Fréttablaðið - 17.09.2008, Blaðsíða 33

MIÐVIKUDAGUR 17. september 2008 17
UMRÆÐAN
Víglundur Þorsteinsson skrifar
um krónur, evrur og íslenska
„kreppu“
Mikil umræða hefur farið fram í fjölmiðlum á þessu
sumri um íslensku krónuna og
upptöku evru sem kost til að ráða
bug á „efnahagsvandanum“ sem
nú er talinn ríkja hér á landi. Af
þessari umræðu hefur helst mátt
ráða að höfuðvandamálið í efna-
hagsmálum okkar nú sé íslenska
krónan.
Talað er um kreppu eða kreppu-
ástand við þessar aðstæður og
kallað eftir „nýrri þjóðarsátt“ eða
bara einhverju til úrbóta. Nú er
það svo að rétt er að sjúkdóms-
greina sjúklinga áður en lækning-
ar hefjast. Tilgangurinn má ekki
helga meðalið. Einhvern veginn
sýnist mér sem sjúkdómsgrein-
ingunni sé ekki alveg lokið.
Vissulega er vandi á höndum
hjá okkur í dag en það er ólíku
saman að jafna ástandinu sem
ríkti hér á landi fyrir 20 árum í
aðdraganda þjóðarsáttarinnar og
stöðunni í dag. Það eina sameigin-
lega í stöðunni er verðbólga þó
miklu minni sé nú en þá. Í okkar
hagsögu getum við fundið mörg
dæmi um hagstjórn og afleiðing-
ar hennar sem valdið hafa öfga-
fullum hagsveiflum, viðskipta-
halla og verðbólgu líkt og nú.
Oftast þó við mun verri aðstæður
í þjóðarbúskapnum. Hvað fór
úrskeiðis? Hvernig gerðist þetta?
Öllum sem vilja sjá er ljóst að
ástæðan er mikið framboð af
ódýrum peningum. Það framboð
stafaði af víðtækri lágvaxta-
stefnu nokkurra helstu seðla-
banka heimsins og seðlaprentun
til að auka peningaframboð í
heiminum af ótta við samdrátt og
kreppu. Aðalmótandi þessarar
stefnu var seðlabankastjóri
Bandaríkjanna, Alan Greenspan
og aðrir stórir seðlabankar fylgdu
honum að málum.
Þessi framkvæmd hófst fyrir
síðustu aldamót af ótta við dot.
com bólur og aldamótavanda
tölvukerfa. Ótti sem leiddi til víð-
tækra vaxtalækkana og aukins
framboðs peninga. Í kjölfarið
fylgdu hryðjuverkin og voðaat-
burðirnir 11.september 2001 sem
mætt var með enn frekari vaxta-
lækkunum og auknu peninga-
framboði með öðrum orðum seðl-
aprentun.
Þessi stefna leiddi síðan til
offramboðs peninga á alþjóða-
mörkuðum, „atvinnulausra pen-
inga“ í leit að vinnu. Við slíkar
aðstæður víkur skynsemin stund-
um fyrir augnabliksvæntingum
og áhættutaka vex. Undirmáls-
lánakrísan bandaríska er eitt birt-
ingarform og bein afleiðing þess-
arar áhættutöku en þær eru að
sjálfsögðu fleiri um allan heim.
Þetta offramboð peninga hefur
leitt til víðtækrar þenslu og vald-
ið miklum sviptingum í innbyrðis
gengisþróun helstu gjaldmiðla
heimsins. Læt ég nægja
að minna á þær ógnar-
sveiflur sem orðið hafa
milli dollars og evru frá
upptöku evrunnar árið
1999.
Þá hefur þetta leitt til
heimsþenslu sem valdið
hefur víðtækum hækk-
unum á hvers konar hrá-
vöru og orkugjöfum og
leitt til mikilla almennra
hækkana á þessum
vörum. Þær hafa marg-
ar hverjar tvöfaldast og jafnvel
þrefaldast í verði í dollurum,
mælt á liðnum 5 árum. Nokkuð
sem við verðum að hafa í huga
þegar við greinum vandann og
mótum nýja stefnu til að vinna
okkur frá vandamálunum sem
vissulega eru ærin þótt
fráleitt sé að kalla vand-
ann kreppu í sögulegu
samhengi.
Á þessum tíma hófst
nýtt tímabil í íslenskri
peningamálastjórnun.
Árið 2001 var innleidd
markaðsskráning
íslensku krónunnar og
Seðlabanki Íslands hætti
þeirri skráningu krón-
unnar sem áður tíðkaðist.
Nú skyldi stýrt með stýri-
vöxtum bankans í þeim tilgangi
að móta hegðun markaðarins. Í
upphafi voru stýrivextirnir 7 %,
lækkuðu nokkuð árin 2002 og
2003 en tóku síðan að hækka á
árinu 2004 vegna ótta um þenslu
vegna stóriðjuframkvæmda.
Hafa þeir nær óslitið hækkað
síðan.
Hér var horft þröngt á málin
frá séríslensku sjónarhorni og
ekki gáð að því hvaða hliðaráhrif
fylgdu slíkum vaxtahækkunum
vegna ytri aðstæðna og mikils
vaxtamunar milli innlendra
hávaxta og erlendra lágvaxta.
Markmiðið var að hemja þenslu
vegna stóriðjuframkvæmda en
aðferðin leiddi til mun meiri
þenslu en þær einar og sér hefðu
haft í för með sér. Erlent lánainns-
treymi vegna stefnunnar varð
margfalt innstreymið vegna stór-
iðjuverkefnanna. Jafnvel meira
en 10 falt nettó streymið vegna
stóriðjunnar. Þenslan var kynt
með innstreymi erlends fjár.
Þessi áhrif eru ekki einsdæmi
fyrir Ísland svipað hefur gerst
annars staðar við hliðstæðar
breytingar. Vegna smæðar vorum
við ef til vill viðkvæmari en
aðrir.
Höfundur er stjórnarformaður
BM Vallár.
Að hengja bakara fyrir smið
VÍGLUNDUR
ÞORSTEINSSON
Í okkar hagsögu getum við
fundið mörg dæmi um hag-
stjórn og afleiðingar hennar
sem valdið hafa öfgafullum
hagsveiflum, viðskiptahalla
og verðbólgu líkt og nú. Oftast
þó við mun verri aðstæður í
þjóðarbúskapnum.
„...fyrst á visir.is“
...ég sá það á visir.is