Tíminn - 05.12.1981, Qupperneq 7

Tíminn - 05.12.1981, Qupperneq 7
:r»p? ^rfncoHf* , i.j.v'íí- Laugardagur 5. desember 1981. menningarmál ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ: KJARVAL Málari lands og vætta, Höfundar: Aöalsteinn Ingóifsson og Matthfas Johannessen. Ljósmyndir: Mats VVibe Lund Rafn Hafnfjörð og Jón Kaldal. Að skila Kjarval til nýrra kynslóða ■ Þaöfer vistekkimilli mála,að Jóhannes Kjarval var um sina daga fremsti málari þjóðar sinnar og hann átti hug hennar allrar, þvi hann varð fljótt að ein- skonar goðsögn meðal fólksins, allt frá þvi Guðbrandur Magnús- son ritaði um hann fyrstu grein- ina i blað. En Kjarval hafði þá einkum farið á skútum með ólgandi litinn i blóðinu, en segja má að hann hafi verið skútu- maður alla sina daga siðan. Hafði þær fyrst fyrir barnsaug- um austur i Meðallandi er þær mogguðu undir færum, en til i m < r'i i i 1 Wimhm ■ KONA vatnsiitamynd eftir Kjarval, ein myndanna I bókinni. KJARVAL Málari lands og vætta landsins eitthvert mesta sjónar- spil i islensku landslagi, sem til er, fegurð sem endar á himnum. Jóhannes Sveinsson Kjarval fæddist að Efri-Ey i Meðallandi i Vestur-Skaftafellssýslu árið 1885, en fluttist f jögurra ára að aldri að Geitavik i Borgarfirði eystra, sem hefur nú ekki minna spil frá hendi náttúrunnar en Meðal- landið, en útgerðina aö auki. Þegarhann hafðialdur til byrjaði hann sjómennsku og réri á opnum skipum og á skútum, eins og þá var siður manna en árið 1911 hélt hann utan til myndlistarnáms skoðaði Turner i Lundúnum, sem lika fékkst við skipagerð á léreft. Þaðan lá leiðin til Kaupmanna- hafnar, þar sem hann lauk próf- um i málaralist við Konunglegu listaakademiuna áriö 1918 — og þar með útskrifaður i lifið og hið óræða. Það er i rauninni ævintýri likast, að fátækum skútukarli ut- an af Islandi skyldi hleypt i slikum vosklæðum inn i svo vand- aðan skóla. Manni, sem hafði i rauninni enga undirstöðu aðra en mikið land er bar við himin og ólgandi sjó. En Kjarval var náttúrubarn, dularfullur tröll- vaxinn maður með góð augu og gott hjarta. Allir vildu þvi greiða götu hans, og meira að segja Skipstjóra og stýrimannafélagið Aldan veitti honum ofurlitinn námsstyrk, en um peningahliðina er annars fátt vitað. Ekki er ástæða til að rekja aðrar ferðir Kjarvals, Rómar- göngur, eða annaö, en frá árinu 1922 er hann að mestu búsettur i Reykjavik og allt til dánardæg- urs. Við komuna til Isiands, hefst i raun og veru nýr þáttur i lifi þessa meistara forma og lita. Honum semur strax vel við þjóð sina, eins og allt var með sömu ummerkjum hér og þegar hann fór, en nú taka hjólin að snúast. Kjarval sýnir myndirnar sinar og hlýtur strax lof. Hann gefur út timarit og ritar i blöð, og siðar á ævinni byrjar hann að senda frá sér bækur lika. En fyrst og fremst er hann Kjarval, ómissandi stærð i sinni samtið, óskiljanlegur, dularfullur maður, sem allir virðast þó eiga að vini. Og nú reyna menn með öllu móti að halda nafni hans á lofti á- fram með útgáfum og sýningum, rétt eins og menn vilji halda hon- um i samtiðinni áfram. Það verður þó að segjast eins og er, að undirrituðum hefur á- vallt þótt fremur klaufalega að þessu staðið. Málarar lifa og deyja i þeim myndum er þeir láta eftir sig, og þar þarf liklega minna að óttast um Kjarval en marga aðra. En manninum sjálf- um, rithöfundinum, persónunni, töframanninum með barnshjart- að, hafa verið gjörð fremur litil skil, þvi Kjarval var nefnilega margt ann'að en málari i venju- legum skilningi þess orðs. Ný Kjarvalsbók Nú hefur á hinn bóginn komið út bók, er hefur að geyma stutta grein um myndlistarverkið eftir Aðalstein Ingólfsson listfr. og nokkur lifandi samtöl og lýsingar á kynnum Matthiasar Jóhannes- sen ritstjóra og