Tíminn - 09.05.1982, Blaðsíða 9

Starf í þágu þjóðarinnar
eða tilgangslaus orðaflaumur?
■ Aö venju afgreiöir Alþingi
fjölda mála á siöustu dögum
fyrir þinglausnir. Þeir sem vel
þekkja til segja aö aldrei hafi
jafnmörg stórmál veriö óútkljáö
rétt fyrir þinglok og nú. Þegar
þetta var skrifaö sat Alþingi enn
aö störfum og ekki séö fyrir
hvenær þinglausnir gætu fariö
fram, en væntanlega eru mál
komin i höfn og þingi slitiö er
þessi pistill er kominn á prent.
Þau mál er einkum hefur ver-
iö lögö áhersla á að ljúka, tengj-
ast orku- og iönaöarupp-
byggingu. Þegar núverandi
rikisstjórn settist aö völdum var
gerö mikil áætlun um vatns-
aflsorkuver og uppbyggingu
orkufreks iðnaöar. Aætlunin
miðaðist viö tólf ára timabil.
Mikið hefur verið unniö i þess-
um málum. Sérfræöingar á
mörgum sviöum og starfshópar
hafa mælt og vegið virkjunar-
og iðjukosti og skýrslur og álits-
geröir streyma frá þeim, og er
iðnaöarráöuneytiö og stofnanir
sem undir þaö heyra orönar
meö mikilvirkustu útgefendum
landsins. Þeim sem þarf aö taka
endanlegar ákvarðanir er mikill
vandi á höndum aö brjálast i
gegnum þetta, svo notaö sé orö-
færi bóndans á Höllustööum, og
vega og meta þá kosti sem fyrir
höndum eru.
Það er einróma álit þeirra
sem um málin fjalla aö næsta
stórvirkjun veröi i Blöndu.
Langt er um liöiö siöan sérfrööir
menn um virkjanir fóru að lita
Blöndu hýru auga; huga aö
byggingu orkuvers þar. Fyrir
hálfu ööru ári var virkjanaröð
samþykkt á Alþingi og var
Blanda þar efst á blaöi. Siöan
hefur verið unniö markvisst að
undirbúningi verksins. Aðeins
var eftir að semja viö heima-
menn og fá endanlegt samþykki
þingsins um virkjunina. Svo
hljóp snurða á þráöinn. Enginn
starfshópur hafði veriö skipaður
um mannþekkingu og hvernig
hugur heimamanna stæöi til
væntanlegra framkvæmda.
óþarfi er að rekja gang þeirra
mála, svo mjög hafa þau verið
tiunduð i fjölmiðlum, en eitt
þeirra stórmála sem staöiö hef-
ur hvað mest i þingmönnum er
að ákvarða endanlega virkjun-
arleið. Hefur mál þetta dregist
von úr viti og hefur sam-
komulag loks náðst, sem
væntanlega er búiö að sam-
þykkja endanlega núna.
Verksmiðja hér og
verksmiðja þar
Kisilmálmverksmiðjan á
Reyöarfirði er annar biti sem
staðið hefur i koki þingmanna.
Illa grundað stjórnmálafrum-
varp varðandi þá framkvæmd
var lagt fram skömmu fyrir
þinglok og þurfti að gjörbreyta
þvi á nokkrum dögum til að von-
ir væru um aö það hlyti sam-
þykki. En það tókst og sérfræð-
ingar i starfshópum munu halda
áfram skýrslugerðum sinum
um byggingu og rekstur verk-
smiðjunnar.
Steinullarverksmiöja fyrir
norðan eða sunnan er enn óút-
kljáð og sykurverksmiðja i
Hveragerði verður enn um hriö i
höndum „áhugaaðila”, eins og
þeir eru kallaðir i þingskjölum.
Atvinnurekandinn
mikli
Það er eftirtektarvert að
Alþingi og rikisstjórn skuli
þurfa að fjalla um alla meiri
háttar iðnaðaruppbyggingu i
landinu Ráöuneytisstjóri fjár-
málaráðuneytisins lét þáu orð
falla s.l. vetur, að ríkið væri
oröinn stór atvinnurekandi á
mörgum þeim sviðum sem eng-
um dytti f raun rikisrekstur i
hug.A löngum tima hefur rikis-
sjóður hlaupið undir bagga með
alls kyns fyrirtækjum og lagt
fram hlutafé þegar rekstur
fyrirtækja gekk illa og er þar
með oröinn meðeigandi. A
þennan hátt er rikið oröið með-
eigandi ifjölda fyrirtækja. Ekki
kvaðst ráðuneytisstjórinn
minnast þess aö greiðslur kæmu
i rikissjóð, svo neinu næmi, né
að nokkur sála léti sér detta i
hug að selja eða kaupa þessi
hlutabréf.
