Fréttablaðið - 25.10.2008, Blaðsíða 46

26 25. október 2008 LAUGARDAGUR
Framhald af bls. 24
seðlabanki heimsins sem ekki
reyndi að koma bönkum sínum til
bjargar með lánveitingum,“ heit-
ir það í munni sérfræðinga.
Á hádegi blasti sú staðreynd
við að Samfylkingin sat í stjórn
með Davíð Oddssyni. Og allar
götur síðan hefur dansinn meira
og minna snúist um persónu hans.
Það eitt er næg ástæða til að víkja
honum frá. Með því að láta mann-
inn sitja áfram hefur forsætis-
ráðherra einmitt „persónugert“
ástandið.
Undirritaður brást við með því
að senda tölvupóst á vini og kunn-
ingja, til að undirstrika þá stað-
reynd að kóngurinn væri enn við
völd: „Ég sofnaði í lýðræðisríki
en vaknaði í konungsríki.“
En auðvitað var ákallinu tekið
á hefðbundinn hátt.
„Baugspenninn“ lætur í sér
heyra. Því miður fer íslensk sam-
félagsumræða fram í svo þröng-
um kústaskáp að þegar maður
bendir í eitt hornið er maður
óvart staddur í öðru. Baugspenna-
stimpillinn hafði þó lengi verið
lítið gjald fyrir þann munað að fá
að gagnrýna ráðstjórn Davíðs.
En hér hafði konungsmeðvirknin
náð nýjum hæðum, þegar ekki
mátti benda á þá staðreynd sem
blasti við, að bankastjórinn hafði
gert hallarbyltingu í sjálfu stjórn-
arráðinu, án þess að allt væri
túlkað á versta veg.
9.
Á þjóðnýtingarmorgni hófst svo
það hrun sem nú hefur skilað
okkur bauk og betlistaf. „Beggars
can’t be choosers,“ segir Jón
Baldvin réttilega, og nú er skrif-
stofubygging í Washington okkar
eina von. Og sjálfur lagði seðla-
bankastjóri sitt af mörkum til
hrunsins. En situr þó enn og
„þvælist fyrir á strandstað“ svo
aftur sé vitnað í JBH. Nú hefur
honum í heilar tvær vikur tekist
að tefja fyrir aðstoð Alþjóða-
gjaldeyrissjóðsins. Auðmenn
allir eru horfnir með sitt gróða-
skott á milli lappa en kóngurinn
heldur enn hásætinu þótt hann
vermi það flötum beinum, þar
sem fætur þess eru brotnir.
Hámarki náði framlag seðla-
stjórans í frægu Kastljósviðtali
þar sem kappinn sat brosmildur,
allt að því hress, og taldi okkur
trú um að við værum „í miklu
betri málum“ nú en áður, og hann
væri sannfærður um að krónan
tæki strikið upp á við á næstu
tveimur vikum og þá munu vog-
unarsjóðirnir aftur byrja að hella
hingað inn peningum. Það átti
sem sagt að lækna sjúklinginn
með sjúkdóminum. Eins og hag-
fræðingar hafa bent á var
hávaxtastefnan eitt höfuðmein
okkar síðustu árin, og beinlínis
hrópaði á alla heimsins vogunar-
sjóði að flytja hingað fjármagn
sem olli þeim bólgum, sem ollu
hruni.
En Davíð var keikur þrátt fyrir
að hafa fyrr um daginn framið
mesta embættisklúður síðari
tíma þegar hann hljóp í blöðin
með stærsta lán Íslandssögunnar
eftir eitt símtal. Síðar í viðtalinu
talaði hann svo stærsta fyrirtæki
landsins út um gluggann um leið
og hann gaf Bretum fingurinn í
nafni okkar Íslendinga, með allt
of kunnum afleiðingum.
Það lýsti vel þeim sjúklegu
tökum sem kóngurinn hefur á
þjóð sinni að blogg- og fésbókar-
síður landsins loguðu af aðdáun á
gamla góða Dabba. Honum hafði
tekist að dáleiða þjóðina enn á
ný. Þegar hún svo vaknaði úr
dáinu var síðasti bankinn fallinn
og við komin í orðastríð við
Breta.
Dáleiðsluþynnkan var tekin út
með reiði út í Gordon Brown. Enn
einn snilldarleikurinn var í höfn
hjá okkar manni: Í einni setningu
hafði hann framkvæmt gamalt
draumaverk: Að „knésetja“
Kaupþing. Og tókst að auki að
koma ábyrgðinni yfir á Breta.
Það var á þessum tímapunkti
sem mann langaði mest til að
sækja um pólitískt hæli í Rúss-
landi, þar sem ég var staddur
ásamt skáldbróður, Einari Kára-
syni, við kynningu á nýþýddum
bókum.
