Tíminn - 14.02.1982, Blaðsíða 27
Sunnudagur 14. febrúar 1982
111.315‘i
27
uppáhaldi sinu, ljósmynduninni.
Þaö kann þvi ab koma á óvart ab
skyndilega og óforvarandis htetti
hann meb öllu ab taka myndir og
snerti ekki á ljósmyndavélinni
þaö sem hann átti ólifaö. Þetta
geröist áriö 1880 er hann var 48
ára og þvi enn á besta aldri.
1 dagbókum hans er engar
skýringar aö finna á þessu. Hann
hættir allt i einu aö minnast á
ljósmyndun, þaö er allt og sumt.
Vikurnar og mánuðina þar á
undan haföi hann tekiö mikið af
myndum og ekki sist nektar-
myndir af litlum stúlkum en svo
er þaö búiö. Oftast hefur veriö á-
litið að ástæöurnar hafi veriö
tæknilegs eölis en um þetta leyti
breyttist ljósmyndatæknin mjög,
„þurrar” plötur komu i stað
„blautra”, og þaö áttu margir
erfitt með að sætta sig viö. i bréfi
sem Dodgson skrifaði löngu siðar
kemur enda fram aö hann taldi
hina nýju tækni standa hinni fyrri
langt aö baki, hvað varðar list-
ræna möguleika, en i rauninni var
ekkert sem kom i veg fyrir aö
hann héldi áfram aö taka myndir
á sinn gamla máta. Þaö geröu
margir ljósmyndarar. Aörir hafa
sett fram þá skýringu aö honum
hafi mislikað aö ljósmyndun var
nú óðum að veröa almennings-
eign, fyrstu „Kodak” vélarnar
voru að koma á markað og voru
svo ódýrarnað næstum hverjum
manni var gert kleift aö eignast
myndavél. Þetta, segja menn,
hafi svo virðulegur og einbeittur
ljósmyndari sem Dodgson ekki
taliö nógu gott. Einna liklegust er
samt skýring sem ekki snertir
ljósmyndunina sjálfa á nokkurn
hátt.
//Saklaus skemmtirit fyrir
börn"
Dodgson var, eins og ljóst er af
skrifum hans, oröinn mjög
hræddur um aö honum myndi
ekki endast ævin til aö ljúka viö
þau bókmenntaverk, sem hann
ætlaöi sér aö skrifa. Bókmennt-
irnar voru, þrátt fyrir allt, efstar i
huga hans, eöa aö minnsta kosti
taldi hann aö þær væru merki-
legri en annaö sem hann heföi
tekib sér fyrir hendur. Arib eftir
aö hann hætti ljósmyndun svo
snögglega sagöi hann af sér
kennarastólnum I Oxford og út-
skýrði þaö á þessa leiö f upp-
sagnarbréfi:
„Ég mun nú fá allan sólarhing-
inn til ráöstöfunar, og, ef Guö gef-
ur mér lif og góöa heilsu, vonast
ég til þess aö geta, áður en kraft-
arnir þrjóta, skrifað sitthvaö sem
nokkurs viröi getur talist. Hef ég
þar I huga annars vegar rann-
sóknir á sviöi stærðfræöi og hins
vegar saklaus skemmtirit fyrir
börn. Ennfremur vonast ég til
þess, þó ég sé þess gersamlega ó-
veröugur, aö geta leitt hugann
ofurlltiö aö trúarlegum efnum.
Megi Guö blessa hiö nýja lif mitt,
svo aö ég megi nýta þaö I þágu
vilja Hans.”
Hann var um fimmtugt en virö-
ist hafa talið sér trú um aö hann
væri aö dauða kominn úr elli. Til
að veröa á undan dauðanum gaf
hann ljósmyndunina upp á bát-
inn, siðan kennarastólinn og að
lokum reyndi hann að komast hjá
eins miklum félagslegum skyld-
um og honum var unnt. Þó gat
hann ekki séö af félagsskap smá-
stúlkna og hélt áfram aö
skemmta þeim fram á dauöa-
stundina. Hann kynntist sifellt
nýjum og nýjum stúlkum, fór
meö þeim I gönguferðir, bauö
þeim heim til sin og fór meö þær i
leikhús ef þannig stóö á. Hann
hafði ennþá áhuga á ljósmyndun
en nú fór hann með vinkonur
sinar til annarra ljósmyndara og
lét taka af þeim myndir þar.
Likt og Dodgson haföi ætlaö sér
skrifaöi hann einhver reiöinnar
býsn i sinni sjálfskipuðu einangr-
un, en þó voru öll hans frægustu
verk komin út fyrir þann tima.
Það er aö segja Lisa i Undra-
landi, sem kom út 1865, og Gegn-
um spegilinn og þaö sem Lisa
fann þar, sem kom út áriö 1871.
