Fréttablaðið - 02.01.2008, Blaðsíða 18

Fréttablaðið - 02.01.2008, Blaðsíða 18
18 2. janúar 2008 MIÐVIKUDAGUR Í árslok 2007 gætir enn áhrifa undirmálslána á fasteignamarkaði á hina bandarísku fjármála mark- aði. Afleiðinganna gæti orðið vart um allan heim ef kreppa skellur á í Banda- ríkjunum. Robert Schiller, prófessor í hagfræði við Yale-háskóla, sagði í vitnisburði fyrir Bandaríkjaþingi að kreppan á íbúðalánamarkaði væri afleiðing af bæði óhóflegri uppsveiflu í kjölfar sprengingar á fasteignamarkaði og nýrra fjár- festingakosta. Allir vildu græða og fólk vílaði ekki fyrir sér að taka lán í þeirri vissu að fasteignaverð myndi halda áfram að hækka. Nýir fjárfestingakostir, aðallega óhefðbundin lán, mögnuðu eftir- spurnina á fasteignamarkaði en grófu um leið undan góðærinu. Þetta leiddi til fleiri áhættu- samra lána auk þess sem fjar- lægðin jókst milli lánveitandans og fjárfestisins, sem var sá sem bar alla ábyrgðina. Bankar þróuðu sífellt flóknari fjármögnunar leiðir og fyrirtæki sem fjárfestu í íbúða- lánum lögðu lánin fram sem veð fyrir nýrri lántöku. Þetta leiddi til mikillar aukningar á skulda- bréfum með veð í undirmálslánum og skuldavöndlum. Hrikta tók í stoðum þessara fjármálagjörn- inga þegar fasteignabólan í Banda- ríkjunum sprakk árið 2005. Greiningarfyrirtækið Realty- Trac segir að í fyrra hafi fjárnám verið gert 1,2 milljón sinnum í Bandaríkjunum, sem er 42 pró- senta aukning frá 2005. Talið er að fjárnám í ár nálgist tvær milljónir, það er eitt á hver 62 heimili. New York Times segir fjárnám ekki hafa verið fleiri síðan í kreppunni miklu. Sterkari staða Áður voru undirmálslán fátíð en nýir fjárfestingakostir gerðu þau allt að því að sjálfsögðum hlut, eins og Schiller benti á: „Það hefur færst í aukana á undanförnum árum að veita einstaklingum slík áhættulán á almennum lánamark- aði. Sprengingin á fasteignamark- aði og gróðavonin bjuggu til stór- an leikvöll á stuttum tíma.“ Hann bætti við að fáar reglugerðir næðu yfir gjörninga af þessu tagi. Nú er talið að þúsundir milljarða geti glatast og haft áhrif á fjármálamarkaði um allan heim, sem leiðir mig að áhrifunum á þróunarlöndin. Hverfum 25 ár aftur í tímann. Árið 1982 stóð Mexíkó ekki í skil- um við viðskiptabanka sem ríkið hafði fengið lán hjá. Það leiddi til skuldakreppu í þróunarlöndum. Efst á forgangslistanum var að bjarga hinu alþjóðlega fjármálakerfi. Auðugu ríkin féllust á að ekki væri hægt að kenna þróunarlöndum um kreppuna, þar sem þau réðu engu um hækkanir á olíuverði eða vaxta- hækkanir í Bandaríkj- unum. Þetta lagði grunn- inn að hinni svokölluðu Brady-áætlun árið 1989, umfangsmikilli aðgerð undir forystu Banda- ríkjanna í þeim tilgangi að lækka skuldir þróunarlanda. Árið 1997 og 1998 reið önnur kreppa yfir þróunarlöndin, sem varð meðal annars til þess að Rússland og síðar Arg- entína lentu í vanskilum. Í þetta sinn réðust ríkin gegn vandanum upp á eigin spýtur. Í kjölfarið hefur tekjuafgangur þessara landa aukist, þau tekið upp fljótandi gengi, greitt upp erlend- ar skuldir og safnað erlendum gjaldeyris- forða. Þá hafa mörg fátækari þróunarlönd, sem mörg hver hafa hagnast á afskrifum lána, sett strangari reglugerðir og styrkt stofnanir sína og stjórnkerfi. Þróunarlönd halda sjó Mörg Afríkuríki sunnan Sahara hafa vaxið rækilega á undanförn- um árum, þrátt fyrir verðhækkan- ir á vörum á borð við olíu. Þau ríki sem hafa hagnast á því síðast- nefnda – þar fer Nígería, heima- land mitt, fremst í flokki – nýta byrinn sem verðhækkanir blása í segl þeirra betur en áður. Þá gerir uppgangurinn í Kína og Indlandi það að verkum að hagvöxtur á heimsvísu er ekki háður Banda- ríkjunum einum. Enn og aftur stöndum við frammi fyrir hættu á alþjóðlegri kreppu, sem á rætur á að rekja til Bandaríkjanna – það er undirmálslána og mikils viðskiptahalla. En staðan í þróunar- löndum gæti ekki verið ólíkari því sem hún var fyrir aldarfjórðungi. Þrátt fyrir sölu eigna á nýmörkuðum og álag á gjaldmiðla halda