skálds en hinn siðarnefndi hafði mikil persónu- leg kynni af Kjarval og gaf út bókina Kjarvalskver fyrir all- mörgum árum. Ritgerð Aðal- steins Ingólfssonar birtist hins vegar i Morgunblaðinu á sinum tima. Og nú hefur verið sett saman bók með völdum köflum úr Kjar- valskveri og áðurnefndri ritgerð, og ennfremur hafa verið teknar margar ljósmyndir af verkum Kjarvals, sem flestar eru prent- aðar i lit, og er útgáfan hin vandaðasta i alla staði. Bókin kemur út bæði á islensku og ensku, samtimis, sem er heldur óvenjulegt en er ekki eins- dæmi. Við lestur þessarar fróðlegu og skemmtilegu bókar, kemur margt upp i hugann, annað en það sem i bókinni stendur. Hver er til dæmis staða Kjarvals meðal ung- menna, sem aöeins hafa myndir til að fara eftir og það sem ritað hefur verið til þessa. Að visu er hin eiginlega ævisaga Kjarvals enn i smiðum, en Indriði G. Þor- steinsson, rithöfundur hefur unnið að mikilli bók um Kjarval fyrir Reykjavikurborg um nokkrun tima. Svona tæmandi ævisögu, eins og menn gjarnan nefna það. Aðalsteinn Ingólfsson gjörir i sinni grein stuttlega grein fyrir stöðu Kjarvals i upphafi ritgerðar sinnar, en þar segir á þessa leið: „Það er varla nokkrum vafa undirorpið að Jóhannes S. Kjar- val (1885-1972) er ástsælasti myndlistarmaður Islendinga á tuttugustu öld. Meðan aðrir á- gætir myndlistarmenn islenskir mega þakka fyrir að fá á þrykk svart-hvitan bækling um sig og list sina, hafa tvær veglegar bæk- ur meö fjölda litmynda verið gefnar út um verk Kjarvals að honum lifandi, svo og ein sam- talsbók, auk þess sem i bigerð er löng ævisaga hans eftir einn af þekktustu rithöfundum þjóðar- innar. Einnig mætti nefna bústað þann og vinnustofu sem islenska rikið byggöi honum og nútima- lega safnbyggingu, Kjarvals- staði, sem Reykjavikurborg og islenskir listamenn byggðu hon- um til heiðurs. Þessar miklu vinsældir erualls ekki bundnar við fagurkera höfuðborgarinnar eða islenskt menntafólk, það fólk sem oftast heldur listinni mest á lofti og hefur af henni atvinnu. Verk Kjarvals eru sannkölluð al- menningseign. Út um allt land, einkanlega i sjávarplássum og sveitabæjum á vestur og suður- landi, er að finna málverk og teikningar eftir Kjarval, sumpart aðkeypt og sumpart gjafir frá listamanninum sem þarna var einatt á ferð og þakkaði fyrir sig með þvi að skilja eftir myndir. I Reykjavik hefur það nánast verið stöðutákn hin siðari ár að hafa stóra Kjarvalsmynd yfir sóf- anum i stofunni, helst af hraun- breiðu eða mosaþembu . I seinni tið hefur þessi Kjarvalsdýrkun reyndar helst komið fram i æðis- gengnu kapphlaupi um þau fáu verk hans sem enn eru á markaði, jafnvel ómerkilegasta riss sem á fremur heima i arkifi, list- fræðingum til rannsókna, en uppi á stofuveggjum igylltum ramma. Þótt þessi aödáun Islendinga á Kjarval gangi á köflum út i öfgar og i minningu hans hafi margt verið gert af meira kappi en for- sjá, þá er hún engu að siður ein- læg og skiljanleg þeim sem þekkja Island og Islendinga. A 19du öld vöktu rómantisk ljóð- skáld tslendinga til vitundar um menningarlega arfleifð sina, mál og þjóðerni. Ekki er úr vegi að segja að Kjarval reki endahnút á þá vakningu með þvi að beina sjónum landa sinna að þvi landi sem þeir byggja, jafnvel inn i þaö, og leggi i leiðinni grundvöll að nútimalegri myndlist Islands, — ásamt með Þórarni B. Þorláks- syni, Asgrimi Jónssyni og Jóni Stefánssyni, en fremstur meðal jafningja." Svo mörg voru þau orð. Þegar þessi Kjarvalsbók er metin, þá verðurmanni það efst i huga að birtar eru myndir af mál- verkum og vatnslitamyndum, sem sjaldan sjást opinberlega. Að visu eru sumar þessara mynda til i öörum bókum. Það breytir hins vegar ekki þvi, að bókin mun færa nýjar kynslóðir nær Kjarval. Listfræðingurinn