Meö þessum bókum reisti Dodg-
son sér bautastein, en ekki verk-
um slnum á sviöi stæröfræði og
trúmála. Ljósmyndunin er hins
vegar athyglisverthliöarstökk og
segir margt um þennan undar-
lega, hlédræga mann sem
reyndist búa yfir Imyndunarafli
til aö skapa Undraland.
Sem litlar stúlkur (og drengir)
heimsækja enn I dag.
—ij tók saman.
og góö vinátta og þaö kunni Dodg-
son aö meta. Hann elskaöi aö
fylgjast meö börnum að leik og
tók virkan þátt i leikjum þeirra,
sagði þeim ótrúlegar sögur og gaf
þeim bækur sínar áritaöar. Fá
börn kunnu ekki aö meta söguna
af Lisu I Undralandi, en hana
samdi hann handa Alice Liddell,
dóttur kunningja sinna. Eftir
brauð og leiki tók Dodgson ein-
hverja litlu stúlkuna á kné sér og
sagöi henni sögur, svo þegar
stúlkan var orðin mjög glöö og á-
nægö flýtti hann sér aö taka af
henni mynd.
„Nakin börn eru svo
hrein..."
Stundum fóru myndatökur hans
úti dálitlar öfgar. A timabili naut
hann þess aö taka myndir af litlu
stúlkunum uppáklæddum og voru
búningarnir ansi skrautlegir
sumir hverjir. Suma þeirra fékk
hann aö láni i leikhúsum þar sem
vekur enn þann dag i dag upp
minningar um hinn dularfulla og
dimma klefa sem hann notaði til
aö framkalla I myndir sinar, um
herbergið þar sem furöulegir
búningar lágu frammi, og um þá
ofurlitið ógnvekjandi serimóniu
að stilla sér upp, mjög gætilega,
sem Tyrki, Kinverji, fiskistrákur,
eða þá i hóp með nokkrum öðrum.
Drengjum var boðið til ljós-
myndatöku ekki siöur en stúlk-
um, en skoðanir voru skiptar um
hversu stórkostlegt þaö væri i
raun og veru. Þaö þurfti mikla
þolinmæöi, vegna þess að ljós-
myndarinn var ætið staöráöinn i
að myndin yröi eins og best yröi á
kosið, og fram hjá þvi verður ekki
horft að þaö er stundum svipur á
andlitum litlu stúlknanna sem
bendir til þess að þeim hafi leiðst.
Fyrirsæturnar muna það enda
mjög vel að stúdióiö var alltaf
mjög heitt, og aö þær uröu mjög
þreyttar á aö sitja kyrrar! Þegar
■ Sánkti Georg og drekinn/Xie Kitchin og bræöur hennar.
■ Charles Lutwidge Dodgson/Lewis Carroll
hann var tiöur gestur, eöa hjá
vinum sinum og jafnvel á söfnum.
Það kom og fyrir aö hann hirti
gamla og ónýta larfa til aö dressa
börnin uppsem „betlara”. Marg-
ar þessara mynda eru ágætar en
öörum verður aöeins lýst meö
orðinu smekklausar. Aörar ljós-
myndir Dodgsons sýna aö i ljós-
mynduninni er hann sjálfstæöur
og skapandi, þessar myndir
fylgja formúlum sem þegar höföu
skapast.
Foreldrar stúlknanna, félaga
Dodgsons, höfðu oftast nær ekk-
ert á móti kunningsskap þeirra
viö hann en þó þótti sumum
þeirra hann orðinn full náinn vin-
ur svo ungra barna. Þá ekki sist
þegar hann var farinn aö taka
myndir af þeim i náttfötum eöa
þaöan af færri fötum. 1 bréfi sem
hann reit vini sinum skrifar hann
meðal annars: „Ég vildi aö ég
þyröi aö losa hana viö öll föt.
Nakin börn eru svo dásamlega
hrein og yndisleg — en móðir
hennar yröi bálreiö. Þaö gengi
aldrei.” Eins og búast mátti viö
haföi Dodgson ekkert gaman af
að taka myndir af berrössuöum
drengjum. „Mér finnst alltaf aö
þá vanti föt,” sagöi hann. Þess
má lika geta aö likt og siöprúöum
séntilmanni sæmdi fór Dodgson
varlega meö nektarmyndir sinar
af börnum. 1 erfðaskrá sinni kvaö
hann svo á aö öllum slikum
myndum skyldi skilaö til fyrir-
sætanna eða foreldra þeirra, og
næöist ekki til þeirra skyldu þær
eyöilagðar. Engar þeirra hafa
varöveist, svo vitað sé.
Dodgson feröaðist nokkuö um
og tók myndir en fyrst og fremst
hélt hann þó kyrru fyrir i stúdiói
sem hann haföi komið sér upp viö
heimili sitt i Oxford. Hann bjó á
háskólalóöinni og fékk leyfi til aö
reisa glerhús uppi á þaki
byggingarinnar en meö semingi
þó aö þvi er viröist. Arið 1871 var
þetta stúdió fullbúiö og næstu árin
var það vinsæll staöur af börnum
sem Dodgson hugöist ljósmynda.
