Fréttablaðið - 10.12.2008, Blaðsíða 16

16 10. desember 2008 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
Frjálshyggjan hefur ýmsar ásjónur og sumar kannske
nokkuð óvæntar. Frá ómunatíð hafa
yfirvöld reynt að njósna sem
vendilegast um þegna sína, sett á
stofn leyniþjónustur ýmislegar og
ráðið til þeirra menn með spæjara-
hæfileika. Hafa sumir fræðimenn
fyrir satt að frá þeim sem voru
kallaðir „agentes in rebus” í
rómverska keisaradæminu til KGB
í ríki rauðu keisaranna hafi legið
beinn þráður og snurðulaus, en að
sjálfsögðu teygir hann sig mun
lengur. Í Frakklandi voru leynilög-
reglumenn löngum kenndir við
„rykfrakka“ og sagt að þeir
þekktust á því. En nú þegar þarf að
draga úr öllum ríkisafskiptum og
einkavæða alla skapaða hluti, er
ekki nema eðlilegt að njósnir verði
líka einkavæddar og boðnar út.
Þetta uppgötvuðu franskir
kennarar fyrir nokkru, þegar þeir
voru einu sinni sem oftar að lesa
Lögbirtingablaðið, því þeir rýna nú
gjarnan í þetta tímarit til þess, eins
og segir í alkunnu frönsku máltæki,
„að vita í hvers konar sósu þeir
verði étnir“. Þar gat nefnilega að
líta að nú væri verið að bjóða út
tvenns konar njósnastarfsemi,
annars vegar um almenna kennara
en hina um háskólakennara og
fræðimenn, og fylgdi útboðinu að
sjálfsögðu mjög ítarleg verklýsing.
Hún var reyndar hin sama fyrir
hvora starfsemina fyrir sig, en
verðsmatið var hins vegar
mismunandi: gert var ráð fyrir
hundrað þúsund evrum á ári fyrir
að njósna um kennara en hundrað
og tuttugu þúsund fyrir að njósna
um háskóla- og fræðimenn. Sýnir
þetta að háskólar eru enn í
nokkrum metum í Frakklandi, hvað
sem hver segir.
Verklýsingin var mjög nákvæm.
Starf þessara njósnara var ekki
aðeins í því fólgið að fylgjast með
heimasíðum stjórnmálaflokka,
stéttarfélaga, samtaka af ýmsu
tagi, baráttusamtaka, félaga
áhugamanna um ýmis málefni og
annarra, svo og „þeirra sem hafa
áhrif á skoðanir“, heldur áttu þeir
líka að rýna í „blogg“ og persónu-
legar síður einstaklinga, svo ekki sé
minnst á alls kyns undirskriftalista
og mótmælaskrár sem kynnu að
vera í umferð á netinu. Það
gleymdist vitanlega ekki að nefna
myndefni af öllu tagi. Lögð var
áhersla á nauðsyn þess að skoða
grannt hvernig eitthvað gæti borist
frá einni síðu eða „bloggi“ til
annars, tengsl myndast og þar fram
eftir götunum.
Þessu fylgdi svo að sjálfsögðu
listi yfir allt það sem átti að
grandskoða á þessum síðum,
„bloggum“ o.s.frv. Fyrst og fremst
átti að hafa upp á hverjum þeim
sem hefði áhrif á skoðanir annarra,
sem sé öllum hugsanlegum
„leiðtogum“ og þeim sem birtu
upplýsingar, og athuga hvaða tengsl
kynnu að skapast milli þeirra.
Jafnframt átti að finna uppruna
þeirra orðræðna sem færu fram á
netinu og kanna nákvæmlega
hvernig þær breiddust út, og finna
„þýðingarmiklar upplýsingar“,
einkum og sér í lagi „veik merki“
(hvað sem það á að þýða). Svo var
nauðsynlegt að koma tölum yfir
þetta allt, telja hve margir
heimsóttu „bloggsíður“, hve margir
bættu við hugleiðingum frá eigin
brjósti o.s.frv. En markmiðið með
þessu öllu var svo að tengja þessar
upplýsingar saman, túlka þær,
skilgreina helstu rökin sem kæmu
fram á öllum þessum netsíðum, og
síðast en ekki síst „meta hættuna af
smiti og kreppu“.
