Tíminn - 26.01.1982, Blaðsíða 7

• ii i <ti- -uioehiiiíi i1!
Þriðjudagur 26. janúar 1982.
erlent yfirlit
erlendar fréttir
«•%
t41
7
Rene Levesque
Laetur Levesque
af forustunni?
Þjóðernisdeilan magnast aftur í Kanada
■ ÞAÐ MUN mörgum þykja ein-
kennilegt, að brezka þingið fjallar
nú um breytingar á stjórnarskrá
Kanada.
Stjórnarskrá sú, sem talin er
gilda í Kanada, felst i löggjöf,
sem sett var af brezka þinginu
1867 um nýlendur þess i Norður-
Ameríku. Sjálfstæði Kanada
byggist á þessari löggjöf en form
lega hefur brezka þingið ekki af-
salað sér réttinum til að setja
Kanada stjórnarskrá.
Annað hefur þvi' ekki þótt lög-
legt en að brezka þingið afsali sér
þessum réti formlega og veitti
Kanada óskorað vald til að setja
sér stjórnarskrá.
Þótt hér sé fyrst og fremst um
form eitt að ræöa, hefur Rene
Levesque forsætisráðherra i
Quebec-fylki snúið sér til Marga-
ret Thatcher og beðið hana að
hlutast til um, að brezka þingið
afgreiði ekki lög um þetta efni
fyrr en dómstólar i Kanada hafi
fellt Urskurð um, hvort einstök
fylki hafi ekki rétt til að synja
stjórnarskrárbreytingum að þvi
leyti er málefni þess varðar.
Tilefni þessa bréfs er það, að
Levesque hefur skotið þvi' til yfir-
dóms i Quebec, hvort fylkið sé
bundiö af stjórnarskrárbreyting-
um, sem það hafnar. Ef Ur-
skurður dómsins fellur Levesque
i vil, mun Trudeau forsætisráð-
herra Kanada óska úrskurðar
hæstaréttar Kanada um málið.
Þessi málaferli geta orðið lang-
vinn og þvi þykir ótrúlegt, að
Thatcher verði við ósk Levesque.
Hins vegar þykir ekki ósennilegt,
að ýmsir þingmenn muni styðja
þessa ósk og þvi geti orðið veru-
legar umræður um þetta i þing-
inu.
VEL getur svo farið, að
stjórnarskrárdeilan i Kanada
verði til þess, að Levesque segi af
sér forustunni i Sjálfstæðisflokki
Quebec. Deila er risin um það i
flokknum, hvort barizt skuli fyrir
fullu sjálfstæði Quebec.
Levesque hefur ekki gengið
lengra i þessari deilu en það, að
hann vill að Quebec verði áfram i
efnahagslegum tengslum við
Kanada, þótt fylkið verði sjálf-
stætt að öðru leyti.
A þingi flokksins, sem haldið
var i siðastliðnum mánuði, var
þessari stefnu hafnað. Þar var
samþykkt með miklum meiri-
hluta, að flokkurinn skyldi
berjast fyrir þvi í næstu fylkis-
kosningum, að Quebec fái fullt
sjálfstæði og sliti <31 tengsl við
Kanada. Levesque var andvigur
þessu, en lenti i minnihluta.
Levesque hefur nú fengið þvi
framgengt, að dagana 6.-7.
febrúar næstkomandi fer fram
atkvæðagreiðsla meðal hinna 300
þús. félagsbundinna flokksmanna
um þaö, hvort barizt skuli fyrir
■ Pierre Elliott Trudeau.
fullu sjálfstæði Quebeceða þeirri
stefnu, sem flokkurinn hefur áður
fylgt, þ.e. sjálfstæðu Quebec með
efnahagslegum tengslum við
Kanada.
Sigri Levesque i atkvæða-
greiðslunni, hyggst hann fá þvi
framgengt, að kallað verði saman
aukaþing flokksins og þar verði
stefnunni breytt i samræmi við
niðurstöðu atkvæðagreiðslunnar.
Tapi Levesque hins vegar i at-
kvæöagreiðslunni, mun hann
segja af sér flokksforustunni.
SIÐAN þingkosningar fóru
fram i' Kanada 18. febrúar 1980 og
Frjálslyndi flokkurinn kom aftur
til valda undir forustu Trudeaus,
hefur stjórnarskrármálið verið
mál málanna i Kanada.