Segir á þessa leið i formála brefa-
safns hans:
Leiddist fyrirsætunum?
„Gleggstu endurminningar
barnanna i Oxford eru liklega
tengdar þeirri ævintýralegu
reynslu aö láta taka myndir af
sér. Þau muna öll i smáatriöum
eftir þvi aö hafa klöngrast upp
dimman eikarstigann sem lá upp
á þak herbergja hans en þar var
stúdíóiö. Lyktin af ýmsum efnum
um, af frægu fólki og kunningjum
og Dodgson átti mikiö safn slikra
mynda, en hann kunni mjög illa
viö ef hann vissi aö einhver ætti
mynd af honum. Svipað er upp á
teningnum varöandi undirskriftir
og eiginhandaáritanir. Hann
safnaöi eiginhandaáritunum i
griö og erg, en ef hann grunaöi að
einhver skrifaöi honum bréf til
þess eins aö fá eiginhandaáritun
hans, þá notaöi hann ritvél eöa
baö einhvern vin sinn um aö
undirrita svarbréfiö fyrir sig. Um
skopmyndir gilti þaö sama —
hann hafði mikiö gaman af skop-
myndum af öörum en er hann sá
eitt sinn skopmynd af sjálfum sér
reiddist hann ofsalega og reif
myndina I tætlur. Hann var
óvenjulegur maöur, Dodgson. En
þaö þurfti lika óvenjulegan mann
til aö skrifa Lisu I Undralandi.
En eins og áöur sagöi: Dodgson
tók ekki aöeins myndir af börn-
um. Hann var vinsæll áhugaljós-
myndari og meöal mynda hans af
frægu fólki eru myndir af
Tennyson, Leópold, yngsta syni
Viktoriu drottningar, og til er
mynd af Friðriki, krónprins Dan-
merkur, frá þeirri tiö er hann var
viö nám i Oxford, en Friörik þessi
varö siöar kóngur yfir Islandi og
nefndist Friörik VIII.
Vel má sjá áhuga og álit Dodg-
sons á ljósmyndun i grein sem
hann skrifaði áriö 1855, eða aöeins
skömmu eftir aö hann komst fyrst
i kynni viö fyrirbæriö. Greinin
birtist i fjölskyldutimariti sem
hann gaf út og innihélt mestan-
part efni eftir hann sjálfan. Þessi
timarit hans voru nokkur en það
sem greinin birtist i hét
Misch-Masch.
Greinin hefst á þessa leiö:
„Hin nýlega og stórkostlega
uppgötvun á ljósmynduninni
hefur, aö þvi er varöar starfsemi
hugans, gert skáldsagnalistina aö
engu ööru en vélrænu erfiöi. Okk-
ur hefur af náö veriö leyft af lista-
manninum aö vera viöstödd eina
tilraun hans, en þar sem þessi
uppgötvun hefur enn ekki veriö
gefin almenningi frjáls, getum
viö aöeins sagt frá árangrinum en
engum tæknilegum smáatrið-
um...”
Ljósmyndun skyndilega
gefin uppá bátinn
Þessi grein var aö visu skrifuð I
nokkrum hálfkæringi og imynd-
unaraflinu mikiö beitt, en enginn
vafi er þó á að þessi orð lýsa
nokkurn veginn áliti Dodgsons á
■ Alice Jane Donkin/Flóttastúlkan
Enn meira spennandi enað láta
taka myndir af sér var þó að
fylgjast með Dodgson framkalla
myndirnar. Börnin skorti ekki
þolinmæði til að fylgjast meö
myndum af sjálfum sér skýrast
smátt og smátt, en ákefö ljós-
myndarans sjálfs var þó enn
meiri. Af dagbókum og bréfum
má ráða aö marga mánuði I senn
einbeitti hann sér að ljósmyndun-
llla við myndir af sjálfum
sér
Þaö var svo undarlegt að þó
Dodgson/Carroll heföi sem sagt
ekki meira gaman af neinu en aö
taka myndir af öðrum, þá þoldi
hann illa aö teknar væru myndir
af honum sjálfum. Það var tiska á
þessum árum aö safna myndum,
ýmist teikningum eöa ljósmynd-
svo bar undir lofaði hann þeim
verðlaunum, aö þegar myndatök
unni væri lokiö myndi hann leyfa
þeim aö fara meö sér upp á þakiö
og horfa yfir turna Oxford-borg-
ar.”
inni af svo miklum krafti aö ekk-
ert annað komst aö, harin tók
myndir upp á hvern einasta dag,
og var slik einbeitni vissulega
sjalfgæf meöal hinna fyrstu ljós-
myndara.