Fréttablaðið - 18.10.2008, Blaðsíða 20

24 18. október 2008 LAUGARDAGUR
F
réttablaðið heldur
áfram að leiða saman
fólk sem hefur skoðan-
ir á framtíðarmögu-
leikum Íslands. Að
þessu sinni settust
niður með Birni Þór Sigbjörnssyni
þau Ásgeir Jónsson, hagfræðingur
hjá Kaupþingi, Halla Tómasdóttir,
stjórnarformaður Auðar Capital,
Guðni Th. Jóhannesson lektor í
sagnfræði við Háskólann í Reykja-
vík, Sigríður Þorgeirsdóttir, dósent
í heimspeki við Háskóla Íslands og
Finnur Oddsson, framkvæmda-
stjóri Viðskiptaráðs.
Fyrst var rætt um aðkallandi
vandamál.
Finnur: Það þarf að leysa bráða-
vandamál til að koma þjóðfélaginu
aftur á einhvern kjöl og Alþjóða-
gjaldeyrissjóðurinn er mögulegur
farseðill inn í slíkt ferli. Það ganga
kjaftasögur um að sjóðurinn sé
versta stofnun sem hægt er að
hugsa sér að fá hér inn en þær
sögur eru ekki í samræmi við raun-
veruleikann. Þar sem sjóðurinn
fer inn þar eru vandamál og það er
ekki alltaf hægt að búa til paradís
þar sem eru vandamál. Það er
kannski eðlilegt að sjóðurinn sé
spyrtur við vandamál en yfirleitt
hjálpar hann til við að laga hlut-
ina.
Ásgeir: Það þarf að tryggja
stöðug leika í fjármálakerfinu og
að sparnaður geti aftur farið að
renna til arðbærra verkefna. Að
mínu áliti er ljóst að íslenska krón-
an er búin sem gjaldmiðill og sá
sem neitar því lokar augunum
fyrir veruleikanum.
Halla: Ég vona að við Íslending-
ar höfum auðmýkt og vit til að leita
til færustu aðila og okkur vitrara
fólks. Margir hafa tekist á við
gjaldeyriskreppur, bankakrísur og
enduruppbyggingu ríkja sem farið
hafa illa. Við þurfum ekki að leita
langt, Svíþjóð og Noregur gengu í
gegnum þetta. Við hér erum meira
og minna öll háð og vanhæf til að
gera þetta ein og sjálf.
Sigríður: Upplýsingar hafa verið
fyrir hendi en almenningur ekki
verið upplýstur og það hefur ekki
verið gripið til réttra aðgerða.
Vegna ógnarstjórnar í pólitíkinni
hefur ríkt ótti í samfélaginu. Hér
hefur um of langt skeið verið
hrammur yfir pólitíkinni, hún er
ónýt og hana þarf að endurreisa.
Það er ekki nóg að endureisa
atvinnulífið og fjármálakerfið.
Ásgeir: Ég álít ekki að það þurfi
grundvallarbreytingar á íslensku
hagkerfi eða þjóðinni. Þetta er
bara fjármálaáfall, bankakreppa,
aðrar þjóðir hafa orðið fyrir þessu
en þetta gerist með ofsafengnari
hætti þar sem ríkið er of smátt til
þess að geta varið fjármálakerfið.
Bankar hafa þann veikleika að
fara á hausinn ef lausaféð er dreg-
ið úr þeim. Það hefur alltaf verið
og þetta snýst því ekki um
nýfjrálshyggju eða kapítalisma.
Halla: Nýja hagkerfið í öllum
heiminum mun einkennast af auk-
inni áhættumeðvitund og aukinni
samfélagsmeðvitund. Ég held að
skilgreining okkar á arði og hagn-
aði muni breytast og verða víðari
og það verði hugsað meira til
lengri tíma.
Evrópusambandið
Ásgeir: Það þarf að fá Alþjóða-
gjaldeyrissjóðinn hingað inn,
ganga svo í Evrópusambandið og
taka upp evru í framhaldinu.
Atburðir síðustu vikna sýna að
íslenska ríkið gat ekki varið fjár-
málakerfið og bankana. Ef við
hefðum haft evru væru að minnsta
kosti einhverjir af bönkunum á lífi.
Glitnir átti til að mynda íslenskar
eignir sem hann gat ekki umbreytt
í erlent lausafé. Bankarnir á Íslandi
voru ekki verri en þeir útlensku en
ríkið hafði hvorki tæki né getu til
að bregðast við. Það þarf að breyt-
ast því við getum ekki boðið ungum
Íslendingum upp á slíkan óstöðug-
leika.
