Tíminn - 14.02.1982, Blaðsíða 12
Sunnudagur 14. febrúar 1982
bergmál
Kr ekki mál að hætta þessari vitieysu?
LISTAMANNALAUN?
■ Laun handa listamönnum? Er
það ekki nokkurn veginn sjálfsagt
mál að hið opinbera hljóti að
styrkja á einn eða annan hátt,
viðleitni til lista i landinu? Það er
jú á allra vitorði að þrátt fyrir að
Islendingar séu löngum taldir
listhneigðir menn — þeir lesi mik-
ið.fari oft á sýningar og konserta,
hengimargar myndir upp á vegg-
ina hjá sér — þá er svo fjarri lagi
að listamennirnir geti lifað
mannsæmandi lifi af list sinni,
nema fáir einir. Og sýningum i
leikhúsunum verður varla við-
haldið nema til komi utanaðkom-
andi fé, aðgöngumiöar niður-
greiddir og einhverjir skattar
niðurfelldir. Sama máli gegnir
um hljómleika, kvikmyndagerð
og þar fram eftir götunum. Al-
menningur verður að leggja lista-
mönnum sinum lið, aö öðrum
kosti yrði gróöurinn áreiðanlega
fátækari.
Þá er það ákveðið. En þá er
eftir sú spurning, hvernig verður
best hlúð að listamönnum? Er
þaö til að munda bæði rétt og
sjálfsagt að úthluta listamanna-
launum — svokölluðum — á þann
hátt sem gert var siðastliöinn
miðvikudag? Sex menn, allir
skipaðir af stjórnmálaflokkun-
um, koma saman og makka um
hverjir skuli fá launin að þessu
sinni, löngu viöurkennt að úthlut-
•unin sú fer ekki siður eftir póli-
tiskum skoðunum listamannanna
en verðleikum þeirra raunveru-
legum. Nefndarmenn eru sira
Bolli Gústavsson, lormaöur, Jón
R. Hjálmarsson, Gunnar Stefáns-
son, Magnús Þórðarson, Halldór
Blöndal og Sverrir Hólmarsson:
eru þeir endilega réttu mennirnir
til að dæma um hverjir eru
verðugir launa? Og þó svo væri —
sexmenningarnir sjálfsagt hinir
prýðilegustu listunnendur og hafa
sitt vit á málum — gera þeir það
þá á réttan hátt? Réttan hátt, segi
ég. Það er nú það, vandi er um
slikt að spá. En hitt held ég samt
að liggi i augum uppi að skipu-
lagið eins og það er núna er um
það bil eins vitlaust og þaö frek-
astgetur verið, og kemur fáum —
ef nokkrum — að gagni. Til hvers
er þá verið að þessu? Ja, ég spyr
þig'-
Hugum að þessu skipulagi.
Listamannalaun skiptast i raun i
þrjá flokka, en laun i efsta flokk
— svonefndan heiöurslaunaflokk
— veitir Alþingi. Þar sitja nú 15
manns en voru tólf i íyrra. Þetta
eru i langflestum tilfellum menn
sem komnir eru á efri ár, hafa
starfað áratugum saman aö list
sinni og hafa væntanlega allir
komið sér að minnsta kosti sæmi-
lega fyrir i lifinu. Ég vil taka sér-
staklega fram að mér dettur ekki
i hug að kasta nokkurri rýrð á
þessa ágætu menn: engu að siöur
held ég aö ýmsir aðrir listamenn
þyrftu þá peninga sem þeir fá i
hendur freinur. Þeir fá nú 33.050
krónur (af hverju þennan fimm-
tiu kall?!) Hvað á til dæmis Hall-
dór Laxness að gera við þessa
peninga? Það er liklegt að eðli-
legt sé af rikinu að haida úti sér-
stökum viðurkenningum til
þeirra listamanna sem hafa unnið
Íengi og vel að list sinni og lagt
mikið af mörkum til islensks
menningarlifs, en ég er bara
hræddur um að þaö fé sem veitt
er til þeirra verði til þess að aðrir,
yngri menn sem eru að brjótast
áfram bæði i listinni og lifinu, fái
minna i sinn hlut. Þvi sannarlega
veröur enginn auðugur af að
hljóta listamannalaun!