Stjórnarskrármálið komst fyrst
fyrir alvöru á dagskrá, þegar
Sjálfstæðisflokkur Quebec fékk
meirihluta á fylkisþinginu i
kosningunum 1976 og Levesque
varð forsætisráðherra. Hann
lofaði fyrir kosningarnar að láta
fara fram þjóðaratkvæðagreiðslu
i Quebec um það, hvort fylkið yrði
sjálfstætt en i efnahagslegum
tengslum viö Kanada. Þessi til-
laga hans var felld i þjóðarat-
kvæðagreiðslu, sem fór fram i
mai' 1980. Hún fékk ekki nema
42% greiddra atkvæða.
Þótt Levesque biði ósigur i at-
kvæðagreiðslunni, hélt flokkur
hans áfram meirihluta á þingi i
fylkiskosningum nokkru siðar.
Strax eftir atkvæðagreiðsluna i
mai 1980 hóf Trudeau viðræður
við fylkisstjómimar um nýja
stjórnarskrá. Markmið hans var
að fullnægja sjálfstæðisóskum
Quebec með þvi að veita fylkjun-
um aukna heimastjórn. Jafn-
framtyröi réttur frönskumælandi
manna tryggður i hinum enska
hluta Kanada, og réttur ensku-
mælandi manna i Quebec.
Sjálfstæðishreyfingin i' Quebec
er fyrst og fremst sprottin af þvi,
að þar em um 80% ibúanna af
frönskum ættum og tala þeir
frönsku. Quebec var áður fyrr
frönsk nýlenda.
Trudeau gekk illa að semja við
fylkin, sem vildu tryggja sér sem
mest sérréttindi. Að iokum náðist
þó samkomulag við öll fylkin,
nema Quebec. Levesque taldi sig
geta illa fallizt á stjórnarskrá,
þar sem ákveðið væri að Quebec
yrði hluti Kanada, án nokkurrar
sérstöðu.
Hins vegarvildi hann ekkibeita
sér fyrir sjálfstæðu Quebec, sem
væri slitið úr öllum efnahagsleg-
um tengslum við Kanada. Þetta
hefur valdið áðurgreindum á-
greiningi i flokki hans.
Trudeau hefur nú farið fram á
það við brezka þingið, að það
ieggi blessun sina yfir það
stjórnarskrárfrumvarp, sem
hann hyggst leggja fyrir kana-
diska þingið, þegar brezka þingiö
erbúiðað afsala sérhinum form-
lega rétti sinum.
Nýia stiórnarskráin bæti'r á
margan hátt sTððu Quebec, en
bersýnilegt er þó af átökunum i
Sjálfstæðisflokknum, að þjóð-
ernisdeilan i' Kanada er siður en
svo leyst.
Þórarinn Þórarinsson,
ritstjóri, skrifar

Verða herlög T
Póllandi afnum-
l
in í næsta
mánuði?
■ Jaruzelsky hershöfðingi
yfirmaður pólsku herstjórnar-
innar sagði i gær að til greina
kæmi að takmarkanir þær
sem innleiddar voru i landinu
fyrir rúmum 6 vikum með
setningu herlaga yrðu stór-
lega minnkaðar og svo gæti
jafnvel farið að herlög i land-
inu yrðu numin úr gildi i
endaðan febrúar. Það væri þó
háð þeim skilyrðum að ekkert
óvænt kæmi upp á, eða að ekki
yrði gripið til neinna ólöglegra
aðgerða i landinu.
Jaruzelsky sagði að herlögin
yrðu að vera lengur i gildi i
iðnaðinum i Póllandi. Jaru-
zelsky sagði þetta i ávarpi
sinu til pólska þingsins, en það
kom saman i fyrsta sinn siðan
herlög tóku gildi 13. desember
sl. Hann sagði að það sem
mestu skipti nú, væri að binda
endaá ólgu i landinu og koma
friði og spekt á. Hann bætti þvi
samt sem áður við að meö þvi
að draga úr takmörkunum
þeim og þvingunum sem
fylgdu herlögum, þá hefði það
ekki það i för með sér að horfið
yrði til fyrra þjóðskipulags i
Póllandi.
Jaruzelsky hershöfðingi
greindi frá þvi að yfir 4500
manns væru enn i fangelsum,
en yfir 1700 heíðu verið látnir
lausir. Hann sagði að engum
væri refsað fyrir skoðanir sin-
ar, heldur væri fangelsun
þessara manna aðeins tima-
bundin fy rirbygg jandi
ráðstöfun.