vinnur unglingavinnu, án þess að vera truflaður af persónutöfrum meistarans, nema þá af arfsögn- inni. Skáldið keyrir á öðru elds- neyti, sumsé nánum persónuleg- um kynnum, og skilar okkur broti af manninum, sem allir dáðu. „Kjarval var bæði vitur og fjöl- kunnugur, en grimmur er hann ekki — nema þá fyrir hönd listar sinnar og köllunar” segir Matthi- as Johannessen i bókarlok. „Svo lengi lá draumurinn i sál hans og samvisku.” Jónas Guðmundsson Jónas Guðmundsson skrifar um bókmenntir. ■ Tal aö tafli við Kasparov. Tal sigraði FRiga ■ I ágústmánuði siðastliðn- um var haldið öf lugt fjölþjóða- mót i Riga I Lettlandi. Þátt- takendur voru sextán, niu stórmeistarar, sex alþjóðlegir meistarar og einn titillaus. Mótið taldist i 10. styrkleika- flokki og urðu úrslit þau að Michail Tal , fyrrverandi heimsmeistari sigraöi, hlaut 11 v., tapaði engri skák. I 2- sæti varð sovéski stórmeist- arinn Witali Zeschkowski með 10,5 v og i 3.sætimeð 10 v. kom land:. þeirra Tals, stórmeist- arinn Oleg Eomanischin. Austur — þýski stórmeist- arinn Lothar Vogt varö fjórði með 8,5 v og i 5.-6 sæti urðu tveir alþjóðlegir meistarar, Erling Mortensen, skákmeist- ari Danmerkur og Lettinn Alwis Witolinsch, hlutu 8 v. hvor. Frammistaða danska meistarans kom mjög á óvart, en hann sýndi mikið öryggi i mótinu og tapaöi aöeins einni skák, vann tvær og gerði tólf jafntefli! I hópi þeirra, sem neðar voru i mótinu má nefna stór- meistarann Ivkov frá Júgóslavíu, Ermenkov, Bulg- ariu, Adorjan, Ungverjalandi og sovésku stórmeistarana Bagirov og Gipslis. Michail Tal þótti tefla af miklu öryggi i mótinu og þykir nú mörgum sýnt, að hann sé óðum að endurheimta sitt rétta form, rétteinu sinni. Og við skulum sjá eina af skákum hans frá Riga: Hvítt: M. Tal Svart: A. Gipslis Sikileyjarvörn 1. e4 - e5 2. Rf3 - Rc6 3. d4 - cxd4 4. Rxd4 - e6 5. Rc3 - d6 6. Bc4 - Rf6 7. Be3 - a6 8. Dc2 (Bobby Fischer lék hér yfir- leitt 8. Bb3 og hrókaði siðan stutt. Þessi hvassa uppbygg- er kennd við júgóslavneska stórmeistarann i Velimirovix og hefur skotið mörgum snjöllum skákmeistaranum skelk i bringu). 8. - -Dc7 9. 0-050 - Ra5 10. Bb3 (10. Bd3 kemur einnig sterk- lega til greina). 10. ---b5 11. f3 - Be7 12. g 4 - 0-0 13. g5 - Rh5 (Gipslis heldur fullkomlega rósinniog virðist hvergi óttast hina ógnvænlegu peðafylkingu hvits á kóngsvæng) 14. f4 - b4 15. f5 - b4 16. Rbl Rxb3 + 17. axb3 - e5! (Leiðir til þvingaðs fram- halds, sen er heldur hagstæð- ara tafl fyrir svaran). 18. f(i - exd4 19. fxe7 - Dxe7 20. Hxd4 - a5 (Nú er komin upp athyglis- verð staða.sem er öllu betri á svart. Veikleikinn á d6er engu erfiðari viðfangsen peðiðá e4) 21. Hhdl - He8 22. Rd2 - Bb7 23. Rc4 - Bce4 24. Hxd6 - Bf5 (Þegar hér var komið i skákinni var Gipslis oröinn naumur á timann og velur þvi öruggustu leiöina. Skemmti- legur möguleiki, sem þó var erfitt að reikna til fulls i ti'ma- hrakinu var: 24. - a4, 25. Hd7 - De6, 26. H ld6 - Df5, 27.Rb6-a3 28. Rxa8 - a2, 29. Ha7 - Hxa8, 30. Hxa2 o.sv.frv.). 25. Dd2 - a4 26. bxa4 - Hxa4 27. Dd4 - I)b7 28. Dd5 - Dc8 29. Dc6 - Dxc6 30. Hxc6 - Bg4 31. Hel - Rf4 (Loksins komst þessi riddari aftur i leikinn). 32. Kd2 - Rg2 33. Hcl - Bf3? (Fram til þessa hefur svartur þrætt timahraks hengiflugið af mikilli list, en hér verður honum á i messunni. Nauðsynlegt var 33. - H4a8). 34. Hd6 - Ha2 35. b3 - Rxe3 36. Rxe3 - IIa5 37. II fl (Núkemsthviti riddarinn til f6 og eftir þaö er svartur varnarlaus). 37. - -Be4 38. Rg4 - Kg7 30. Rf6 - He7 40. Hf4! - Bhl 41. Hh4! - Hea7 og svartur gafstupp um leið.Framhaldið hefði getað orðið: 42. Hxh7+ - Kf8, 43. Hh8+ - Ke7, 44. Hhd8 og siðan Rg8 mát. Jón Þ. Þór Jón Þ. Þór skrifar

x

Tíminn

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.