Fréttablaðið - 13.08.2008, Blaðsíða 30

MARKAÐURINN 13. ÁGÚST 2008 MIÐVIKUDAGUR
S K O Ð U N
ÚT GÁFU FÉ LAG: 365 – prentmiðlar RIT STJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson og Óli Kr. Ármannsson RITSTJÓRN: Annas Sigmundsson, Björn Þór Arnarson, Guðný Helga Herbertsdóttir, Hólmfríður
Helga Sigurðardóttir, Ingimar Karl Helgason, Jón Aðalsteinn Bergsveinsson, Sindri Sindrason AUGLÝSINGASTJÓRI: Jón Laufdal RIT STJÓRN OG AUGLÝSING AR: Skaftahlíð 24, 105 Reykja vík
AÐ AL SÍMI: 512 5000 SÍMBRÉF: 512 5301 NETFÖNG: rit stjorn@markadurinn.is og aug lys ing ar@markadurinn.is VEFFANG: visir.is UM BROT: 365 – prentmiðlar PRENT VINNSLA: Ísa fold-
arprent smiðja ehf. DREIFING: Pósthúsið ehf. dreifing@posthusid.is Markaðinum er dreift ókeyp is með Fréttablaðinu á heim ili á höf uðborg ar svæð inu, Suðurnesjum og Akureyri. Einnig er
hægt að fá blaðið í völdum verslunum á lands byggðinni. Markaðurinn áskil ur sér rétt til að birta allt efni blaðs ins í staf rænu formi og í gagna bönk um án end ur gjalds.
annas@markadurinn.is l bjorn.ingi@markadurinn.is l bjornthor@markadurinn.is l gudny@
markadurinn.is l holmfridur@markadurinn.is l ingimar@markadurinn.is l jonab@markadurinn.
is l olikr@markadurinn.is l sindri@markadurinn.is
Sögurnar... tölurnar... fólkið...
O R Ð S K Ý R I N G I N
Víða þrengir að í íslensku efnahagslífi um þessar mundir og fyrir-
tæki jafnt og heimili bregðast við með aukinni ráðdeild og margvís-
legri hagræðingu. Markaðurinn kemur nú út í nokkuð breyttri mynd
frá því sem verið hefur síðustu misseri, bleiki pappírinn horfinn og
efnisþættir endurskipulagðir.
Fréttablaðið og þar með Markaðurinn hefur tekjur sínar af auglýs-
ingum og þegar samdráttur verður á þeim markaði um lengri tíma
endurspeglast það í útgáfunni. Pappír og prent eru stórir kostnaðar-
liðir og styrkur að geta brugðist hratt við breytt-
um aðstæðum. Margvíslegur annars konar rekst-
ur krefst mun lengri aðdraganda að breytingum
auk þess sem huga þarf mjög vel að umhverfi
rekstrarins því þegar breytinganna gerist þörf
má vera að aðstæður geri það erfiðara að bregð-
ast við.
Í þennan flokk falla fjármálafyrirtæki og ekki
að ástæðulausu sem þeim eru ströng skilyrði
sett um hluti á borð við eiginfjárstöðu. Gengi
fjármálafyrirtækja snertir enda ekki einung-
is viðskiptamenn þeirra eða starfsfólk, heldur
þjóðarbúið í heild. Við viðkvæmar aðstæður sem
þessar, þar sem torvelt er að útvega rekstrar-
fé vegna alþjóðlegrar lausafjárkreppu, gætu
fregnir af gjaldþroti fjármálafyrirtækis hér
heima jafnvel ógnað hér fjármálastöðugleika.
Ábyrgðarhluti er því að láta afkomu slíkra fyrirtækja ráðast af
gengi á hlutabréfamarkaði líkt og raunin virðist hafa verið með suma
sparisjóðina, þar sem grunnrekstur bankans virðist hafa verið á
mörkum þess að bera sig. Þegar harðnar í ári í alþjóðlegri lausafjár-
kreppu og öll fjármögnun verður dýrari er ekki gott að búa við slíka
bresti í rekstri, hvað þá þegar hlutabréfaverð hrapar um leið.