Hershöfðinginn bætti þvi
jafnframt við að ekki kæmi til
greina að reka i útlegö þá Pól-
ver ja sem væru i andstöðu við
sósialismann en þeim væri
með öllu frjálst að setjast að i
öðrum löndum.
Fregnir frá Póllandi herma
að sögusagnir hafi verið á
kreiki i Varsjá að einhverjum
Pólverjum verði á næstunni
heimilað að ferðast frá Pól-
landi aðeins með ferðaleyfi úr
landi en ekki inn i landið á nýj-
an leik. Er talið að þessi að-
ferð yrði þægileg fyrir stjórn-
völd i Póllandi til þess að losna
við óþægilega gagnrýnendur.
1 ávarpi sinu gagnrýndi
Jaruzelsky harðlega það sem
hann nefndi „illskeytta bar-
áttu” sem stjórnað væri af
Bandarikjunum.
Gromyko neitar að
ræða Pólland á
fundi með Haig
■ Utanrikisráðherra Sovét-
rikjanna Gromyko sagöi i gær
að hann hefði alls ekki i
hyggju að ræða nein máleíni
tengd Póllandi á fundi sinum i
dag með utanrikisráðherra
Bandarikjanna Alexander
Haig, sem verður i Genf i
Sviss.
Gromyko sagði að tilefni
fundarins væri að ræða tengsl
Bandarikjanna og Sovétrikj-
anna ásamt öðrum alþjóðleg-
um vandamálum. Sagðist
Gromyko mundu leita eftir
samkomulagi á eins mörgum
sviðum og mögulegt væri.
Alexander Haig sagði þegar
hann kom til Genfar i fyrra-
kvöld að hann myndi nota
tækifærið á fundinum með
Gromyko, og lýsa yfir reiði
bandarisku þjóðarinnar,
vegna ástandsins i Póllandi.
Súdanskur rád-
herra settur af
■ Numeri, forseti Súdan setti
i gær af annan valdamesta
mann Súdan, varaforseta
landsins sem var jafnframt
varnarmálaráðherra og yfir-
maður hersins i Súdan.
Ekki var greint frá neinni
ástæðu fyrir þessari ákvörðun
forsetans, þegar fréttastofur i
Súdan greindu frá þessari
ákvörðun.
Fyrr hafði þó Verið greint
frá þvi að Numeri heföi lýst
þvi yfir að hann hygði á
breytingar innan stjórnskipu-
lags sósialistaflokksins, með
það fyrir augum að tryggja
meiri og öruggari þátttöku
fólksins i stjórn landsins.
Þjóðarfundi flokksins sem
halda átti i næsta mánuði hef-
ur verið frestað um óákveðinn
tima. Talið er að þessar að-
gerðir Numeris forseta séu
andsvar við ókyrrð sem verið
hefur i landinu að undanförnu
vegna verðhækkana o.fl.
TÉKKÓSLÓVAKÍA: Sovéska fréttastofan Tass skýrði frá þvi i
gær að sameiginlegar hernaðaræfingar Ungverja, Tékka og
Sovétmanna væru hafnar i Vestur-Tékkóslóvakiu.
Tass sagði að æfingar þessar væru til þess gerðar að auka
félagslega samstöðu og samvinnu þessara þjóða.
SÝRLAND: Stjórnvöld i Sýrlandi hafa flutt Jórdönum haröorö
mótmæli sin vegna ásakana Jórdana frá þvi i siðustu viku þess
efnis aö sýrlenskur sendiráðsstarfsmaður heföi verið viöriðinn
sprengitilræði i Jórdaniu, fyrir tveimur vikum. Fregnir frá
Damaskus herma að sendiherra Jórdaniu i Sýrlandi hafi verið
kvaddur til utanrikisráðuneytisins i Damaskus og honum hafi
þar verið afhent mótmælin. Fylgdi þaö frásögninni að aðstoðar-
utanrikisráðherra Sýrlands, hefði tjáö sendiherranum aö sam-
kvæmt heimildum sýrlenskra yfirvalda þá stæði leyniþjónusta
Jórdaniu að baki sprengitilræðinu.
KENYA: Þingmaður kenýska þingsins fannst i gær myrtur á
mjög afskekktu svæði i norðurhluta Kenya. Ekki er vitað hverjar
ástæðurnar fyrir morðinu eru, né hverjir frömdu þaö.