Tíminn - 06.03.1982, Síða 19

Sunnudagur 7. mars 1982
19
urðu Spánverjar varir viö hann
og sóttu aB honum allir saman.
Fékk hann stór sár og mörg, en
félagar hans komu honum til
hjálpar og voru varBmennirnir nú
drepnir. Þá var veitt atganga
þeim sem voru i búBinni. Báru
Dýrfirðingar grjót I dyrnar og
rufu yfir þeim kofann. Spánverj-
ar vörBust vasklega og er sagt aB
þeir hafi gert eina hriB ^vo snarpa
aB DýrfirBingar hafi nálega
viknaB fyrir, en svo lauk aB þeir
féllu allir, nema einn unglingur.
Hann hafBi sofiB i einhverjum af-
kima og getaB skotist undan.
Komst hann siBar i einn af bátum
þeirra skútumanna og sagBi farir
þeirra félaga ekki sléttar. Eftir
vigiB voru Spánverjarnir af-
klæddir og likunum sökkt i
sjávardjúp.Dýrfiröingur sá sem
særðistlá lengi i sárum sinum, en
batnaBi alveg á endanum.
Þessi vig voru unnin án dóms
og laga, en Ari i ögri lét siBar
dóm ganga um þaB á SúBavikur-
þingi aB þeir hefBu veriB rétt-
dræpir og var visaB til konungs-
bréfsins sem fyrr er á minnst og
kom þaB sér nú vel.
Marteinn sat i Æöey
Nú vikur sögunni til þeirra, sem
eftir voru af liöi Marteins. Mar-
teinn sat i ÆBey og menn hans og
höfðu engar sögur af félögum sin-
um. Fengust þeir viö fiskveiBar
og hugBu aB hvölum. Þeir voru þó
all djarftækir til fanga og er sagt
aö m.a. hafi þeir stoliö tveimur
nautum. Þetta hefur borist til Ara
sýslumanns i ögri sem nærri má
geta. Auk þessa voru Spánverjar
svo djarfir aB þeir héldu til ögurs
á tveimur bátum og hafa þeir éf-
laust ætlaö að ræna hjá Ara, þótt
ekki séu til ljósar sagnir um
erindi þeirra, en þeir áttu kaldri
komu til ögurs aB fagna þvi vörn
var fyrir og urðu þeir aö fara
þaöan slyppir og snauöir heim til
Æöeyjar aftur. Þetta sárnaöi
Spánverjum og höföu þeir i hót-
unum viö Ara, sögöust ætla aö
drepa hann og mynduðu jafnvel
til á sjálfum sér, hvernig þeir
ætluöu aö drepa hann. Þá ráku
þeir upp óp og vein og sögöu aö
svo mundi æpa kona Ara og börn,
þegar þeir heföu drepiö hann.
Ari gripur til
sinna ráða
Hótanir þessar komu Marteini i
koll og mönnum hans, þvi þær
bárust til Ara og þótti honum ekki
viö svo búiö mega standa. Hann
skar upp herör og stefndi mönn-
um til ögurs á ákveönum degi, til
þess aö ráöast aö Spánverjum i
ÆBey. Nefndi hann þar til fyrst
dómendur úr SúBavikurdómi og
svo aöra menn, eftir þvi sem hon-
um þótti þörf vera á. Allir skyldu
þeir fæöa sig sjálfir og kosta aö
öllu leyti.
/, Eldleg sverð"
Liöiö kom saman i ögri, þriöju-
daginn seinastan i sumri, 10.
október og voru þá nýkomnar
þangaö fréttir af vtgunum i Dýra-
firöi. Sumir voru ófúsir til feröar,
en þoröu þó ekki aö sitja heima af
ótta viö Ara. Engir komu af
dómsmönnum og er þaö kynlegt.
Sama daginn og mann-
safnaöurinn var i ögri, gekk upp
svo mikill stormur aö allt liöiö sat
teppt þar, þangaö til 13. október.
Þá var sent njósnaskip til Æöeyj-
ar aö leita frétta og fréttu njósna-
menn aö Spánverjar heföu járnaö
hval og væri hann kominn á land
á Sandeyri á Snæfellaströnd.
Voru flestir Spánverja komnir
þangaö til hvalskuröar en fimm
gættu eigna þeirra i Æöey.