Naumast þarf að taka fram að
kennarar sáu rautt þegar þeir lásu
þetta, og í sumum skólum a.m.k.
voru þessar síður í Lögbirtingar-
blaðinu ljósritaðar og hengdar upp
á vegg í kennarastofum. Blaðamað-
ur við blaðið „Libération“ hafði
samband við talsmann fyrirtækis
eins sem hafði að sögn unnið störf
af slíku tagi, en hann vildi sem
minnst úr þessu gera og virtist
einna helst líta á þetta sem e.k.
málvísindalegar rannsóknir.
Kennarar voru hins vegar mjög á
öðru máli, þeir litu á þetta sem
upphaf á einhvers konar skoðanaof-
sóknum, og nefndu dæmi um að
kennari hefði þegar verið tekinn á
beinið fyrir eitthvað sem hann átti
að hafa sagt á sinni prívatsíðu.
„Libération“ hafði líka sem
fyrirsögn: „Big Darcos (en það er
menntamálaráðherrann) is
watching you“.
En annað gramdist kennurum
líka: að það skyldi vera hægt að
snara svona út, eins og ekkert væri,
tvö hundruð og tuttugu þúsund
evrum, þegar það eitt er nú á
dagskrá að spara sem allra mest á
öllum sviðum skólakerfisins. Á
þessu skólaári hafa ellefu þúsund
kennarastöður verið lagðar niður
við franska skóla, boðað er að
þrettán þúsund stöður verði lagðar
niður næsta haust, og þannig
áfram. Þessar tvö hundruð og
tuttugu þúsund evrur hefði
auðveldlega verið hægt að spara
líka, sögðu kennarar, það hefði
verið hægðarleikur fyrir mennta-
málaráðherra að komast að því
hvað þeir hugsuðu og vildu, hverjar
væru skoðanir þeirra, kröfur og
annað, ef hann hefði þegið þau boð
sem honum hafa þráfaldlega verið
send – nú síðast eftir eins dags
kennaraverkfall - um að koma á
þeirra fund, ræða við þá og hlusta á
þá. En það hefur hann aldrei viljað
gera.
Stóri bróðir enn á kreiki
EINAR MÁR JÓNSSON
Í DAG | Njósnir boðnar út
UMRÆÐAN
Guðrún D. Guðmundsdóttir skrifar um mann-
réttindayfirlýsingu Sameinuðu þjóðanna
Árið 1948, í kjölfar voðaverka heimsstyrj-aldarinnar síðari, samþykkti alþjóðasam-
félagið skjal sem ætlað var að leggja
hornsteininn að nýrri heimsskipan. Í heimi
sem skipt var upp af nýlenduherrum og
markaðist af kynþáttaaðskilnaði var
mannréttindayfirlýsingin ótrúlegt þrekvirki
því í henni felst fyrsta alþjóðlega viðurkenn-
ing þess að mannréttindi og frelsi sé réttur allra
manna, alls staðar og með því markar hún þáttaskil í
sögunni. Með yfirlýsingunni var lagður grundvöllur
að uppbyggingu hins alþjóðlega mannréttindakerfis
og hún hefur með árunum orðið leiðarljós þeirra sem
vinna að eflingu og virðingu mannréttinda.
Mannréttindayfirlýsingin áréttar göfgi og gildi
mannsins og byggir á því að allir hafi sömu óafsalan-
legu mannréttindi. Við krefjumst öll jafnra tækifæra
og mannsæmandi lífskjara, og höfum þörf fyrir fæði,
klæði og húsaskjól. Við viljum geta haft áhrif á
samfélag okkar og fá tækifæri til að njóta gæða þess.
Í mannréttindum felst einnig vernd gegn
ofbeldi í hvaða mynd sem er og þau grund-
vallast á virðingu fyrir einstaklingnum.