Ekki hlutverk ríkisins
að viðurkenna lista-
menn
í efri flokki sem úthlutunar-
nefndin áðurnefnda sér um að
veita laun, eru nú 94 listamenn af
öllu tagi. Niu hafa bæst við siðan i
fyrra: Gisli Magnússon, Gisli
Sigurðsson, Gréta Sigfúsdóttir,
Jónas Guðmundsson, Karen
Agnete Þórarinsson, Kristinn
Reyr, Óskar Aðalsteinn, Sveinn
Björnsson og Vilborg Dagbjarts-
dóttir. Það er fjarri mér að draga
i efa verðleika nokkurs þessara
manna, en af hverju endilega þeir
en ekki einhverjir aðrir? Sumir
hafa jú ekkert gefið út i mörg ár,
aðrir ekki haidið sýningu og svo
framvegis. Það sem ég á viö er að
þetta skipulag er gersamlega ó-
tækt: aö einhverjir menn —
hvursu ágætir sem þeir kunna að
vera — úthluti náðarsamlegast
peningum til þeirra sem þeir geta
allir verið nokkurn veginn sáttir
við, án þess að hafa i raun nokkr-
ar forsendur fyrir úthlutuninni.
Eða eftir hverju er íarið? Eru
þettalauneða er þetta viðurkenn-
ing? — sex manna hóps úr stjórn-
málaflokkum. Satt aö segja held
égaðúthlutunin nú sýni allra best
fullkomið gjaldþrot þessa skipu-
lags sem nú er farið eftir og mig
grunar að nefndarmenn viti þaö
sjálfir. Litum á hvernig þeir út-
hluta i neðri flokkinn.
Þar eru nú 40 listamenn en voru
53 i fyrra. Væntanlega hefur þaö
stjórnast af fé þvi sem úthlut-
unarnefndin hafði til umráða að
fækkað var um svo marga, en
hvað tók hún tii ráða þegar átti að
skera niður? Jú, ekki mátti ein-
ungis taka 13 út — þá hefði litið út
fyrir að þeir væri siðri listamenn
en hinir sem eftir sátu. Svo það
var brugöið á það ráð að endur-
nýja allan flokkinn taka inn 40
sem ekki fengu i fyrra. Gott og
blessað aðláta eitt yfir alla ganga
en er þetta ekki sönnun þess að
nefndin telur sig alls ekki vera að
úthluta launum heldur viður-
kenningum? Þvi miður er það
lika svo að i hugum alit of margra
hafa þessi listamannalaun tekið á
sig mynd allsherjar viðurkenn-
ingar. Þú færö ekki listamanna-
laun, ergó: þú er enginn, eða að
minnsta kosti lélegur, lista-
maður. Auðvitað er það ekki i
verkahring rikisins að veita lista-
mönnum gæðastimpil — nema þá
um væri að ræða einhvers konar
heiðursviðurkenningu eins og
fyrr var drepið á — það er
públikumið sem veitir þá viður-
kenningu eða gagnrýnendur ef
ekki vill betur til. Rikið á að gera
svo vel að halda kjafti þegar þessi
mál ber á göma en láta sér nægja
að styrkja listamenn svo dugi.
Hvað er hægt að
gera við 5 þús. kr.?
Þvi þessi „laun” duga ekki.
Þeir sem eru i efri flokk fá 10 þús-
und krónur — eina gamla milljón
— þeir sem eru i neðri ílokk fá 5
þúsund krónur. Hvað er hægt að
gera við 10 þúsund krónur? Að
sönnu ýmislegt, þetta eru ein
sæmileg mánaðarlaun. En
mundu þessir peningar verða til
þess að styrkja listamennina til
mikilla dáða i viðureigninni við
sköpunarþörfina geta þeir lifaö
nokkuð áhyggjulausu lifi á þessu
fé og skapað mikið og gott á
meðan? Auðvitað ekki. Og 5 þús-
und króna úthlutunin til þeirra i
neðri flokknum er náttúrlega al-
vegútihött! 5 þúsund krónur? Til
hvers i ósköpunum? Sjálfsagt
ágætt að fá 5 þúsund krónur upp i
hendurnar en til hvers, að þykjast
vera að veita þetta sem lista-
mannalaun? Það er fáránlegt.
