Fréttablaðið - 06.05.2008, Blaðsíða 34

18 6. maí 2008 ÞRIÐJUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRI: Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR: Arndís
Þorgeirsdóttir, Kristján Hjálmarsson, Trausti Hafliðason og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál). FULLTRÚI RITSTJÓRA:
Páll Baldvin Baldvinsson. VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björgvin Guðmundsson og Björn Ingi Hrafnsson. Fréttablaðið kemur út í
103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á suðvesturhorninu.
Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni blaðsins í
stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Frjáls verslun og heimskerfi alþjóðavædds kapítalisma
hefur frá upphafi hnitast um
nokkrar vörur sem hafa áhrif á
alþjóðlegar hagsveiflur. Nú á
dögum eru það olía og önnur
brennsluefni fyrir orkufram-
leiðslu, en í árdaga hnattvæðing-
ar voru það fremur ýmsar
neysluvörur. Ýmiss konar
fíkniefni skiptu þar miklu máli
sem okkur þykir e.t.v. framand-
legt.
Nú á dögum tóbaksvarna og
„stríðs gegn fíkniefnum“ er
nefnilega iðulega fjallað um dóp
líkt og það sé jaðarvarningur sem
skipti litlu máli fyrir hagkerfi
heimsins. Fíkniefni eiga ekki
lengur heima í heimi frjálsrar
verslunar heldur verja ríki
heimsins miklu fé og mannafla í
að halda verslun með þau niðri.
Sá veruleiki er hins vegar
sögulegt frávik og að ýmsu leyti
byggðist það kerfi heimsviðskipta
sem enn er við lýði upp í kringum
vörur sem mannfræðingar kalla
„fíknimatvæli“ (e. drug foods).
Ýmsar af þessum matvörum voru
raunar notaðar sem eins konar lyf
í upphafi, t.d. kartaflan og
kakóbaunin.
Hvernig sykur breytti heiminum
Óhætt er að tala um hnattvæð-
ingu á 16. öld þegar evrópskir
sæfarar sigldu á hafnir víðs
vegar um hnöttinn og greiddu
götu nýs heimskerfis í viðskipt-
um. Eftirspurnin eftir ýmsum
neysluvörum varð grundvöllur
fyrir auðsöfnun manna sem fluttu
kaffi frá arabalöndum, te frá
Kína og ýmiss konar framandleg-
ar vörur frá Ameríku, s.s. tóbak
og kakó. Undirstaða hinnar nýju
verslunar varð hins vegar vara
sem Evrópumenn kynntust á
síðari hluta miðalda – sykurinn.
Portúgalar tóku upp á því að
flytja sykurreyrinn til Ameríku
og hófu þar sykurrækt í stórum
stíl. Þessi atvinnuvegur var
forsmekkur að verksmiðjuiðnaði
nútímans þar sem sérhæfing og
flókin tækni kallaði á eins konar
færibandavinnu. Enn djúpstæðari
afleiðingar hafði þó vinnuafl-
snotkun í sykuriðnaðinum því að
hann var byggður upp á vinnu
þræla sem fluttir voru frá Afríku
til að starfa á plantekrum í Nýja
heiminum. Ágóðinn fór til
eigenda í Evrópuríkjum, einkum
Englands, Frakklands og Hol-
lands, en fleiri þjóðir reyndu að
vera með í leiknum, t.d. Danir.
Enda þótt sykur væri upphaflega
munaðarvara varð hann æ
mikilvægari þáttur í mataræði
Evrópumanna, enda mikil orka í
sykri. Til lengri tíma litið hafði
aukin sykurneysla þó ekkert
sérlega jákvæð áhrif á heilsufar
alþýðu.
Dóp sem lausn við viðskiptahalla
En það eru ekki einungis svoköll-
uð fíknimatvæli sem hafa greitt
fyrir gangi heimsviðskipta.
Hreinræktuð fíkniefni hafa
einnig haft mikil áhrif á alþjóða-
hagkerfið og valdatengsl þjóða
þar. Á 18. öld töldu Evrópuþjóðir
sig t.d. eiga í vaxandi vanda
vegna viðskiptahalla við Austur-
Asíu. Evrópuþjóðir fluttu þaðan
krydd, silki og ýmsan iðnvarning,
s.s. postulín, en lítill markaður
var fyrir evrópskar vörur á þeim
slóðum. Þetta bil var lengi brúað
með silfri frá Nýja heiminum en
það dugði ekki til þegar innflutn-
ingur fór vaxandi.
Aukin tedrykkja Englendinga
gerði það að verkum að við-
skiptahalli gagnvart Kína var
mikill og bættist ofan á það
fjármagn sem þurfti til að standa
undir innflutningi á sykri og
tóbaki frá Ameríku. Lausn Breta
á þessum vanda var að stofna
nýlendu í Bengal á Indlandi um
miðja 18. öld og reyndist hún
mikil tekjulind. Þaðan fluttu
Bretar út ódýrar vefnaðarvörur
og eftir að iðnvæðing hófst varð
Indland mikilvægur markaður
fyrir heimaframleiðslu Breta. Í
upphafi iðnvæðingar tryggðu svo
Bretar að indverska handverkið
væri ekki samkeppnishæft með
því að leggja á það háa verndar-
tolla. Yfirráðin yfir Indlandi urðu
líka til þess að rétta af viðskipta-
jöfnuðinn gagnvart Kína því að
þaðan fluttu Bretar út ópíum sem
var nánast eina varan sem þeir
höfðu yfir að ráða sem markaður
var fyrir í Kína. Hann var hins
vegar ólöglegur og kínversk
stjórnvöld gerðu sitt til að stöðva
hann í sínu eigin „stríði gegn
fíkniefnum“ í upphafi 19. aldar.