Njósnamenn héldu nú aftur til
ögurs og sögöu tiöindin og hélt
flokkurinn nú til Æöeyjar, yfir
fimmtiu manns. Þetta var 14.
október. Liöiö kom til Æöeyjar á
kvöldvöku áöur en heimamenn
voru háttaöir og létu menn her-
mannlega. Jón læröi getur þess
aö einn þeirra hafi haft „kylfu
klepp” i annarri hendi en höggöxi
mikla i hinni. Kona var send inn i
baðstofu meö ljós, þvi þar lágu
tveir Spánverjar á gólfinu. Skildi
hún ljósiö eftir og gekk svo út.
Var annar Spánverjinn drepinn
umsvifalaust en hinn varöist
vasklega. Mátti hann þó fyrr en
varöi láta lif sitt. Hinir Spánverj-
arnir þrir voru staddir i smiöju-
kofa úti á hlaöi. Isfiröingar rufu
þakiö á kofanum og sóttu aö
þeim. Vöröust Spánverjar vonum
betur en féllu aö lokum, þvi viö
ofurefli var aö setja.
Nú voru likin flett klæöum og
borin allsnakin á börum fram á
björg. Þar voru þau bundin
saman og steypt ofan I Djúp en
morguninn eftir voru þau komin á
land fyrir utan Isafjaröardjúp,
þar sem heitir á Fæti og voru þau
dysjuö þar undir bökkum. Kross
fannst á einum af Spánverjunum,
eins og kaþólskra er siður og ein-
hverjir helgir dómar aörir. Var
altalað meöal liösmanna aö þaö
væru galdrar hans, en ekki heföu
þeir dugaö honum meö öllu, þvi
dauöur væri hann.
Kolniöamyrkur var en einstöku
sinnum laust eldingu niöur i fjall-
ið og kallar Jón læröi þær „eldleg
sverö”. Auk þess var svo mikill
stormur aö varla var skipfært
upp sundið til meginlandsins og
er þaö þó örmjótt. Þótti Ara i Ogri
eldingarnar boöa gott og kallaöi
hann þær sigurboöa.
„Fyrir Krists skuld"
Ari bóndi og menn hans
klöngruðust samt yfir sundiö og
viö illan leik og héldu til Sandeyr-
ar. Þeir slógu hring um bæinn og
geröu vart viö sig fyrir heima-
mönnum.
Marteinn skipstjóri var staddur
i húsi einu úti á hlaöi viö fáeina
menn en hinir sátu allir inni á
baöstofugólfi og höföu kynt eld
fyrir sér. Var mönnum nú skipaö
fyrir alla glugga og dyr á bænum
en sumir gengu aö húsinu þar
sem Marteinn var og skutu þar
inn hvaö eftir annaö af byssum.
Marteinn skaut litiö á móti og
kallaöi út aö hann vissi ekki svo
stórar sakir á sig aö hann ætti þaö
skilið aö vera skotinn niöur um
miöja nótt meö mönnum slnum.
Þarna var séra Jón Grimsson
kóminn og varö hann fyrir svör-
um á latinu sem þeir Marteinn
gátu gert sig skiljanlega á hvor
viö hinn. Sagöi Jón þá eiga fylli-
lega skiliö aö vera drepna. Mar-
teinn baö prest nú aö fyrirgefa sér
fyrir misgjöröir fyrir „Krists
skuld” og kvaöst ekki hafa unniö
til saka hjá öörum Islendingum.
Séra Jón kvaöst skyldu fyrirgefa
honum og ræddust þeir nú viö um
stund. Sneri Jón sér þá aö Ara og
spuröi hann hvort hann vildi gefa
Marteini lif. Hann væri tiginn
maöur og siöur hefnda von ef hon-
um væri hlift. Ari játaöi þvi
„glaölega” og sagöi aö prestur
mætti segja honum þaö en hann
yröi aö gefa upp vörn alla og
ganga þeim á vald.
Griðníðingarnir
Marteinn tók þessum kosti fús-
lega og rétti út byssu sina kom
svo út sjálfur og stóö á knjánum.
