér veislu sem
aldrei lýkur. Það væri þá helst hjá
Óðni í Valhöll, en þar settust Ein-
herjar að drykkju á hverju kvöldi
eftir að hafa barist daglangt á
Iðavöllum – líka hinir föllnu.
Það er jafn erfitt að ímynda sér
markað þar sem aldrei slær í
bakseglin og veislu sem aldrei
lýkur. Um mitt þetta ár virtist
samt sem þetta væri viðhorfið; að
flestra mati lá leiðin aðeins upp á
við. Samt var aðeins rétt rúmt ár
liðið frá „litlu kreppunni“ vorið
2006 þegar íslensku bankarnir
lentu í verulegum vandræðum
með fjármögnun og hlutabréfa-
verð og gengi krónunnar lækkaði
um fjórðung. Nú virðist hins
vegar sem væntingarnar hafi
snúist við og hlé verði á fögnuðin-
um.
Sviptingarnar sem urðu á
íslenskum fjármálamarkaði á
fyrri hluta árs 2006 gengu yfir á
nokkrum mánuðum og höfðu tak-
mörkuð áhrif á almenna efna-
hagsþróun. Hvers vegna ætti það
skeið, sem virðist í þann mund að
hefjast, að vara lengur og hafa
víðtækari áhrif? Verður ekki allt
komið á fulla ferð eftir hálft ár
eða svo?
Það er ekki hægt að útiloka að
það verði reyndin. En líklegra er
að samdrátturinn nú vari lengur
og að hjólin snúist aðeins hægar
um sinn. Ástæðan er að vandræð-
in 2006 voru að mestu heimasmíð-
uð en nú koma þau að verulegu
leyti að utan og eru líkleg til að
vara um hríð.
Kreppa á fjármálamörkuðum
Matsfyrirtæki og aðrir erlendir
greinendur gagnrýndu íslenska
banka og önnur fjármálafyrir-
tæki í byrjun árs 2006, meðal
annars fyrir of lítil innlán á móti
útlánum og fyrir víxltengt
eignarhald, ógegnsæi og slælega
upplýsingagjöf. Þessum hlutum
var hægt að kippa í lag og það var
gert með glans í dæmigerðu
íslensku átaki. Til dæmis hefur
Landsbankinn náð því marki að
fjármagna útlán sín að
þremur fjórðu með
innlánum
sem er
mjög hátt hlut-
fall, til dæmis miðað við
viðskiptabanka á Norðurlönd-
unum.
Glitnir og Kaupþing hafa einn-
ig náð góðum árangri í því að
auka innlán þótt það hafi ekki
gengið eins hratt og hjá Lands-
bankanum. Víxleignarhaldi hefur
verið nær útrýmt og gegnsæi og
upplýsingagjöf hefur verið bætt.
Þetta skilaði verulegum árangri
og aðgangur bankanna að erlendu
fé, sem snarversnaði vorið
2006, varð
mun
greiðari og batnaði
jafnt og þétt fram eftir þessu ári.
En í Bandaríkjunum var kreppa
í uppsiglingu. Þar hafði fólki
verið lánað fyrir kaupum á hús-
næði sem það hafði ekki efni á.
Þessum lánum var síðan pakkað
saman í „þróaðar fjármálavörur“,
og þeim vörum stundum áfram í
enn þróaðri og flóknari pakka.
Matsfyrirtæki á borð við Stand-
ard & Poor‘s og Moody‘s gáfu
mörgum af þessum pappírum
toppeinkunnir svo fjárfestar
töldu sig geta keypt þá með góðri
samvisku án þess að vita hvað
stæði á bak við í raun og veru.
Þetta bar feigðina í sér: Lán til
fólks sem ekki getur borgað verða
ekki betri við að vera pakkað í
fínar umbúðir. Það eru einmitt
þessar fínu en ógegnsæju pakkn-
ingar sem valda vandræðunum;
umfang vandans er ekki þekkt,
upplýsingar vantar og traust milli
aðila á fjármálamarkaði hverfur
þannig að bankar eru
hræddir við að
lána hverjir
öðrum. Þetta
er sambærilegt við
það hvernig traust erlendra aðila
á íslenskum bönkum veiktist
vorið 2006, munurinn er að nú eru
allir í sömu stöðu; vandinn er
alþjóðlegur en ekki bundinn við
Ísland.
Það sér enn ekki fyrir endann á
þessari þróun; það berast stöðugt
fréttir af stórum og virtum alþjóð-
legum bönkum sem upplýsa um
að þeir neyðist til að afskrifa
eignir. Það verður ekki fyrr en
búið er að hreinsa óþverrann úr
kerfinu sem það kemst í samt lag
á ný. Það mun líklega taka tölu-
verðan tíma að byggja upp traust
á alþjóðlegum fjármálamörkuð-
um að nýju. Og eins og Íslending-
ar komust að vorið 2006 skiptir
traust öllu í bankastarfsemi.