Málstaður Kínverja naut hins
vegar lítils skilnings á Vestur-
löndum enda frjáls verslun
komin á dagskrá og svo skipti
auðvitað máli að fíkniefnafram-
leiðendurnir voru ekki fátækir
bændur í Andesfjöllum heldur
tannhjól í gangvirki breska
heimsveldisins. Niðurstaðan var
hið alræmda Ópíumstríð 1839-
1842 en því lauk með sigri Breta
og hertöku Hong Kong. Forræði
Breta í heimsviðskiptum var
tryggt næstu 70-80 árin á meðan
aldarlöng kreppa skók Kínaveldi.
Fíkniefnaverslun hefur þannig
bæði stuðlað að uppbyggingu
heimsvelda og mótun þess
alþjóðahagkerfis sem við búum
við nú á dögum.
Heimsveldi dópsalanna
SVERRIR JAKOBSSON
Í DAG | Alþjóðahagkerfið
Sagði eitt, meinti annað
Ólafur F. Magnússon borgarstjóri lýsti
því yfir á opnum fundi á laugardag að
vinningstillaga um skipulag Vatnsmýr-
arinnar væri ávísun á skipulagsklúður
og ekki nothæf nema á jaðarsvæð-
um flugvallarins. Ásta Þorleifsdóttir,
varamaður hans, reyndi að draga úr
orðum Ólafs og sagði að þó skilja
mætti ummæli hans sem svo
að hann vildi slá vinnings-
tillöguna af borðinu væri
það hins vegar ekki raunin.
Er ekki lágmarkstillitssemi af
hálfu borgarstjóra að tjá sig
skýrt svo að varamaður hans
þurfi ekki að túlka
ummælin sérstak-
lega eftir á?
Skýrt og skorinort
Eins og fram hefur komið í fréttum
liðna daga heldur Þjóðkirkjan úti sér-
stöku fagráði sem tekur á kvörtunum
vegna kynferðisbrota eða áreitni af
hálfu starfsmanna hennar. Fagráðið
bregst skjótt við kvörtunum sem
hægt er að koma á framfæri gegnum
tölvupóst. Netfangið gæti ekki verið
skýrara: kynferdisbrot@kirkjan.is.
Að vita og vita ekki
Ragnar Arnalds, formaður Heims-
sýnar – samtaka sem berjast gegn
inngöngu Íslands í Evrópusambandið
– var gestur í þættinum Vikulokin
á Rás 1 á laugardag. Meðal
þess sem bar á góma var
fundur þingmannanefndar
EES hér á landi í síðustu
viku, en í henni sitja þingmenn ESB
og annarra ríkja sem aðild eiga að
EES-samningnum. Ragnar var spurður
út í þau orð formanns nefndarinnar að
EES-samningurinn hefði veikst. Hann
svaraði eitthvað á þá leið að formaður
nefndarinnar væri frá Búlgaríu sem
hefði verið í Evrópusambandinu í
aðeins sex mánuði.
Formaðurinn vissi
þar af leiðandi ekki
neitt um EES. Vera
má að Ragnar hafi
nokkuð til síns máls
en þá má líka benda
á að Ísland hefur aldrei
verið í Evrópusamband-
inu. Hvað veit Ragnar
þá um ESB?
bergsteinn@frettabladid.is
UMRÆÐAN
Björk Vilhelmsdóttur skrifar um borg-
armál
Á opnum fundi með íbúum Laugardals sl. laugardag fjallaði borgarstjóri
Ólafur F. Magnússon um afstöðu sína
gagnvart skipulagi Vatnsmýrarinnar, þó
svo efni fundarins hafi verið um nærsam-
félagið í Laugardal og mörg þörf umræðu-
efni þar að lútandi. Þar fjallaði hann um
Vatnsmýrarskipulagið sem hann sjálfur
ákvað í borgarráði í febrúar að ætti að vinna á
grundvelli vinningstillögu úr alþjóðlegri hugmynda-
samkeppni. Sú tillaga var valinn af hópi innlendra
og erlendra arkitekta og skipulagsfræðinga auk
pólitískra fulltrúa úr hópi 136 tillagna sem flestar
komu erlendis frá.
Borgarstjóra er greinilega í mun að búa til úlfúð
um þá framtíðarsýn að í Vatnsmýrinni rísi þétt
borgarbyggð þar sem fólk býr og starfar í sama
hverfi og kemst á milli staða án þess að keyra um á
sínum fjallajeppa. Sagði hann að menn
væru að vakna upp við vondan draum, m.a.