Varhugavert er þó að alhæfa um of og má vera að einhverjir minni
sparisjóðir nái að fjármagna rekstur sinn með innlánum. Hins vegar
er ekki hægt að horfa framhjá því hve hagræði stærðarinnar er mikið
í bankarekstri, því lítil fjármálastofnun þarf að standa undir sömu
kröfum og gerðar eru til þeirra stærri, svo sem um reikningsskil og
MiFID-reglur um fjármálagjörninga. Engin tilviljun er hve ört spari-
sjóðum hefur fækkað síðustu ár.
Fagnaðarefni er ef litlir sparisjóðir fá lifað af í þeim ólgusjó sem
skapast hefur í alþjóðlegri fjármálakreppu. Njóta þeir enda velvild-
ar í sínum nærsamfélögum og leggja áherslu á samfélagslega ábyrgð,
auk þess sem viðskiptavinir þeirra láta vel af þjónustunni. Um leið
þýðir ekki að gráta nauðsynlegar aðgerðir til að bjarga þeim sem
hættara er við að fái ekki staðið af sér veðrið. Þannig ættu menn
fremur að fagna því að hér séu til fjármálastofnanir með nægilegan
styrk til að koma inn í rekstur sjóða á borð við SPRON og Sparisjóð
Mýrasýslu. Viðbrögðum sumra þeirra sem hvað mest hafa sett sig upp
á móti fyrirhuguðum samruna SPRON og Kaupþings má líkja við við-
brögð drukknandi manns, sem farið er að líða vel í ísköldum sjónum,
og reynir að lemja af sér björgunarmann sinn. Í Borgarbyggð hefur
í dag verið boðað til íbúafundar þar sem ræða á þá stöðu sem upp er
komin hjá Sparisjóði Mýrasýslu, en þar mun Kaupþing fara með sjö-
tíu prósenta eignarhlut eftir stofnfjáraukningu. Vonandi bera þar
fundargestir gæfu til að láta vera að berja á bjargvættinum þótt ein-
hver muni sjálfsagt velta upp spurningunni um hvernig sjóðurinn hafi
ratað í núverandi stöðu.
Ör samdráttur á sér margvíslegar birtingarmyndir.
Sums staðar hefði undirbúningur átt að vera betri.
Óráð er að berja
af sér bjargvættinn
Óli Kristján Ármannsson skrifar
Fagnaðarefni
er ef litlir
sparisjóðir fá
lifað af í þeim
ólgusjó sem
skapast hefur
í alþjóðlegri
fjármála-
kreppu.
Hugtakið óðaverðbólga skýtur oft upp kollinum hér á landi
og sérstaklega undanfarna mánuði þar sem verðbólga í
landinu hefur verið mikil. Þrátt fyrir að vísitala neyslu-
verðs hafi hækkað um 13,6 prósent undanfarna tólf mánuði
erum við enn langt frá því að glíma við óðaverðbólgu.
Hagfræðingar skilgreina óðaverðbólgu yfirleitt sem verð-
bólgu umfram 50 prósent á mánuði. Þetta þýðir að verðlag
meira en hundraðfaldast á einu ári.
Það gerir 12.875 prósenta verðbólgu á ári. Kaffibolli, sem
kostaði 100 kr. í ársbyrjun, kostar tæpar 13.000 kr. í árslok.
Óðaverðbólga stafar yfirleitt af því að ríkisvaldið prent-
ar of mikið af peningum til að standa straum af útgjöldum.
Þekktustu dæmin um óðaverðbólgu er t.d. Þýskaland
eftir fyrri heimsstyrjöldina og síðan Simbabve um þess-
ar mundir. Í Simbabve mældist ársverðbólga 2,2 milljónir í
síðasta mánuði.