Ari bóndi skipaði þremur mönn-
um aö leiöa Martein á burt og
gæta hans en liöið var oröiö svo
æst af manndrápunum, aö einn
hjó til Marteins meö öxi og ætlaöi
aö höggva hann á háls en höggiö
kom á viöbeiniö og varö af litiö
sár. Marteinn brá hart viö og
hljóp á fætur og hljóp til sjávar
eins og kólfi væri skotiö og út I sjó
en hann var manna best syndur.
Um þetta leyti lægöi storminn og
var sett fram skip aö elta Mar-
tein. Þegar hann sá þaö herti
hann enn sundiö og segir sagan aö
hann hafi „sungiö latinu viö tón”.
,/Þótti afbragð að sjá
hans íþrótt i sönglist"
„Þaö þótti mörgum afbragö aö
sjá hans Iþrótt I sönglist” (!)
segir Jón lærði. Svo er sagt aö
einn af skipverjum hafi komiö
spjótslagi á Martein i kafi en þó
linaöist hann ekki til fulls, fyrr en
sveinn Ara, Björn nokkur Sveins-
son hæföi hann I enniö meö steini.
Marteini var nú fleytt til lands og
hann klæddur úr öllum fötum og
þvi næst unniö á honum og
„heldur hroöalega” segir I
heimildum en hann sýndi hreysti
og haröneskju fram i andlátiö.
Liki hans var sökkt niöur i djúp.
Þegar Marteinn var látinn snerist
stormurinn upp i blæjalogn,
„hvaö þeir eignuöu krapti þess
galdrakropps Marteins”.
Tekið til óspilltra málanna
Nú var tekiö til óspilltra mál-
anna meö þá sem eftir voru af
Spánverjum og þurfti enginn um
griö aö biöja. Flestir vöröust
drengilega og var þaö almæli
þeirra sem viö voru staddir aö
Spánverjar heföu aldrei orðiö
unnir, heföu þeir fengiö tima til
aö búast til varnar og þó sist Mar-
teinn sjálfur, heföi hann ekki
gengiö á griö Ara bónda. Is-
firðingar uröu aö rjúfa allan bæ-
inn yfir Spánverjum, þvi þeir
sýndu ekki siður kænsku en
hreysti I vörninni og leiö svo öll
nóttin og fram á dag aö fáir féllu.
Marteinn meinlausi
Nú var sonur Ara bónda,
Magnús sem sföar varö sýslu-
maöur I Isafjaröarsýslu fenginn
til þess aö vinna á Spánverjum
meö skotum og fækkaöi þeim nú
óöum, en hinir skriöu undir rúm
og i önnur skúmaskot. Var al-
vopnaöur maöur sendur fram til
þessaövinna á þeim. Einkum var
viö brugöiö vörn unglings eins i
baöstofunni, en hann féll aö lok-
um fyrir skoti.
Seinast var drepinn af Spán-
verjum maöur sá sem Marteinn
hét og var kallaöur hinn mein-
lausi. Hann sýndi enga vörn.
Marteinn var trésmiöur og haföi
fengiölitiösárum nóttina áöur en
aöaldrápin hófust. Hann haföi nú
skriöiö undir kú og lá þar alla
nóttina. Þar fannst hann um
morguninn þegar hinir voru
dauöir. Þeir sem fundu Martein
höföu ekki brjóst i sér til þess aö
drepa hann og var hann nú leidd-
ur fyrir Ara bónda og allan flokk-
inn og báöu sumir honum lifs, „en
aðrir bölvuöu eftir vanda”. Ari
sagöist vel sjá aö hann væri mein-
laus. Skyldi hann nú hafa grib og
fara heim til sin og smiða fyrir
sig, þegar hann væri gróinn, „en
þessi Marteinn stóö á knjánum
meö breiddum höndum, ruglandi
um Krist, sárlega biöjandi lifs”.
Ekki varö þó úr aö Marteinn
meinlausi fengi lif, þvi hann var
klofinn I heröar niöur þvert á móti
vilja Ara bónda og féll hann sein-
astur Spánverja.
Skemmtun að leika
líkin sem háðulegast
Ari haföi sagt aö liösmenn
mættu fletta likin klæöum ef þeir
vildu og fara meö þau eftir geö-
þótta. Höföu nú sumir þaö aö
skemmtun aö leika likin sem
háöulegast en sumum þótti þaö
marglæti. Loks voru Dúkarnir
bundnir saman með snæri og var
þeim þvi næst sökkt I sjávardjúp
eins og likum félaga þeirra. Rak
þá hvaö eftir annaö jafnvel hálf-
um mánuöi seinna en aldrei var
þeim sýndur sá sómi aö grafa þá I
vigöri mold.