í Háskóla Íslands og Landspítala, því tillag-
an væri ekki í tengslum við þarfir borgar-
innar. Um ástæðu þessa sagði hann orðrétt:
„Þeir sem unnu tillöguna eru ekki Íslend-
ingar og skilja þar af leiðandi ekki taktinn í
íslensku samfélagi.“
Ummælin eru furðuleg í ljósi þess að borg-
arstjórinn hefur bæði búið erlendis og vænt-
anlega farið utan í ófá skipti. Hins vegar má
ekki gleyma því að hann hefur margoft
hreykt sér af því að hafa aldrei í tíð sinni
sem borgarfulltrúi fengið dagpeninga fyrir ferðir
erlendis. Hann hefur ekki séð ástæðu til þess að
sækja hugmyndir erlendis frá eða sjá og heyra það
sem borgir eru að gera best í þjónustu sinni. Við þurf-
um að hafa hugfast að “heimskt er heimaalið barn”.
Ég spyr borgarstjóra: Hvar telur þú að við Íslend-
ingar værum stödd ef við hefðum ekki sótt okkur
strauma og stefnur út fyrir landsteinana?
Höfundur er borgarfulltrúi.
Þykir borgarstjóra
allt vont frá útlöndum?
BJÖRK
VILHELMSDÓTTIR
Hreinræktuð fíkniefni hafa
einnig haft mikil áhrif á al-
þjóðahagkerfið og valdatengsl
þjóða þar.
Allt að 40% afsláttur
Gengið inn hjá Argentínu Steikhúsi
H
eilbrigð sál í hraustum líkama er ágætt slagorð
sem lengi hefur þótt gott og er gott. Ágæt er líka
sú heilsuvakning sem orðið hefur hin síðari ár með
aukinni meðvitund um mikilvægi hreyfingar og
gildi þess að borða hollan mat.
Verri er fylgifiskurinn með heilsuvakningunni, megrunar á-
róðurinn, sem allt að því tröllríður vestrænu samfélagi með oft
á tíðum ógnvænlegum afleiðingum þar á meðal hinum banvæna
sjúkdómi, átröskun.
Megrunaráróðurinn er víða að finna, ekki síst í ýmsum tíma-
ritum þar sem slegið er upp að einhver (yfirleitt kona) hafi lést
um svo og svo mörg kíló og ályktun er dregin; meiri hamingja
fylgir minni þyngd.
Líklega eru þær íslenskar konur sem einhvern tíma á lífsleið-
inni hafa farið í megrun mun fleiri en þær sem aldrei hafa talið
sig þurfa það. Og karlarnir eru liðtækir líka þótt megrunarkvöð-
in virðist ekki liggja jafnþungt á þeim og konunum.
Einn af hverjum tíu framhaldsskólanemum er með einkenni
átröskunar sem er einn algengasti geðsjúkdómur ungra kvenna.
Ekki alls fyrir löngu var svo frá því greint í fjölmiðlum að stúlk-
ur allt niður í sjö ára, færu í megrun og samkeppni væri milli
þeirra um hver væri grennst. Ekki er hægt að kenna fjölmiðlum
um þetta. Þar verður að kalla foreldra til ábyrðgar.
Í dag er megrunarlausi dagurinn; hann er alþjóðlegur bar-
áttudagur gegn megrun, átröskunum og fordómum í garð feitra.
Dagurinn var fyrst haldinn í Bretlandi árið 1992 að frumkvæði
konu sem þjáðist af átröskun og vildi vekja athygli fólks á þeim
þjáningum sem hljótast af þráhyggju fólks um grannan vöxt.
Dagurinn er nú haldinn hér á Íslandi í þriðja sinn.
Fólk er og verður misjafnt; einn er grannholda sama hvað
hann lætur ofan í sig meðan aðrir eru ævinlega holdmiklir. Báðir
geta verið jafnhraustir eftir sem áður og það er það sem skiptir
raunverulega máli.
Kjarni málsins er að hver og einn beri virðingu fyrir líkama
sínum eins og hann er skapaður. Sú virðing felst í því að rækta
hann með góðri hreyfingu og næringarríkum mat og um leið að
sættast við hann eins og hann er, feitur eða mjór.
Ekki er síður mikilvægt að borin sé virðing fyrir öðru fólki og
líkama þess, óháð því hvernig það er vaxið, og að látið sé af fyr-
irfram gefnum hugmyndum um að gildvaxinn líkami merki van-
heilsu og agaleysi en grannvaxinn góða heilsu og aðhaldssemi.
Ágætt er að hafa í huga að aukin líkamsvirðing er mun væn-
legri til að auka lífsgæði en kíló sem fjúka í átaki (og raunar er
líklegast að komi aftur til baka að minnsta kosti að hluta).
Á megrunarlausa deginum er um að gera að finna fegurðina
í fjölbreytileikanum og fjölbreytileikann er svo sannarlega að
finna í líkamsvexti okkar mannanna.
Megrunarlausi dagurinn er andsvar
við megrunaráróðrinum.
Virðum marg-
breytileikann
STEINUNN STEFÁNSDÓTTIR SKRIFAR