Mannréttindayfirlýsingin hefur ómælda
þýðingu fyrir heimsbyggðina en áhrifa
hennar gætir í lögum og stjórnarskrám um
víða veröld. Lögin nægja þó ekki ein og sér; til
þess að sækja rétt sinn og virða rétt annarra
verður fólk að vita hvað felst í mannréttind-
um. Útbreiðsla yfirlýsingarinnar og þekking á
ákvæðum hennar er því mikilvæg forsenda
mannvæns samfélags þar sem fólk nýtur
mannhelgi, jafnréttis, borgaralegra og
pólitískra réttinda og er öruggt um líf og afkomu. Nú
þegar syrtir í álinn má ekki slá af kröfum um
mannréttindavernd. Brýnt er að viðbrögð við
efnahagskreppunni ógni ekki réttaröryggi borgaranna
og þeim mannréttindum sem hafa áunnist á síðustu 60
árum. Mannréttindayfirlýsing Sameinuðu þjóðanna
byggist á hugsjón um samfélag mannhelgi, réttlætis
og jafnra tækifæra fyrir alla. Látum þessa hugsjón
varða leiðina að hinu nýja Íslandi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Mannréttindaskrifstofu Íslands.
Mannréttindayfirlýsingin 60 ára
GUÐRÚN DÖGG
GUÐMUNDSDÓTTIR
Árans græðgi
Bubbi Morthens fékk Steingrím J.
Sigfússon, formann Vinstri grænna,
í skemmtilegt spjall til sín í þáttinn í
fyrradag. Þar gerði Steingrímur grein
fyrir viðhorfum sínum á greinargóð-
an hátt en einnig kom breyskleiki
þáttarstjórnandans vel í ljós. Þeir
töluðu um ástandið sem nú er uppi
og undraði Bubbi sig á því hvernig
fólk hafi eiginlega getað gleymt sér í
græðginni og vellystingunum. Vitnaði
hann í Biblíuna um það hversu
óheillavænlegt það er að gleyma
hinum góðu gildum. Því næst sagði
hann frá glamúrnum þegar hann
spilaði í fimmtugsafmælisveislu
Ólafs Ólafssonar, stjórnarfor-
manns Samskipa, þar sem
Elton John var einnig á
meðal skemmtikrafta.
Fjölmiðlar ákveða sig ekki
Björn Bjarnason dóms- og kirkjumála-
ráðherra er að velta fyrir sér upptöku
evrunnar á heimasíðu sinni. Þar segir
hann: „Hér skiptast fjölmiðlar á að
kalla á innlenda hagfræðinga til að
segja af eða á um einhliða gjaldmiðla-
skipti. Þeir komast ekki að einróma
niðurstöðu frekar en svo oft áður.“
Finnst ráðherranum svona bagalegt
þegar bæði sjónarmið fá að njóta sín?
Styr um Moggann
Sagt er að meðal Sjálf-
stæðismanna séu tveir
sérstaklega áhuga-
samir um að Morgun-
blaðið, sem nú berst í
bökkum, komist í
„réttar
hendur“. Þetta séu félagarnir Davíð
Oddsson seðlabankastjóri og Styrmir
Gunnarsson, fyrrverandi ritstjóri Morg-
unblaðsins, sem mun vera tíður gestur
í Seðlabankanum þessa dagana.
Hinn þekkti fjárfestir Karl Wern-
ersson er og sagður meðal hugsan-
legra kaupenda að Morgunblaðinu.
Hvort Davíð Oddsson hafi sérstaka
velþóknun á honum er önnur saga,
en Karl átti áður hlut í Glitni og í
fyrirtækinu Dagsbrún, sem tengdust
jú bæði honum Jóni Ásgeiri. En bent
hefur verið á að Karl sé andsnúinn
Evrópusambandsaðild. Ætli það
dugi til að mega eignast Mogg-
ann? Karl hefur heitið því að
láta Fréttablaðið vita hafi Davíð
samband við hann.
jse@frettabladid.is/
klemens@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Bændasamtök Íslands boða til opins
kvöldfundar í Sunnusal Hótels Sögu
miðvikudaginn 10. desember kl. 20:30.
Frummælendur:
HARALDUR BENEDIKTSSON, formaður BÍ.
Hvernig horfir möguleg aðild að ESB við
íslenskum landbúnaði?
CHRISTIAN ANTON SMEDSHAUG,
sérfræðingur um ESB og WTO hjá norsku
bændasamtökunum Norges bondelag.