Rikið á verulegan hiuta eða
meirihluta i öllum meiri háttar
stóriðjufyrirtækjum og þegar
siðast fréttist ætlaði iðnaðar-
ráðherra að kaupa álverið i
Straumsvik. Þau iðnaðarfyrir-
tæki sem „áhugaaðilar” hafa i
hyggju að koma sér upp verða
ekki byggð nema með þátttöku
og blessun rikisins.
íhald á
formælendur fáa
Er alþingismenn voru aö
samþykkja rikisverksmiðjuna á
Reyðarfirði neitaði Ragnhildur
Helgadóttir að greiöa atkvæði
með fyrirtækinu á þeirri for-
sendu að hún vildi ekki sam-
þykkja að rikiö ætti meirihluta i
fyrirtækinu. Það væri andstætt
skoðun sinni og stefnu Sjálf-
stæðisflokksins. Flutti
þingmaöurinn ræðu af þessu til-
efni og er það fyrsta umtals-
verða ihaldsræöan sem þing-
maður Sjálfstæðisflokksins flyt-
ur á þessu þingi.
Tvær ræpur aðrar hafa verið
fluttar á þinginu, sem glöddu
þau ihaldshjörtu sem á hlýddu.
Geir Gunnarsson, formaður
fjárveitinganefndar, flutti þær
ræður báöar, og annað hefur
hann ekki lagt til mála i þingsöl-
um i vetur. Geir ræddi um
eyðslufrekar tillögur og kröfur
þingmanna sem aldrei leiddu
hugann að greiðslugetu rikis-
sjóðs þegar þeir væru að korpa
sinum málum fram, en sömu
menn hvetja i hinu orðinu til
sparsemi og aöhalds i fjármál-
um. Um arðsemi hirtu þeir
aldrei. Þá varaði formaður fjár-
veitinganefndar þingheim við
að hlaða þjóðarskútuna svo af
félagsmálapinklum að hún
sykki, og lét að þvi liggja að far-
ið væri að gefa á bæði borð.
En íhaldssemi á ekki upp á
pallborðiö hjá þingheimi.
Framfarir og framkvæmdir eru
kjörorðin og sótt er fram á öll-
um sviðum i þeirri viðleitni að
allir fái allt.
Óneitanlega bera umritðúr
um niöursetningu verksmiðja
talsverðan keim af hrepparig.
Fulltrúar kjördæma vilja fá
sem mestar framkvæmdir hver
á sinu landshorni, og togast er á
um rikisframlögin. Stundum
kveöur svo rammt að þessu, aö
maður gæti haldið að virkjana-
framkvæmdir og orkunýtingar-
áætlanir væri spurning um at-
vinnubótavinnu ekki siöur en
arðbæra fjárfestingu, sem
koma á þjóðarheildinni til góða
um ókomin ár. Þetta á raunar
viö á fleiri sviðum atvinnulifsins
Orðaflaumur
Þaö fyrirbæri að Alþingi verö-
ur að afgreiða fjölda mála á.
færibandi siðustu daga hvers
þings stafar sjálfsagt af mörg-
um orsökum. Sum málanna eru
svo seint framkomin að varla er
vinnandi vegur fyrir þingmenn
að kynna sér þau til þeirra hlit-
ar, sem þeim ber, nema að sitja
yfir þeim nætur og daga. önnur
mál hafa stundum verið til með-
feröar mánuöum saman en litill
gaumur verið gefinn fyrr en
hrokkið er upp við það, að þing-
lausnir séu i nánd, og þá loks
kemst skriður á afgreiðslu
þeirra og umfjöllunin hrúgast á
sömu daga og stórmálin þurfa
að fara i gegn.
Þingmenn hafa nokkuð rætt
um starfshætti Alþingis og
nokkurrar sjálfsgagnrýni gætt i
þeim umræðum. í vetur var
lögð fram þingsályktunartillaga
um þingsköp, þar sem lagt var
til að ræðutimi og umræður yfir-
leitt i fyrirspurnum og utandag-
skrárumræðum yrði takmark-
aður og eins væri takmarkaður
fjöldi þeirra sem fengju að taka
þátt i slikum umræðum. Allir
þingmenn sem til máls tóku um
þessi atriði voru þvi hlynntir að
takmarka oröaflauminn íif
sjálfum sér.
Fyrirspurnir og sér i lagi
utandagskrárumræður hafa á
siðari árum tekið upp æ meiri
tima frá eiginlegum þingstörf-
um. Þaö er rokið upp út af fjöl-
breytilegustu tilefnum til að
hefja utandagskrárumræöur. 1
allan vetur hafa þingmenn látið
móöan mása hvenær sem tæki-
færi gefst til að krefja ráðherra
svara við hinu og þessu oft
Oddur Olafsson,
skrifar
vegna fréttar sem birtist i blaði
eða útvarpi og iöulega orðiö
allsherjar eldhúsdagsumræður
úr. Avallt er það einhver af
þingmönnum stjórnarandstöð-
unnar sem hefur leikinn og sið-
an tekur hver við af öörum.