Ég les i blöðum að úthlutunar-
nefndin hafði nú til ráðstöfunar
eina milljón 115 þúsund krónur.
Það vill segja 111.5 gamlar
milljónir sem mörgum er enn
tamt að hugsa i. Ekki er þetta of-
fjár en sæmileg summa þó
Þessa peninga mætti : virki-
lega nota, til þess aö efla og
styðja við bakið á listsköpun i
landinu en svona gerist það ekki.
Að henda 10 þúsundum i 94 og 5
þúsundum i 40. Verður ekki til að
skapa listaverk, er ég hræddur
um. En þessir peningar eru
bundnir i viðurkenningum sem
úthlutunarnefndin nú og fyrrum
hefurséðástæðutilaðveita. 1 efri
flokknum eru menn til að munda
til lifstiðar, þeir losna ekki nema
deyja! Sem er asnalegt, að ekki
sé fastar að orði kveöið. Þótt ein-
hver listamaður geri akkúrat
ekkert i tuttugu þrjátiu ár eða þá
flestir sammála um að það sé nú
öldungis ekki merkilegt, þá fær
hann samt sin listamannalaun.
Við sjáum mörg dæmi um slika
menn á listanum yfir þá sem nú
fengu pening.
Eitt gott fyllerí!
Og það sem enn fáránlegra er
— það er verið að veita laun
mönnum sem allir vita að eru i
góðum stöðum úti i bæ, þiggja
prýðis laun og hafa svosem ekk-
ert að gera við peningana nema
helst fara á eitt gott fylleri!!
Sumir þessara manna eru meira
að segja á launum hjá sjálfu rik-
inu. Enn tek ég fram að það er
langt i frá ég vilji móðga neinn,
svo ég tek býsna augljóst dæmi
Tilhversað veita Jóni Helgasyni i
Kaupmannahöfn tiu þúsund krón-
ur? Allir vita að Jón er frábært
ská'ld, en þarf hann þessa
peninga? Hann yrði liklega
fyrstur til að þvertaka fyrir það.
Og hvernig stendur á þvi að
viðurkenndir og stöndugir leikar-
ar eru á listanum? Það eru ungu
og upprennandi leikararnir sem
þurfa á peningum að halda hinir
gamalreyndu hafa þegar öðlast
viðurkenningu ieikhúsgesta og
þurfa ekki á þessu sjónarspili
rikisins að halda. Hins vegar
mætti i tilviki leikara, stofna sér-
stakan sjóð sem styrki þá til utan-
farar eða annars álika sem ég
álykta að hafi góð og þroskavæn-
leg áhrif á leikara. Duga 10 þús-
und, ég tala ekki um 5 þúsund,
langt?
Eða kvikmyndagerðarmenn. 1
neðri flokknum er Ágúst Guð-
mundsson. Hann gerði frábæra
kvikmynd á siðasta ári af hverju
fær hann fimm þúsund kall út á
það? Og af hverju þá ekki hinir,
sem eru að vinna myndir sinar
núna? Er ekki alveg eins, eöa
ennþá frekar, ástæða til að
styrkja þá? — þó styrkurinn
mætti vera ögn hærri! Þetta
dæmi sýnir svo ekki verður um
villst að hér er ekki um laun að
ræða heldur viðurkenningu. Sex
menn eru að klappa Ágústi á koll-
inn og segja: Gott hjá þér. Farðu
og keyptu þér eitthvað fallegt!
Kannski Ágúst geti keypt sér eitt-
hvað fallegt, en það er ekki hlut-
verk listamannalauna. Lista-
mannalaun eiga að vera til þess
aðauðveldalistamönnum lifið, og
listsköpunina ekki gefa þeim
vasapening.
Djöfulinn vita stjórn-
málaflokkar um listir?
Ein milljón 115 þúsund, sagði
Illugi Jökulsson,
blaðamaður, skrifar