10.
Allt í einu var orðið „gereyðingar-
vopn“ ekki lengur nógu sterkt.
11.
Sárust var sú staðreynd að
skemmdarvargurinn var enn á
strandstað í umboði Samfylking-
arinnar. En hvað gat flokkurinn
gert? Ekki mátti hlaupast undan
merkjum á örlagastundu. Samt
var erfitt að bjarga málum með
ólíkindatólið yfir sér. Reynt var
að þrýsta á forsætisráðherra en
það kom æ betur í ljós að hann
mun fyrr segja sjálfur af sér en
reka „yfirmann“ sinn. Því þá mun
flokkurinn klofna. Framtíð Sjálf-
stæðisflokksins er þessum mönn-
um mikilvægari en framtíð
Íslands.
Besta leiðin í orðastríðinu við
Breta var auðvitað sú að láta
manninn sem lýsti því yfir að
Íslendingar ætluðu að hlaupast á
brott frá víkingaráni Landsbank-
ans flakka strax morguninn eftir.
Það hefði sent skýr skilaboð. En
skýr skilaboð eru ekki sérgrein
Geirs H. Haarde. Í kjölfarið
fylgdi svo vikulöng þögn Íslands í
fjölmiðlum Breta. Mesta PR-klúð-
ur Íslandssögunnar. Hér var
amatörismi á öllum sviðum.
Davíð, Geir og Árni voru bara
ekki menn í þetta. Þjóðin var föst
í bíl með Bakkabræðrum.
Því þurfa þeir að víkja. Geir H.
Haarde er fulltrúi stjórnvalda
síðustu ára, þeirra sem sváfu á
verðinum, og státaði sig af aðgerð-
arleysi fram á síðustu stundu. Því
hlýtur hann að segja af sér um
leið og skútan kemst á sæmilega
lygnan gjaldeyrissjó. Og þá fer
seðlabankastjóri líka. Arfleifð
þeirra félaga er aldeilis glæst.
Þeir buðu hættunni heim og settu
landið á hausinn. Hinn glæsti
Davíðstími endar í þjóðarþroti.
12.
Hvað stendur svo eftir af
útrásinni? Hér á landi er fátt í
hendi. „Pappírsauðurinn“ er fok-
inn á haf út, eins og Robert Z. Ali-
ber, prófessor í fjármálakrísum
við háskólann í Chicago, orðaði
það í Morgunblaðsgrein. Árang-
urinn var eintómur pappír.
Við sjáum það nú að útrásin
snerist meira um sjálfsmynd for-
kólfanna en raunverulega land-
vinninga, uppbyggingu í þágu
lands og þjóðar. Hún skilur grát-
lega lítið eftir sig. Engin öflug
framleiðslufyrirtæki, engin
mannvirki, enga alvöru innviði.
Aðeins eitt hálfbyggt tónlistar-
hús, örfáar steinblokkir við
Borgartún og nokkra tugi glæsi-
bifreiða sem prýða borgarlands-
lagið. Auk ómældrar kunnáttu
bankamannauðs í því að blóðnýta
sparifé almennings til ævintýra-
verka herra sinna.
Vonandi læra menn eitthvað af
þessu. Vonandi byggist næsta
útrás okkar á einhverju öðru en
lánum og lofti. Er ekki Jón Ólafs-
son dæmi um mann sem fór aðra
leið; byggði upp framleiðslufyrir-
tæki innanlands í stað þess að
sanka að sér annarra manna
fyrirtækjum utanlands?
13.
Ekki er þó allt neikvætt við fjár-
viðrið. Þegar frá líður getum við
vonandi farið að tala um eitthvað
annað en peningamál. Nú er loks
lokið þessu þrotlausa viðskipta-
námskeiði sem þjóðin hefur verið
á undanfarin sjö ár. Árum saman
vorum við skikkuð til að læra
merkingu hugtaka eins og „ávöxt-
un eiginfjár“ og „víkjandi lán“.
Heilu og hálfu fréttatímarnir voru
líkt og hraðferðir í „eignastýr-
ingu“ og „skortsölu“. Íslendingar
búsettir erlendis könnuðust ekki
við þjóð sína lengur. Hér talaði
fólk bara um stýrivexti. Nú verða
áherslurnar aðrar. Við fáum tæki-
færi til að byggja upp nýtt og
ferskt þjóðfélag. Í sérhverju skip-
broti býr nýtt og betra skip…
14.