þróun- arlönd sjó. Snarpar stýrivaxtalækkanir og opnar markaðsaðgerðir seðlabanka hafa vissu- lega hjálpað til. En stað- reyndin er þó sú að þróunarlönd státa nú af sterkari stöðu ríkis- sjóðs, betri stefnu- mótun og styrkara stjórnkerfi. Þetta leiðir mig að lykilatriðinu: Hvers vegna að eyða tíma í að þróa flóknar fjármögn- unarleiðir sem ekki er víst að borgi sig, þegar þróunarlönd geta boðið upp á fýsilega fjár- festingakosti? Áhuga- leysi fjárfesta á þróun- arlöndum mátti ef til vill einu sinni réttlæta með lítilli hagnaðarvon. En það er að breytast og sífellt fleiri fjár- festar leita til landa á borð við Afríkuríkin sunnan Sahara. Þar er fjárfestum boðið upp á áhættu- stýringu gegnum eignasöfnun. Þetta er ekki (og ætti ekki að vera) bundið við skammtíma fjárfest- ingar í verðbréfum, heldur gildir einnig í langtímaverkefnum sem lúta að innri viðum samfélagsins og hlutabréfum. Þetta gæti líka leitt til mikilvægra endurbóta í stofnunum þessara landa. Fjárfestakostir sem lofa góðu Kreppan á undirmálslánamarkaði sýnir svo ekki verður um villst þörfina á gagnsæi og ströngum reglugerðum. Þetta á auðvitað við um alþjóðahagkerfið í heild, en er sérstaklega brýnt fyrir þróunar- lönd. Lengi hafa þróunarhagfræðing- ar rifið hár sitt og skegg yfir fjár- magnsstreymi frá fátækum lönd- um til ríkra. Það brýtur gegn hinu hagfræðilega þyngdarafli: Fjár- magnið ætti að streyma í hina átt- ina svo lengi sem þróunarlönd geta tryggt áhættulítið og gagn- sætt umhverfi með traustri efna- hagsstefnu og stjórnsýslu. Þetta hefur nú gerst að einhverju leyti þar sem Kína og Indland eru byrj- uð að fjárfesta í Afríku. En hvers vegna aðeins þau tvö? Hví hafa ríkari lönd ekki fylgt í fótspor þeirra? Undirmálslána-kreppan er marg slungin ráðgáta og það tekur sjálfsagt nokkur ár að ráða í orsakir hennar og afleiðingar. Hins vegar er ánægjulegt til þess að vita að þróunarlönd virðast ætla að standa af sér storminn. Vonandi verður það raunin áfram og þróunarlönd sífellt vinsælli áfangastaður fjárfesta um allan heim. Skuldakreppan og þróunarlönd Kreppan á íbúðalánamarkaði í Bandaríkjunum heldur sjálfsagt áfram að valda óskunda um allan heim á næsta ári. Kreppan hefur hins vegar ekki bitið á þróunarlönd, bendir Ngozi Okonjo-Iweala á, sem telur að ríkari þjóðir geta lært mikið af þeim fátækari um mikilvægi reglugerða í fjármálamörkuðum og í stjórnkerfinu. DIAZ-FJÖLSKYLDAN BORIN ÚT Diaz-fjölskyldan var meðal fjölmargra Bandaríkjamanna sem misstu heimili sitt í kreppunni á íbúðalánamarkaði í ár, en fasteignabólan sprakk þar fyrir tveimur árum. HAGFRÆÐINGURINN ROBERT J. SCHILLER Schiller sagði í vitnisburði fyrir Bandaríkja- þingi að kreppan á íbúðalánamarkaði væri afleiðing af bæði óhóflegri uppsveiflu í kjölfar sprengingar á fasteignamarkaði og nýjum fjárfestingakostum. Allir vildu græða og fólk vílaði ekki fyrir sér að taka lán í þeirri vissu að fasteignaverð myndi halda áfram að hækka. Nýir fjárfestingakostir, aðallega óhefðbundin lán, mögnuðu eftirspurnina á fasteignamarkaði en grófu um leið undan góðærinu. Hvers vegna að eyða tíma í að þróa flóknar fjármögn- unarleiðir sem ekki er víst að borgi sig, þegar þróunarlönd geta boðið upp á fýsi- lega fjárfest- ingakosti? ERLENDIR VENDIPUNKTAR 2007 Ngozi Okonjo- Iweala er fyrrverandi fjármála- og utanríkis- ráðherra Nígeríu og heiðurs- félagi í Brookings- stofnuninni. Hún var nýlega skipuð fram- kvæmdastjóri hjá Alþjóðabank- anum. Greinin endurspeglar ekki skoðanir ofangreindra stofnana. Erlendir vendipunktar 2007 Líkt og fyrri ár birtir Fréttablaðið greinar eftir erlenda höfunda, í samstarfi við New York Times Syndicate, um markverða atburði þessa árs. Allar greinarnar eiga það sameiginlegt að fjalla um vendipunkta, nýja þróun sem á eftir að hafa veruleg áhrif á alþjóðasamfélagið.

x

Fréttablaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Fréttablaðið
https://timarit.is/publication/108

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.