Áhrif á íslenska banka
Þessi vandræði munu sennilega
hafa áhrif á íslenska banka. Vöxt-
ur þeirra á undanförnum árum er
ævintýralegur: Eignir bankanna
samsvöruðu um einni landsfram-
leiðslu í árslok 2000 en voru átt-
föld landsframleiðsla sex árum
síðar.
En þessi hraði vöxtur
byggðist
á
góðum aðgangi
að erlend- um mörkuð-
um fyrir lánsfé sem var í boði á
lágum vöxtum. Staðan er breytt,
ekki aðeins hjá íslenskum bönkum
heldur hjá öllum. Þetta lýsir sér til
dæmis í því að kjör alþjóðlegra
banka í viðskiptum sín á milli hafa
snarversnað. Þetta hlýtur að segja
til sín í lakari aðgangi að fjár-
magni hjá íslenskum bönkum eins
og öðrum. Það þýðir hægari vöxt
og meira aðhald í útlánum og mun
ekki aðeins hafa áhrif á íslensk
fyrirtæki í útrás, sem hafa í tölu-
verðum mæli reitt sig á bankana,
heldur einnig á innanlands markað
– jafnt fyrirtæki sem einstak-
linga.
En það eru líka tækifæri í stöð-
unni. Miklar lækkanir á mörkuð-
um þýða að einhver félög verða of
lágt verðlögð og það myndast færi
á kaupum og sameiningum fyrir-
tækja sem áræðnir fjárfestar geta
nýtt sér ef fjármagn fæst. Íslensk-
ir bankar eru að mörgu leyti vel í
stakk búnir til að taka þátt í þeim
slag eftir átakið sem farið var í
eftir atburðina 2006. Þeir eru vel
reknir og hafa um sinn nægt
lausafé. Og þeir hafa að
mestu forðast hinar þró-
uðu fjármálavörur sem
hafa valdið vand-
ræðunum á erlend-
um mörkuð-
um. Þetta er
ótvíræð- ur
styrkur.
Eins og
kemur fram í nýlegri
skýrslu Viðskiptaráðs um
íslenska fjármálageirann þá virð-
ast bankarnir hins vegar hafa
goldið fyrir það ójafnvægi sem er
í íslenskum þjóðarbúskap. Að
sumu leyti er þetta á misskilningi
byggt, því starfsemi þeirra er í
sífellt meira mæli á erlendum
mörkuðum. En ef óræk merki birt-
ast um að efnahagsmál hér séu á
leið í jafnvægi þá ættu áhyggjur
erlendra aðila af þessu atriði að
minnka. Íslensku bankarnir hafa
því möguleika á að halda áfram að
vaxa og styðja um leið við íslensk
útrásarfyrirtæki þótt sennilega
hægi eitthvað á miðað við síðustu
ár.
Það þarf ekki að vera svo slæmt;
brýningu jólalagsins um að stíga
fastar á fjöl hefur kannski verið
fullvel fylgt á síðustu misserum.
Að takturinn hægist aðeins um
sinn þannig að hægt sé að huga vel
að því að festa í sessi þann árang-
ur sem náðst hefur er sennilega af
hinu góða fyrir bankana og fyrir
íslenskan þjóðarbúskap. Það munu
koma ný tækifæri til sóknar þegar
þessi niðursveifla er gengin yfir.
Það verður ekki fyrr en búið er að hreinsa óþverrann úr
kerfinu sem það kemst í samt lag á ný. Það mun líklega
taka töluverðan tíma að byggja upp traust á alþjóðlegum
fjármálamörkuðum að nýju.
INNLENDIR VENDIPUNKTAR 2007
Friðrik Már
Baldursson
er prófessor í
hagfræði við
Háskólann
í Reykjavík
og fram-
kvæmdastjóri
Rannsóknar-
stofnunar í
fjármálum við
HR.
Innlendir vendipunktar 2007
Fréttablaðið gerir nú upp árið
með greinum um innlenda
vendipunkta eftir landskunna
Íslendinga. Vendi punktarnir snúast
um markverðar fréttir á árinu,
sem eiga það sam merkt að vera
fréttir um eitthvað nýtt sem gerðist
eða breytingar sem hafa áhrif til
frambúðar.
JÓN ÁSGEIR, HANNES SMÁRASON, MAGNÚS ÁRMANN OG JÓN SIGURÐSSON Á NÆTURFUNDI Breytingar á FL Group nú á árinu eru kannski helst lýsandi fyrir kreppuna sem
varð á fjármálamarkaði þar sem úrvalsvísitalan lækkaði bara og lækkaði þegar að líða tók á árið.