En til þess verðum við að hafa
varann á. Þegar þjóðfélög hrynja
þyrpast hýenur að og ribbalda-
gengi fara á stjá. Hugsa sér gott
til glóðar og hirða bestu bitana,
þá fáu sem eftir eru. Nú þarf allt
að vera uppi á borðum, allt gegn-
sætt. Annars er hætta á því að við
siglum í sama farið og einkavina-
væðing hefjist á ný. Gæðingarnir
gæði sér á þeim bitum sem eftir
eru. Fyrrum ráðgjafi Geirs H.
Haarde er orðinn bankastjóri hins
nýja Kaupþings…
Því miður gerist nú svo margt í
einu að erfitt er að henda reiður á
því öllu. Dagblöðin okkar hafa
játað sig sigruð gagnvart þögn
ráðamanna og flestar upplýsing-
ar sem máli skipta koma úr
erlendum stórblöðum. Þá munar
um framlag einstakra manna og í
kjölfar hildarleiksins hefur Egill
Helgason nánast breytt bloggsíðu
sinni í eins manns fréttamiðlun
og á hrós skilið. Einnig má hrósa
Bylgjunni sem af afli stendur
morgunvaktina sem Ríkisútvarp-
ið á að sinna en skar við nögl.
Alþingi réttir þjóðinni hins vegar
fingurinn með því að læsa hurð-
um og senda þingmenn heim í
þann gamla brandara sem nefnist
„kjördæmavika“. Og það í mestu
örlagaviku Íslandssögunnar. Ekki
var á virðingarleysi þeirrar stofn-
unar bætandi.
Hinir daglegu blaðamanna-
fundir forsætisráðherra eru liðin
tíð og enginn veit í raun hvað er
að gerast. Ráðherrar hlaupa þegj-
andi út í bíla sína og láta Geir um
að segja það sem þarf að segja.
Sem hann gerir því miður ekki.
Jafnvel sögulegustu atburðir í
nútíma ná ekki að breyta honum í
skörung.
Hann náði svo endanlega að
klára þá litlu innstæðu sem hann
átti eftir hjá þjóðinni í dæma-
lausu Kastljósviðtali í vikunni,
þangað sem hann mætti fullkom-
lega ónestaður, einn ganginn enn.
Geir hafði ekki einu sinni búið sig
undir að svara hinni óumflýjan-
legu spurningu, um ábyrgð. Sú
spurning mun hins vegar fylgja
honum þar til yfir lýkur. Því hið
óumflýjanlega svar við henni
felur um leið í sér afsögn ráðherr-
ans. Af þessum sökum er forsætis-
ráðherra pólitískt búinn að vera.
Og var víst ekki á ástandið bæt-
andi. Nú þráir þjóðin Valhallar-
byltingu þar sem Þorgerður Katr-
ín stígur fram og tekur í tauma.
Ísland öskrar á leiðtoga.
15.
Geir og Davíð munu þó að lokum
fara af sjálfsdáðum, nema þeir
vilji láta bera sig út. En hvað um
hina sökudólgana? Hvað um
útrásarkóngana? Ofurlauna-
bankastjórana? Alla feitu kaup-
aukakettina? Hvað geta þeir gert
til að sættast við þjóð sína?
Lítil saga: Í byrjun október lauk
sjötugur maður farsælum starfs-
ferli á föstudegi og hugðist taka
út ævisparnað sinn á mánudegi.
Hann hafði geymt hann í einum
af sjóðum Glitnis. Sá banki var
hins vegar tómur þegar helgin
var liðin…
Þeir sem voru með tuttugu
milljónir á mánuði í sjötíu mán-
uði samfleytt mættu hafa þessa
sögu og hundrað fleiri í huga.
Þeir ættu nú að bæta þeim tjónið
sem mestu tapa. Prívat og per-
sónulega.
Því við hvetjum auðmenn til að
stíga niður úr lúxusnum og upp
úr vínkjallaranum og fara að ráði
góðra manna; selja sínar dýrustu
eigur og leggja ágóðann inn í
skuldasjóð ríkisins sem nú stækk-
ar með hverjum degi. Aðeins
þannig munu þeir hugsanlega ná
að sættast við sjálfa sig og þjóð-
ina.
Strákar, takið ykkur til og seljið
fótboltaliðin ykkar, gæluverkefn-
in ykkar, snekkjurnar ykkar,
lúxusíbúðirnar í London, New
York og Kaupmannahöfn, öll tómu
húsin í Reykjavík, sveitasetrin
erlendis og einkaþoturnar
alræmdu. Og gefið ríkinu sumar-
húsin. Bugl og Stuðla vantar allt-
af húsnæði. Því eftir allt þá voru
þetta ekki ykkar peningar. Þið
nærðust á inneignum annarra.