Óðaverðbólga
Meðal hlutverka hvers seðla-
banka er að vera „lánveitandi
til þrautarvara“ fyrir banka við-
komandi lands. Eins og orðasam-
bandið gefur til kynna þýðir það
að seðlabankar veiti lánafyrir-
greiðslu í neyð, þ.e. þegar bank-
ar geta ekki fjármagnað sig eftir
hefðbundnum leiðum. Tilgangur-
inn er alls ekki að bjarga illa
reknum og gjaldþrota bönkum,
heldur að koma í veg fyrir banka-
áhlaup og fjármálakreppur.
Seðlabankar setja ströng skil-
yrði fyrir lánveitingu til þrautar-
vara, meðal annars þá að eignir
viðkomandi banka séu meiri en
skuldir. Vandamál slíkra banka
felast þá fyrst og fremst í lausa-
fjárskorti, þ.e. að þeir geti ekki
losað eignir nægilega fljótt og
vel til að greiða skuldbindingar
sem eru á gjalddaga.
Alkunna er að ef einhver er
þvingaður til að losa um eignir á
mjög skömmum tíma, er lítil von
til þess að viðkomandi fái „eðli-
legt“ verð. Slíkri sölu er enda oft
líkt við bruna útsölur og áhrifin
geta verið alvarleg fyrir fjár-
málakerfið. Hætta er á að útsölu-
virði eignanna dugi ekki fyrir
skuldum viðkomandi banka, sem
verði þar með gjaldþrota „að
óþörfu“, innlán almennings tap-
ist o.s.frv.
Einnig er hætta á að útsalan
valdi því að verð á sambæri-
legum eignum lækki veru-
lega með tilheyrandi áhrifum á
eignar stöðu annarra banka, fjár-
festa og almennings. Með því
að veita tímabundna lausafjár-
fyrirgreiðslu gefa seðlabankar
bönkum frest til að koma eignum
sínum í verð. Þannig draga þeir
úr líkum á fjármálakreppum og
úr líkum á því að einhverjir sjái
sér hag í því að framkalla þær
aðstæður að banki þurfi að setja
eignir sínar á útsölu.
BARA EIN PRENTVÉL
Í HVERJUM SEÐLABANKA
Engan þarf því að undra að al-
þjóðlegir fjárfestar velti fyrir
sér hvort bankar hafi trú-
verðugan lánveitanda til þrautar-
vara þegar þeir taka ákvörðun
um að lána bönkum peninga. Í
alþjóðlegri fjármálakreppu er
lausafé af skornum skammti
og fjársterkir fjárfestar geta
valið úr gnótt tækifæra. Ef ein-
hver vafi er á því hvort bak-
land banka er nægilega sterkt,
velja flestir fjárfestar að fara
með peningana sína annað. Við
það minnkar aðgangur Íslend-
inga að erlendu lánsfé, lánskjör
versna og lífskjör rýrna. Yfir-
leitt eiga seðlabankar ekki við
trúverðugleikavandamál að etja
í hlutverki sínu sem lánveitandi
til þrautarvara.
Seðlabankar geta prentað
peninga og verða því ekki uppi-
skroppa með peninga til að styðja
við sína banka. Ef starfsemi bank-
anna er hins vegar í gjaldmiðl-
um annarra myntsvæða verður
málið flóknara. Til þess að taka
á þessu hafa helstu seðlabank-
ar heims meðal annars samið
um gjaldmiðlaskipti ef vandi
skyldi koma upp. Slíkir gjald-
miðlaskiptasamningar byggja á
gagnkvæmum hag viðkomandi
landa; bandarískir bankar hafa
aðgang að evrum og evrópsk-
ir bankar að Bandaríkjadal. Ís-
lenski seðlabankinn hefur gert
slíka samninga við þrjá norræna
seðlabanka og getur á grundvelli
þeirra fengið 1,5 milljarða evra í
skiptum fyrir íslenskar krónur.
