Tíminn - 14.02.1982, Blaðsíða 17

Sunnudagur 14. febrúar 1982
17
■ Strikkar
■ Distarterúpi
■ Flúri á fiðrildaveiðum
■ Eyðimerkurstökkvar-
inn, eftir langa vist
matarlaus
með mönnunum en eru i raun
annarar ættar, sem sé komnir af
fuglaætt — mörgæsum. Nokkrar
mörgæsategundir þroskuðu með
sér þann hæfileika að klekja egg
sin út inni i líkamanum, svo af-
kvæmin fæddust lifandi og eftir
það þurftu mörgæsirnar ekki að
leita til strandar en gerðust alger
sjávardýr. Nasir þeirra færðust
upp á höfuðiö og efri hluti goggs-
ins breyttist i fullkomna siu, ekki
ósvipað skiðum þeim sem sumir
hvalir höfðu. Vortexarnir eru þó
ekki einu afkomendur mörgæs-
anna sem hafast við i sjónum,
ýmis smærri afbrigöi lifa einnig
góðu lifi en halda flest gogg sinum
litt breyttum.
Flatsnákur líkur snigli
Uppi i fjöllunum, þar er nú lik-
ast til margt á seyði ekki siður en
annars staðar. „Rúffla” heitir lit-
ið dýr, sem komið er af kaninum,
og nærist einkum á mosagróðri.
Stærstu dýrin sem hafast við i
fjöllunum eru „greitur” sem eru
vafalitið komnar af fjallageitum
sem þekktust i gamla daga. Mik-
ill munur er á karl- og kvendýrum
þessarar tegundar. Karlkynið
hefur stórt flatt horn sem aðal-
lega er notað i innbyrðis átökum
um kvendýrin, en þau eru aftur á
móti búin háu og hvössu horni
sem er lifshættulegt öllum þeim
sem komast i tæri við það. Greit-
ur þessar ferðast i flokkum, eitt
karldýr og nokkur kvendýr og af-
kvæmi þeirra, og stendur karlinn
vörð. Sjái hann hættu nálgast
reisir hann langa rófu sina og
kvendýrin flýja i skjól eða snúast
til varnar ef svo ber undir.
Hættan kemur ekki sist frá
„sjúrökkum”, sem munu kómnir
af mörðum, en miklu stærri.
Sjúrakkarnir eru gráleitir og eiga
auðvelt með aö dyljast i stór-
grýttum fjöllunum, þeir veiða i
hópum og umkringja bráðina
áður en þeir láta til skarar skriða.
Einhver sérkennilegasta
skepnan sem þrifst I fjöllunum er
áreiðanlega „fallmúsin”. Hún er
ekki merkileg fullorðin en
ungarnir hafa á enda rófu sinnar
hárbrúsk sem minnir á biðukoll-
ur. Þegar ungu fallmýsnar yfir-
gefa hreiður foreldra sinna kasta
þeir sér eitthvað út I loftiö og geta
borist með vindinum i allt að 24
klukkutima. Margir láta náttúr-
lega lifiö en fallmýsnar eignast
svo mörg afkvæmi að nægilega
margar komast ætið af.
Þrátt fyrir að heimsálfa sú sem
kölluð var Ástralia á dögum
mannsins hafi nú sameinast
Evrósiu er dýralif þar enn tiltölu-
lega einangrað. Hinir miklu regn-
skógar sem þekja Astraliu gera
að verkum að erfitt er að trúa þvi
að fyrir aðeins
siðan var Astralia hluti Suður-
heimsskautslandsins. Hún
losnaði frá um það bil og tók aö
reka norður á við. Fyrir 50
milljón árum — um það er
maöurinn var upp á sitt besta —
var Astralia stödd á eyðimerkur-
svæðinu og var þá kunn fyrir sér-
kennilegt dýralif. Hin langa ein-
angrun álfunnar olli þvi að þar
þróuðust ýmsar aðrar tegundir en
viðast annars staðar, einkum
pokadýr. Er Astralia fyrir 10
milljón árum rakst á Asiu, hlóðst
upp gifurlegur fjallgarður sem er
fáum fær nema fuglinum fljúg-
andi og þvi heldur Astralia ein-
angrun sinni að mestu. Fjall-
garöur þessi er miklu hærri en
hæsti fjallgaröur á dögum
mannsins, Himalæjafjöll. Þau
pokadýr Ástraiiu sem mest áber-
andi voru i eina tið,kengúrur, en
„giantölur” hafa nú
leyst þær af
hólmi. Giantölurnar
eru stærri og
hafa þurft að
aðlagast hitnandi
veðurfari i álfunni.
Þær eru
reyndar stærstu
frumskógardýr i
heimi, ná þriggja
metra hæð og
■ Valúi'ant verður 5
metrar á liæð
riku og Asiu um heiminn. Raunar
var sú eldvirkni þegar byrjuð er
maðurinn var við lýöi og hafði þá
hlaðiö upp eyjaklasanum sem
kaliaður var Hawaii, en nú hefur
— sunnar —- myndast stór eyja að
nafni Batavia. Eins og liggur i
augum uppi eru fuglar oftastnær
fyrstu dýrin sem nema land á
nýjum stað en I þessu tilfelli voru
það leðurblökur. Ekki er vitaö
hvernig það vildi til, en er fyrstu
fuglarnir komu til eyjarinnar
löngu siðar höfðu leðurblökurnar
nær alveg lagt undir sig eyna og
eru þar enn þann dag I dag ein-
ráðar. Ýmis litil spendýr hafa þó
numiö land en engum tekist að
þróast til nokkurrar stærðar.