Reynsla norsks landbúnaðar af
ESB-umræðunni þar í landi og ástæður
þess að norskir bændur telja sig betur
setta utan sambandsins.
Eftir erindin verða umræður.
Fundurinn er öllum opinn og aðgangur er
ókeypis.
Veitingar verða í boði bænda.
Íslenskur landbúnaður
og Evrópusambandið
BÆNDAFUNDIR HAUSTIÐ 2008
O
rðspor Íslands og Íslendinga er ekki sérlega beysið
úti í heimi þessa dagana. Þetta er auðvitað vond staða.
Mun verra er þó að sjálfstraust þjóðarinnar virðist
vera sigið niður að sjávarmáli. Það er algjör óþarfi.
Vitaskuld hafa hremmingarnar í haust verið þung-
bærar. Fyrrverandi innistæðueigendur hjá Landsbanka og Kaup-
þingi í útlöndum hugsa örugglega ekki hlýlega til lands og þjóðar.
Og það er rétt að skaðinn nær líka langt út fyrir raðir þeirra sem
telja sig hafa verið svikna. Enda hefur hrun íslenska fjármála-
kerfisins verið til umfjöllunar í fréttamiðlum um allan heim.
Í þessum hörmungum öllum er nauðsynlegt að hafa bak við
eyrað að trúverðugleiki fjármálafyrirtækja og banka hefur gold-
ið afhroð á heimsvísu. Íslenskir bankar eru þar alls ekki einir á
báti. Joseph Stiglitz, Nóbelsverðlaunahafi í hagfræði, gengur svo
langt að tala um að það þurfi að kúvenda bankastarfsemi og færa
aftur til síns upprunalega hlutverks.
Áhugi erlendu pressunnar á Íslandi skapast ekki síst af því
að íslensku bankarnir eru á vissan hátt tákngervingar alls þess
sem fór úrskeiðis í bankakerfi heimsins. Hrunið þykir reyndar
svo stórbrotið að erlendir sérfræðingar segja það muni rata inn í
sögu- og kennslubækur sem sérstakt rannsóknardæmi.
Á vissan hátt er ákveðið skjól í því að það sem íslensku bank-
arnir ástunduðu var ekkert einsdæmi, afleiðingarnar voru bara
hrikalegri vegna smæðar samfélagsins sem var bakhjarl þeirra.
Þegar fram í sækir mun fjármálalíf landsins næsta víst rétta úr
kútnum í sæmilega réttum hlutföllum við vaxandi traust almennt
í fjármálalífi heimsins.
Það er verðugt umhugsunarefni að velta fyrir sér hvaða áhrif
hrunið hefur á það sem má kalla vörumerkið Ísland. Sá sem hér
skrifar telur það verða hverfandi þegar upp er staðið. Ýmsar
ástæður eru þar að baki.
Fjármálasnilld varð ekki hluti af ímynd landsins fyrr en eftir
einkavæðingu bankanna fyrir nokkrum árum. Sú snilld reyndist
auðvitað tómur misskilningur. Það er reyndar spurning hvort hún
hafi verið svo útbreidd annars staðar en í hugum okkar sjálfra?
Eftir stendur að Ísland hefur áratugum saman verið þekkt fyrir
allt annað en bankastarfsemi. Þrír af hverjum fjórum erlendum
ferðamönnum sem sækja landið heim segja að meginástæðan
fyrir komu þeirra sé ósnortin náttúra landsins. Við þurfum að
gæta hennar.
Góðar sjávarafurðir, sem fást með ábyrgum veiðum og sjálf-
bærri nýtingu af miðunum í kringum landið, hafa borið hróður
Íslands víða.
Íslendingar eru í fremstu röð í nýtingu jarðvarma, eins og Bill
Clinton, fyrrverandi Bandaríkjaforseti talaði um á ráðstefnu á
dögunum, og minntist ekki orði á banka.
Hér er enginn ólæs. Menningarlífið kröftugt. Fólk lifir lengur
en víðast annars staðar. Stéttaskipting er hverfandi.
Við megum ekki gleyma að þetta er sú ímynd sem lifir. Og við
getum öllum verið stolt af.
Það þarf að endurreisa sjálfstraust þjóðarinnar.
Vörumerkið
Ísland
JÓN KALDAL SKRIFAR