Tíminn - 09.05.1982, Blaðsíða 14

14________________
leigupennar í héraði
Sunnudagur 9. mai 1982
Ingólfur Arnólin:
Saga Svefnflokksins,
Reykjavik 1982
útg. Setberg
987 bls.
■ A undanförnum árum hefur
eflst allverulega hér á landi áhugi
á samtimasögu. Þaö er loks eins
og sagnfræöingar hafi almennt
tekiö viö sér og snúiö sér á rann-
sóknum á „hinni rúmhelgu og
vanhelgu samtiö” svo vitnaö sé i
Einar Gislason. (Sem kannski er
varla tilhlýöilegt hér á þessum
staö!) Ljóst er aö á þennan hátt
veröur sagnfræöingurinn miklu
meira skapandi en áöur var
mögulegt. Fyrrum var þaö hlut-
skipti slikra fræöimanna aö
gramsa eins og svin á ruslahaug-
um mannkynsreynslunnar i leit
aö brotabrotum og þegar best lét
kannski einu og einu heillegu
munstri i öngþveitinu. Atti ekki
Friörik Schlegel einmitt viö þessa
menn þegar hann sagöi svo
hnyttilega aö sagnfræöingurinn
væri öfugur spámaöur, ein ruck-
wartsgekehrter Prophet?
En samkvæmt hinu nýja viö-
horfi, sem ég vil nefna svo, þarf
sagnfræöingurinn ekki lengur aö
vera öfugur I þessum skilningi.
Hann er oröinn virkur þátttak-
andi i ferli nútimans. Hann mótar
söguna um leiö og hann skráir.
Liöin er sú tfö aö liöin tiö sé liöin,
hún ER.
Þessi nýja bók Ingólfs Arnólins,
Saga Svefnflokksins er mjög i
þessum anda. Eins og flestum
mun kunnugt var höfundurinn
sjálfur einn af helstu forvigis-
mönnum Svefnflokksins, og er
svo reyndar enn þó dult hafi fariö
um sinn. Hann fylgdist þvi með
starfi flokksins alveg frá upphafi,
uppgangi hans og falli, alstaöar
nálægur aö skrá heimildir sem
flestar eiga sér uppsprettur i hon-
um sjálfum.
Þaö segir sig náttúrlega sjálft
aö þetta verk Ingólfs er hiö þarf-
asta og alveg einstaklega lofs-
Saga svef nf lokksins
vert, enda munu flestir mér sam-
mála um þaö aö islenskir lesend-
ur hafa hingaö til ekki beinlinis
veriö striöaldir á efni um þennan
merka og umfram allt sérstæða
þátt istjórnmálasögu siöustu ára.
Verk Arnólins er mikiö að vöxt-
um, rikulega myndskreytt af hon-
um sjálfum og töfluvætt. Það hef-
ur án efa kostaö höfundinn marg-
ar andvökunætur. Er það þeim
mun meira afrek ef þaö er haft i
huga að hann var og er einn af
helstu boöberum svefnhugsjónar-
innar i islenskum stjórnmálum
einsog áður var minnst á.
1 upphafi lýsir höfundur þvi
hvernig hugmyndin aö svefn-
stefnunni spratt upp hjá honum
fyrst. Hann var þá þegar búinn að
starfa að stjórnmálum árum
saman en án nokkurs árangurs,
kominn hátt á fertugsaldur og enn
ekki kominn á þing. Loks sækir
hann um starf sem þingsveinn en
er hafnað og lendir viö þaö i
nokkrum sálarháska svo ekki sé
meira sagt. Þegar hér var komiö
sögu var hann milli flokka einu
sinni sem oftar, staddur á ferða-
lagi erlendis. Hann lýsir þvi
(kannski I óþarflega löngu máli,
bls.58-300) aö hann er staddur á
hótelherbergi i norrænni stórborg
og fylgist meö kosningabaráttu i
sjónvarpi. Þaö gerist aö stjórn-
málaforingi einn stigur i ræöustól
og tekur aö tala um gildi vinnunn-
ar, þaö sem gerist I vinnunni sé
mikilvægast alls eöa einsog maö-
urinn komst aö oröi (bls.301): ,,t
vinnunni eyöum viö meirihiutan-
um af vökulifi voru”. Það var
þetta oröalag sem kveikti hug-
myndina hjá Ingólfi, eöa eins og
hann lýsir þvi sjálfur (bls.359):
„Þetta oröalag fannst mér slá-
andi. Þetta haföi ég ekki hugsaö
úti. Og hvaö þá meö island, land
mitt, Frón mitt I fjarska þar sem
allir eru alltaf aö vinna? Um leiö
fann ég samt aö þaö var eitthvaö
aö. Ég gaumgæföi hugskot mitt
um stund og skynilega sá ég hvar
hugsanavilla þessa útlendings lá:
Oröiö, eöa öllu heldur oröalagiö
„vökulifi voru” fól i sér aö and-
stæöa hlaut aö finnast og lá ein-
hversstaöar grafin einsog grafinn
hundur. En hvar? Og hver var
þessi hundur? Skyndilega áttaöi
ég mig. Auövitaö. Þaö var til ann-
aö Hf. Svefnlífiö. Var ekki svo?