Leðurblökurnar á Bataviu hafa
þróast á margan og margvisleg-
an hátt. Nefna má „flúrurnar”
sem hafa misst vængi sina en i
staðinn komiö sér upp hárrauðum
kraga umhverfis andlitið svo aö
likist algengu blómi á þessum
slóöum. Flúrurnar sitja rólegar á
jörðinni og snúa hausnum upp I
von um að laða að skordýr sem
þær gleypa siðan I snatri.
önnur tegund sem misst hefur
flughæfileikann eru „sjalottar”
sem hafast viö i trjánum og hafa
eina stóra kló á hverjum útlim.
Þeir halda aö mestu kyrru fyrir,
hanga neöan úr greinunum og éta
lauf og skordýr, eöa þá smáspen-
dýr sem hætta sér of nálægt.
Niðri á ströndinni eru leöur-
blökutegundir sem hafa stungiö
sér til sunds og nota leifar vængj-
anna sem sundfit. Þessar „sæ-
leðurblökur” hafa þróast mjög
svipað og mörgæsir frá flugdýr-
um til sjávar-, og eru sumar teg-
undirnar farnar að halda sig æ
lengur í sjónum. Annars hreyfa
þær sig á landi með þvi að
stökkva um á halanum en nota
fremri útlimina til stuönings.
ekki sinn lika annars staðar. Má
þar sérstaklega nefna grasætur
sem halda sig á sléttunum. Ann-
ars vegar er um að ræða „strikk-
ana” sem eru fjórfættir en hlaupa
aðeins með afturfótunum og hins
vegar „wakkana” sem eru lik-
Horranar
lega háþróuðustu
hlaupadýr I
heimi. Wakkarnir
hafa aðeins tvo
útlimi, ákaflega
sterka afturfæt-
ur, en þeir halda
jafnvægi með halanum.
Langur hálsinn gefur
dýrunum gott útsýni um sléttuna,
jafnvel yfir geysihátt grasið sem
þar vex. Helstu rándýrin á
svæðinu eru „gúrratar” sem
komnir eru af möröum og/eöa
minkum, en likjast núoröiö einna
helst jagúarnum sem þrifust á
tima manna og voru af kattarætt.
Annað svæöi sem áður var
landtengt en er nú eyja er
Lemúria sem áður var austasti
hluti Afriku. Lemúria losnaði frá
áður en rabbúkarnir höfðu leyst
antilópur af hólmi og þvi lifa af-
komendur þeirra enn á þessari
„nýju” eyju. „Valúfantinn” er
stærstur þessara dýra, hann nær
fimm metra hæð og hefur allt að
metra löng horn til að grafa eftir
rótum sem hann nærist aöallega
á.
Er tvær landhellur rekast á er
mikil hætta á eldvirkni og svo er
um þann stað þar sem mætast
hellurnar er flytja Norður-Ame-
Öttalegastar leðurblaknanna
eru „næturþrammararnir”,
hrikalegar sem ná einum og hálf-
um metra á hæð. Er leður-
blökurnar iögðu undir sig jörðina
beittu þær framfótunum — i
þeirra tilviki vængjunum — mest
til gangs og smátt og smátt varð
til skepna sem gekk að fullu upp-
rétt á framfótunum. Afturfæturn-
ir eru búnir sterkum fingrum og
klóm en snúa fram I stað aftur.
Næturþrammararnir eru alveg
blindir en hafa þróaö ratsjár- og
heyrnarskyn sitt til hins ýtrasta
svo sem sjá má á meðfylgjandi
mynd.
Stuttu yfirliti yfir dýrarikið eins
og það er nú — fimmtiu milljón
árum eftir að maðurinn hvarf af
sjónarsviðinu — er lokiö. Þaö er
alls ekki okkar hlutverk að spá
um framtiðina en þó getum við
séð fyrir miklar breytingar — til
dæmis næstu 50 milljón árin.
Heimsáifurnar munu halda
áfram að hreyfast og þannig
munu aöstæður stöðugt breytast
og skapa skilyrði fyrir nýjar og
breyttar tegundir. Þaö má til
dæmis leiöa likur að þvi að brátt
veröi Amerikurnar komnar i há-
marksfjarlægö frá Evrópu og Af-
riku og fari að færast nær að nýju.
Þvi muni norður hluti Ameriku
aftur verða eyja. Eins kemur til
greina að stór hluti landfiæmisins
sem eitt sinn var Asiaevrópaaf-
rikaástralia muni rifna frá sömu-
leiðis aö Ástralia haldi áfram
norður með ströndinni og rifni ef
til vill frá. Og þaö getur Iika verið
að Antartika yfirgefi loks suöur-
pölinn og fari á flakk. Allt mun
þetta breyta dýralifi mjög veru-
lega. Bara aðekkirisi upp skepna
á borð viö manninn og fari állka
hamförum. Náttúran var nógu
lengi aö ná sér eftir hann.
—ij tók saman
og endursagöi
eru þvi vel til
þess fallnar að ná
upp i trén sem smærri jurtaætur
ná ekki til. önnur dýr sem áber-
andi eru á þessu svæði eru
„possetar”, einnig pokadýr, sem
er skyldastur tapirum af þeim
dýrum sem þekktust er maöurinn
var til. Possetarnir eru ekki ólikir
afkomendum villisvina annars
staöar. Þá má nefna „flatsnák-
inn” sem er stór og myndarlegur
með þykkan og digran skrokk.
Flatsnákurinn hreyfir sig likast
snigli.
Blindar drápsvélar
Eftir aö syðri hluti Ameriku
hinnar fornu losnaöi frá nyröri
hlutanum fyrir á að giska 20-30
milljónum ára, hefur þróast
þar sérkennilegt dýralif sem á