„Hver mann varð
af drykkju digur"
Ari lýsti þvl yfir aö allir fjár-
munir Spánverja væru „kóngsins
eign” og voru þeir fluttir heim i
ögur. Sumir geröu kröfu til
endurgjalds fyrir þaö sem Spán-
verjar höföu hnuplaö frá þeim, en
fengu enga leiöréttingu mála
sinna. Báru liösmenn ekki annaö
úr býtum en fataslitur þau sem
þeir höföu tekiö af Spánverjum og
voru þau svo ógirnileg blóöstork-
in og tætt aö þeir sem þóttust
nokkurs háttar, vildu ekki lita viö
þeim.
Ari bóndi og liö hans hélt nú til
ÆBeyjar en á leiöinni mættu þeir
dómsmönnum úr Súðavlkurdómi
og voru þeir á leiö til viganna.
Voru þeir nú ekki virtir viölits og
munu hvorir hafa fariö sina leiö.
Sat liöiö i Æöey allan sunnudag-
inn og hressti sig á vlni Spánverja
eftir stórræöin en á mánudaginn
fór hver heim til sin og haföi Ari
meö sér mikiö fé úr Æðey, sem
Spánverjar höföu átt. Segir svo i
„Spönsku visum”, sem eru 77
erinda bálkur um þessi frægöar-
verk:
„Eftir þá herför og háan
sigur
hver mann varö af drykkju
digur
vikuna vel svo alla
þvi vildi i hug svo falla.”
Skútumenn á Vatneyri
Eftir vigin I Æöey og á Sandeyri
ætlaöi Ari I Ogri aö halda suöur á
Vatneyri viö Patreksíjörö og
vinna á þeim Spánverjum, sem
þar voru nú eftir. Kvaddi hann
hundrað menn til fararinnar, en
ekkert varö úr framkvæmdum
þvi blindbylur brast á og varö aö
leysa hópinn upp. Töldu Isfiröing-
ar þetta galdrabyl og skildu ekk-
ert i Guöi aö hafa ekki látiö veröa
hefnda auöiö vegna veöursins.
Skútumenn á Vatneyri fréttu
um vigin I ísafiröi og höföu i hót-
unum um aö koma aftur til Is-
lands meö her manns og hefna sin
grimmúölega. Aldrei varö þó af
þvi. Svo litur út sem menn hafi
látiö þá i friöi um veturinn.
Um vorib 1616 rændu Spánverj-
ar enskri duggu meö mönnum og
áhöfn og drápu einn. Létu þeir I
haf á skútunni og hefur ekki til
hennar spurst upp frá þvi.
Makleg málagjöld?
Þess skal getiö aö lokum aö Ari
og Vestfiröingar sendu Alþingi
skýrslu um vigin en hún er nú
týnd. Ekki fara sögur af þvi hvab
lögmönnum og lögréttumönnum
hefur litist um þessi stórmæli en
eftir „Spönsku visum” aö dæma,
eftir Ólaf á Söndum, sem er merk
heimild um þessa atburöi hefur
skýrslan veriö þannig gerö aö al-
þingismenn munu hafa dæmt aö
Spánverjar hafi fengiö makleg
málagjöld.
Búiö er viö aö nútimamenn liti
öörum augum á máliö því Spán-
verjavlgin minna meir á viöskipti
landkönnuöa viö frumbyggja á
framandi slóöum, svo greypilega
sem menn hér fóru meö hina
! skipreika útlendinga sem ekki
áttu margra kosta völ til þess aö
halda lifi viö óbllð skilyröi á
noröurhjara og uröu aö taka þaö
ófrjálsri hendi á stundum, sem
ekki varö ööru visi fengið. En enn
i dag má þaö sæta furöu hve
grunnt hefur verið á drápshvöt-
inni hjá kotalýö Vestfjaröa um
þetta leyti þvi þá var nokkuð um
liöiö frá þvi er slik tilþrif höföu
oröiö hér I landi.
(Eftir ritgerö Olafs Daviösson-
ar)
—AM