Björn: Er sem sagt lífsnauðsyn-
legt að ganga í Evrópusambandið?
Ásgeir: Algerlega. Með inngöngu
verjum við fullveldið. Það felst
ekki fullveldi í að vera ein og
varnar laus og skolast út með öldum
sem lenda á landinu. Það að vera í
ríkjabandalagi tryggir stuðning til
þess að geta varið fullveldið. Við
getum þá haft um okkar mál að
segja því við erum hluti af kerfi
sem tryggir að við getum fengið
okkar vilja fram.
Sigríður: Ég hef alltaf verið
Evrópusinni og skrifaði grein fyrir
nokkrum árum þar sem ég sagði að
við ættum að fara í Evrópusam-
bandið af hugsjón. Ég hafnaði því
að við ættum eingöngu að horfa á
þetta út frá efnhagslegum rökum
því þau ein og sér eru of þröng. Við
erum Evrópuþjóð og eigum menn-
ingarlega samleið með Evrópu. Ég
er sammála Ásgeiri með fullveldið,
þú ert ekki fullvalda nema þú takir
þá ábyrgð sem fylgir því að vera í
ríkjasambandi. Það var á vissan
hátt ábyrgðarleysi gagnvart okkur
sjálfum og Evrópu að vera ekki
aðilar.
Finnur: Það er kaldhæðnislegt að
meginástæðan fyrir andstöðu
margra við Evrópusambandsaðild
var annars vegar fullveldi og hins
vegar sjálfstæð peningastefna. Í
dag er nánast súrealískt að þetta
hafi verið þröskuldarnir. En auð-
vitað þarf að taka tillit til hags-
muna mismunandi atvinnugreina í
þeirri umræðu sem fram undan er.
Guðni: Ég hef ekki gert upp hug
minn gagnvart aðild heldur haldið
því opnu en það er óheppilegt að
núna erum við upp við vegg. Í
hinum fullkomna heimi hefði verið
betra ef afstaða til aðildar að
Evrópusambandinu hefði verið
tekin undir allt öðrum kringum-
stæðum. En núna er staðan þessi
og ég óttast að umræður um aðild
eða ekki aðild verði afskaplega hat-
rammar og hatrammari en þær
hefðu verið undir öðrum kringum-
stæðum.
Uppgjörið
Sigríður: Ákveðið uppgjör þarf að
fara fram. Við þurfum að vinna
jafn vel í því og við þurfum að
standa að uppbyggingu Íslands.
Grunnur trausts er brostinn og það
þarf að endurskapa forsendur fyrir
trausti sem er vefurinn sem heldur
samfélaginu saman.
Halla: En þetta er hættulegt,
maður finnur að almenningur
treystir ekki fjármálafyrirtækjum
og ég held að svona uppgjör muni
hella olíu á bál þess fólks sem er
brjálað út í fjármálageirann. Það
sem gæti gerst er að okkar færasta
fólk á þessu sviði kjósi að vera ekki
hér og að fjármagn leiti annað og
það þýðir að við munum búa í landi
án súrefnis. Það þarf að gera hlut-
ina upp með eðlilegum hætti en um
leið þarf að standa vörð um að við
hengjum ekki saklaust fólk.
Finnur: Í umræðunni er fullt af
fólki brennimerkt. Ekki bara tíu
eða fimmtán manns. Þúsundir unnu
af heilum hug og öllu hjarta í þess-
um fyrirtækjum og ef við höldum
áfram á þessari braut ýtum við frá
okkur fullt af fólki sem mun finn-
ast það óvelkomið hér.
Ásgeir: Ef málin verða persónu-
gerð með þessum hætti eyðum við
orkunni í neikvæða hluti og lokum
augunum fyrir þeim kerfisbundnu
breytingum sem þarf að ráðast í.
Þá drögum við engan lærdóm af
þessu.
Sigríður: Ef við segjum að þetta
fólk hafi bara unnið vinnuna sína
þá getum við sagt að það hafi unnið
samviskusamlega en samvisku-
laust. Við þurfum öll, hvort sem við
erum í banka, vísindum, fisk-
vinnslu eða hvar sem er, að gera
okkur ljóst í hvers þágu við erum
að vinna og hvaða samfélagslega
þýðingu störf okkar hafa. En það
má ekki gera lítið úr því að Hannes
Smárason eða hverjir sem það nú
voru unnu verk sem koma mjög
illa við marga. Þeir ástunduðu rán-
yrkjukapítalisma og við og börnin
okkar þurfum að borga fyrir þessa
menn.