Þessa samninga verður þó lík-
lega að kalla vinargreiða, fremur
en gagnkvæman hag þjóðanna,
þar sem ólíklegt er að norræn-
ir bankar lendi í vanda vegna
skorts á íslenskum krónum.
GJALDEYRISFORÐI Í STAÐ
ÞESS AÐ SKIPTA UM MYNT
60 til 70 prósent af efnahag
þriggja stærstu íslensku bank-
anna eru í erlendri mynt og
efnahagur þeirra er samtals tí-
föld landsframleiðsla (ríflega
14 þúsund milljarðar króna).
Þar sem íslenski seðlabank-
inn getur einungis prentað ís-
lenskar krónur er styrkur hans
sem lánveitandi til þrautarvara
minni en annarra vestrænna
seðlabanka. Hér getur gjald-
eyrisforði komið til hjálpar og
Seðlabankinn gripið til hans í
stað prentvélarinnar. Hafa al-
þjóðastofnanir og lánshæfis-
fyrirtæki eindregið mælt með
því að forði Seðlabanka Íslands
verði efldur verulega.
Forðinn er í dag tæplega
230 milljarðar króna, en við
hann bætist skiptasamningur-
inn við norrænu seðlabankana,
tæplega 200 milljarðar króna.
Þrátt fyrir 430 milljarða króna
varasjóð, er hann agnarsmár
í hlutfalli við skuldbindingar
fjármálakerfisins. Það er hins
vegar auðvitað afar kostnaðar-
samt og erfitt að efla sjóðinn
í miðri fjármálakreppu. Jafn-
vel þótt ástandið væri eðlilegt
og lánakjör góð, þá er það stað-
reynd að það kostar mikið að
halda úti gjaldeyris forða sem
dugar til að skapa traust í kring-
um jafn stórt bankakerfi og það
íslenska. Sá kostnaður skrifast
á íslensku krónuna og vegur á
móti (þverrandi) kostum þess
að hafa sjálfstæðan gjaldmiðil.
HVAÐA KOSTIR ERU Í STÖÐUNNI?
Staðreyndir málsins eru eftir-
farandi. Seðlabanki Íslands
getur einungis prentað íslensk-
ar krónur. Gjaldeyrisforðinn er
lítill og vandasamt að efla hann
við núverandi aðstæður. Menn
eru ekki sammála um nauðsyn
þess að efla forðann og margir
telja að lánakjör ríkisins þurfi
að batna áður en það komi til
greina. Lánakjör ríkisins eru
ríflega helmingi verri í dag en
í mars síðastliðnum og þá þóttu
kjörin einnig óviðunandi. Láns-
fjárkreppa ríkir í heiminum og
líkur eru á að hún dragist á lang-
inn með tilheyrandi óvissu um
þróun lánskjara íslenska ríkis-
ins. Umræðan hér á landi um
Evrópusambandið og upptöku
evru er óþroskuð og stór hluti
stjórnmálamanna er á móti hug-
myndinni. Við þessar aðstæður
hljóta bankarnir að skoða allar
leiðir til að flytja starfsemi sína
úr landi, annaðhvort með því
að færa höfuðstöðvarnar eða
með því að flytja eignir og um-
svif yfir í erlend dótturfélög.
Það verður ekki bæði sleppt og
haldið, því miður.
Gjaldeyrisforða eða nýja mynt
SEÐLABANKI ÍSLANDS Greinarhöfundur segir ljóst að við þær aðstæður sem nú séu
uppi hljóti bankar að skoða allar leiðir til að flytja starfsemi sína úr landi. MARKAÐURINN/HEIÐA
Edda Rós
Karlsdóttir
forstöðumaður
greiningardeildar
Landsbankans.
O R Ð Í B E L G
6