Mikið skelfing gengur þeim
málóðustu þá oft illa að halda
sig við þaö efni sem var tilefni
umræðunnar. Það er rætt um
heima og geima og ávirðingarn-
ar ganga á vixl og einatt dregst
hin ómissandi efnahagsumfjöll-
un inn f málið. önnur þingstörf
eru sett til hliðar meðan öllu
þessu fer fram og ávinningurinn
sýnist sá helstur að þeir sem
verst láta komast i fjölmiðlana.
Fjölmiðlavald
Það er umhugsunarefni út af
fyrir sig hvort ýmsar tiltektir
þingmanna eru ekki fyrst og
fremst til þess gerðar að baða
sig i sviðsljósinu. Oröaskakið
væri til litils ef ekki væri sagt
frá þvi. Ef sá grunur, sem
stundum læðist að manni, er
réttur, að einstakir þingmenn
hagi störfum sinum og málflutn-
ingi með það fyrir augum að
þeirra sé getið i fjölmiðlum, er
komið út á hála braut, þvi þá er
sú hætta fyrir endi að fjölmiöl-
arnir fari að stjórna málatil-
búnaði og málflutningi fyrr en
varir.
Oft hefur verið bent á þessa
hættu, ekki sist i Bandarikjun-
um, þar sem áhrif fjölmiðla eru
orðin óhugnanlega mikil.
Stjórnmálamenn þar eiga
frama sinn og feril allan undir
fjölmiðlum. Þegar skáldið og
þjóðfélagsgagnrýnandinn
Solzhenitsyn (???) fékk loks um
frjálst höfuð strokiö i lýðfrjálsu
landi, þar sem leiðtogar eru
kjörnir i almennum kosningum,
var fjölmiðlavaldið eitt af þeim
undrunarefnum, sem komu
honum hvaö mest á óvart. Og
hann spurði hver hefur kosiö þá
sem fara með þetta vald?
Eðlilega fylgist almenningum
með störfum þings og stjórnar i
gegnum fjölmiölana og er það
hlutverk þeirra og skylda að
skýra frá framgangi mála og
þeim ákvörðunum sem teknar
eru. En þaö eru ekki alltaf mik-
ilverðustu málin sem hljóta náð
fyrir augum þeirra sem fjöl-
miðlun ráða, heldur oftar en
ekki upphlaup alls konar og
þeim er einatt slegið glannaleg-
ast upp sem hæst bylur i.
Tilgangslitlar
umræður
1 miðjum lokaönnum, seint
um kvöld, hófu nokkrir þing-
menn aö gagnrýna sjálfa sig
vegna fjölda þingsályktunartil-
lagna, sem lagðar eru fram og
ræddar af fullri alvöru á þing-
fundum og i nefndum.
Þeir sem tjáöu sig um efnið
voru samdóma um að allflestar
þessar tillögur væru tilgangs-
lausar og gagnslausar. Þær eru
ekki til annars en að fá fram
umræður um tiltekin mál og ná
fram viljayfirlýsingum Alþing-
is. Orðalagið felur tilgangsleys-
ið i sér, stefnt skal að... rikis-
stjórnin skipi nefnd til að
kanna... Yfirleitt er þetta vita-
meinlaust, og skiptir engu máli,
en umfjöllun öll og málatilbún-
ingur tekur mikinn tima, og
þegar þingmenn kvarta yfir
löngum vinnudegi og að ekki
gefist tóm til að gaumgæfa mál
nægilega vel, geta þeir engu um
kennt nema sjálfum sér, eða
þeim kollegum sinum sem
auglýsa þurfa sjálfa sig og ein-
stök málefni með tillögugerð af
þessu tagi og þeim aragrúa af
ræðum sem á eftir fylgja.
Þingsályktunartillögur eru
sjálfsagðar og nauðsynlegar þvi
oft þarf að fá fram viljayfirlýs-
ingar meirihluta þings varðandi
margs konar málefni, án þess
að þær séu bundnar i lögum.
Rikisstjórn þarf að fá heimildir
til ýmissa verka og þingmenn
geta komið fram óskum sinum
um þetta eöa hitt málið og feng-
ið þær samþykktir og visað til
rikisstjórnar. En það er ofnotk-
unin á þessu tillöguformi sem
gengur fulllangt, þegar tillög-
urnar eru fram lagðar, og rædd-
ar i auglýsingaskyni. Þá er
komið að þvi sem fyrr var ýjað
áð, sem sagt að þingmál eru
fram sett til að komast i fjöl-
miðla, sem verulega forvitni
vekja meðal þorra manna.
Það er vel, að almenningur
fylgist vel meö störfum Alþingis
og stjórnarathöfnum. Það skipt-
ir þjóöina miklu máli hvernig
þeir starfa sem fara með lög-
gjafar- og framkvæmdavald,
hvernig þeir beita þvi umboði
sem þeim er trúað fyrir. En
stundum fer litið fyrir þeim
málum sem miklu skipta en
smámál og aukaatriöi hljóta
alþjóðarathygli, ef einhverjum
oröhvötum galgopa tekst að
blásaþauupp.