Sem nú hafa margir tapað hálfri
aleigunni. Og drífið ykkur svo
endilega heim og farið í öll þau
viðtöl sem í boði eru. Talið við
okkur. Afsakið ykkur. Útskýrið
mál ykkar. Íslendingar eru alltaf
til í að fyrirgefa og gefa fólki
annan séns. Árni Johnsen situr á
Alþingi.
16.
Ofurblaðamaðurinn John Carlin,
sem búsettur er í Barcelona og
ritar í spænska dagblaðið El País,
auk fleiri blaða á Bretlandseyjum,
mætti til landsins enn á ný, til að
fjalla um Íslandshrunið. Hann
líkti ástandinu við það sem hann
upplifði eftir stóran jarðskjálfta í
Mexíkó fyrir mörgum árum. Allir
í sjokki.
Eitt blasti þó skýrt við honum.
Útrásin og bankabrjálæðið voru
drifin áfram af keppnisóðum
kaupaukakörlum. Konur voru hér
víðsfjarri. „Þetta eru endalok
goðsagnarinnar um hinn vaska
víking,“ sagði hann á barnum í
liðinni viku.
Sjálfur impraði ég á því sama í
spjallþætti í norska ríkissjón-
varpinu síðasta föstudag þar sem
ég sat ásamt norska fjármálaráð-
herranum, hinni vinstri-grænu
Kristínu Halvorsen, í umræðu um
ástandið á „Kríslandi“. Minnugur
þess að eiginkona mín bjargaði
mér frá því að taka myntkörfulán
fyrir tveimur árum lagði ég fram
þá hugmynd að völdin í viðskipta-
og efnahagslífi Íslands yrðu nú
færð í hendur konum. Karlarnir
ættu að gefa þeim langþráð tæki-
færi; þeirra væru næstu 50 árin.
Þær gætu aldrei gert verr en
strákarnir. Og ég var ekki að
grínast.
Því Ísland er ekki gjaldþrota í
heild sinni. Íslenska karlasamfé-
lagið er gjaldþrota. Íslenska
kvennasamfélagið á allt inni.
Því á Geir að stíga til hliðar
strax á morgun og láta Þorgerði
taka við. Hún sér svo um að
skrúbba Dabba út.
17.
Tengdafaðir minn, Sturla Þengils-
son, starfaði lengi hjá Sjóvá, sem
síðan sameinaðist Íslandsbanka
og varð að lokum Glitnir. Hann
átti 25 ára starfsferil að baki hjá
þessu „sama fyrirtæki“ þegar
honum var sagt upp síðastliðið
vor. Hann fékk auðvitað vinnu
daginn eftir. Öllum tölvupóstum
sem frá honum fara fylgja þessi
orð: „In the middle of difficulty
lies opportunity.“ – Albert Ein-
stein.
18.
Undanfarnar vikur hafa verið
öllum erfiðar. Ekki síst hinum
„óbreytta kjósanda“. Okkur lang-
ar öll til að öskra en höfum haldið
í okkur, að mestu. Okkur langar
öll til að gera eitthvað og senn
kemur tækifærið til þess. Við
getum þó byrjað á því að mæta á
Austurvöll í dag klukkan 15.00 og
krefjast þess að ráðamenn segi
eitthvað annað en „þetta er góð
spurning“. Afsögn Geirs og
Davíðs er nauðsynleg byrjun á
því sem koma skal, síðan hlustum
við á syndagrát auðmanna og svo
brettum við upp ermar og byggj-
um upp nýtt og réttlátara þjóðfé-
lag.
Ísland er dautt. Lengi lifi
Ísland!
Hallgrímur Helgason er
rithöfundur og myndlistamaður.
GORDON BROWN „Dáleiðsluþynnkan
var tekin út með reiði út í Gordon
Brown.“
FRÉTTABLAÐIÐ/REUTERS
ÞORGERÐUR KATRÍN „Geir á að stíga
til hliðar ... og láta Þorgerði taka við.
Hún sér um að skúbba Dabba út.“
FRÉTTABLAÐIÐ/ARNÞÓR
MÓTMÆLI
„Okkur langar öll til
að öskra en höfum
haldið í okkur, að
mestu. “
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
TÓNLISTARHÚS „[Útrásin] skilur grátlega lítið eftir sig ... aðeins eitt hálfbyggt tón-
listarhús, örfáar steinblokkir við Borgartún og nokkra tugi glæsibifreiða.“
FRÉTTABLAÐIÐ/VALLI
við hvetjum auðmenn til að stíga
niður úr lúxusnum og upp úr vín-
kjallaranum og fara að ráði góðra
manna; selja sínar dýrustu eigur
og leggja ágóðann inn í skuldasjóð ríkisisns