Björn: Hvað áttu við með rán-
yrkjukapítalisma?
Sigríður: Þetta voru sjálftöku-
menn. Launin þeirra voru komin úr
hófi, þetta var komið út í algjört
rugl og við og næsta kynslóð eigum
að borga reikninginn. Hvað annað
viltu kalla þetta?
Ásgeir: Það er mjög misráðið að
fókusera á persónur í þessu sam-
bandi. Að baki bjuggu hugmynda-
fræði og viðhorf og ákvarðanir
voru teknar eftir ákveðinni stefnu.
Útrásin fór fram fyrir opnum tjöld-
um og FL group sem dæmi var
skráð félag og starfaði fyrir opnum
tjöldum. Þeir sem létu fjármuni í
það félag hlutu að vita hvaða
áhættu þeir voru að taka.
Halla: En það ríkti áhættumeð-
vitundarleysi.
Ásgeir: Það er allt annað mál. En
ekkert af þessu fólki ætlaði að
svindla á einhverjum. Þetta snýst
ekki um það. Þetta snýst að ein-
hverju leyti um of mikla áhættu-
sækni og líka það að ríkissjóður
gat ekki veitt fjármálakerfinu
sama stuðning og þekkist í
nágrannalöndunum.
Guðni: En hvað með allar
viðvaranirnar, áttu ekki bjöllurn-
ar að klingja?
Ásgeir: Jú að sumu leyti hefðu
þær átt að gera það en það liggur
samt fyrir að stjórnvöld voru mjög
illa undir þetta búin og það hefur
gert slæma stöðu enn verri. Það
liggur einnig fyrir að trúnað skorti
á milli stofnana, svo sem á milli
Seðlabankans og viðskiptabank-
anna til að geta fundið sameigin-
legar lausnir.
Halla: Þetta er kannski ekki
rétti tíminn til að leita að söku-
dólgum en vissulega þarf að fara
fram heilbrigt uppgjör. Þegar við
drögum fólk til ábyrgðar þarf að
athuga að bæði almenningur og
lífeyrissjóðirnir höfðu miklar upp-
lýsingar um hvernig fyrirtækin
voru rekin en ákváðu samt að
kaupa í þeim hlutabréf. Þannig að
ef við förum að draga til ábyrgðar
þá eru ansi margir sem þurfa að
bera ábyrgð.
Sigríður: Það er alveg rétt en
þarna kom að fólk sem ekki bar
hag landsins fyrir brjósti og nú
þarf að hleypa öðrum að. Spilling-
in hefur falist í því að of fáir hafa
tekið of mikilvægar ákvarðanir
sem lenda á fólki sem á ekki að
þurfa að bera þær.
Ásgeir: Ef það hafa verið fram-
in lögbrot þá þarf náttúrulega að
taka á því með viðeigandi hætti.
Tækifærin
Halla: Núna ættum við að horfa til
nýsköpunar og minni fyrirtækja,
veita fjármagni og styrkjum í þá
Ráðdeild, hógværð og lítillæti
Við enduruppbyggingu landsins þurfa Íslendingar að tileinka sér ný gildi. Menntun og nýsköpun verða í öndvegi en byggt verður
á gömlum stoðum. Kallað er eftir nýju fólki og nýjum hugmyndum og aðild að Evrópusambandinu. Uppgjör þarf að fara fram.
VIÐ HRINGBORÐIÐ Guðni Th. Jóhannesson, Sigríður Þorgeirsdóttir, Finnur Oddsson, Ásgeir Jónsson og Halla Tómasdóttir.
FRÉTTABLAÐIÐ/ANTON
Þúsundir unnu af heilum hug
og öllu hjarta í þessum fyr-
irtækjum og ef við höldum áfram á
þessari braut ýtum við frá okkur fullt
af fólki sem mun finnast það óvelkomið
hér.
FINNUR ODDSSON
Það felst
ekki full-
veldi í að
vera ein og
varnarlaus
og skolast
út með öldum sem lenda
á landinu.
ÁSGEIR JÓNSSON
Nú þarf
að leggja
áherslu á
aðra þætti
í þjóðarsál-
inni og það
eru ráðdeild, hógværð og
lítillæti.
GUÐNI TH. JÓHANNESSON