Var ekki augljóst aö mennirnir
eyöa meirihlutanum af ævi sinni i
svefni? Hvers átti þá þessi riki
þáttur i lifi voru aö gjalda?”
Þarna er svefnhugsjónin mætt I
hnotskurn og hugmyndin að
Svefnflokknum fæöist. Daginn
eftir situr Ingólfur Arnólin i flug-
vélinni á leiö heim til tslands
staöráöinn I aö stofna nýjan
fjöldaflokk sem byggi á svefn-
hugsjóninni. Honum er ljóst að
hann hefur meö hugarstarfi sinu
megnað að láta sig detta ofan á
þann þátt alls mannlifs sem á að
geta sameinaö alla menn á jafn-
réttisgrundvelli. Allir þurfa að
sofa, jafnt háir sem lágir. Og mis-
kliöin hiö eilifa striö mannanna
um völd og auð og skiptingu á
aröi, allir þessir hlutir gerast I
vökunni. Sjálfur kemst hann
þannig aö oröi á bls.430:
„Þaö er vakan sem er meiniö,
þaö er vakan sem er meiniö, þetta
stef hljómaöi sifellt i höföi minu
og hélt fyrir mér vöku svo ég gat
ekki fest blund I flugvélinni.
Svefnleysi er böl, þaö þarf aö efla
svefninn til aö foröa þjóöinni frá
þessum stanslausu hagsmunaá-
rekstrum. Svefninn þarf aö lengja
og bæta, umfram allt aö bæta.”
Þar meö er lokiö umfjöllun höf-
undar um aödragandann aö
sjálfri flokksstofnuninni. Hafa
ber i huga aö hér i þessari rit-
fregn hefur aöeins veriö stiklaö á
Íivi alstærsta i máli Ingólfs Arnó-
ins. Þetta er vissulega hrifandi
lesning úm sókn og sigra i hugar-
heimi mikils hugsubar. Og sagn-
fræðilega eykur það stórlega á
gildi verksins að þaö er höfundur
sjálfur sem er aöalheimildin aö
öllu þvi helsta sem frá er skýrt.
Þaö er ekki þetta ginnungagap
milli atburöa og skrásetningar
sem svo oft er aö finna i sagn-
fræðiritum.
Þvi veröur þó ekki neitað aö
notkun semikommu er dálitiö á
reiki i þessum fyrsta hluta verks-
ins.
1 öörum hlutanum snýr höfund-
ur sér aö þvi aö rekja hina eigin-
legu sögu flokksins, allt frá þeim
degi aö aðdragandanum sleppir,
þó vissuiega sé oft erfitt aö draga
skýrar linur. Hann segir frá
blaöagreinum sem hann tekur að
skrifa til aö kynna svefnhugsjón-
ina. Hann skrifar þessar greinar
undir ótal mismunandi dulnefn-
um til aö foröast ofsóknir frá liös-
mönnum heföbundnu flokkanna
sem hann veit aö alltaf eru yfir-
vofandi. Fljótlega kemur þaö I
ljós aö viöbrögö viö greinum hans
eru engin og viröist þaö æöi mót-
sagnakennt i fyrstu þegar haft er
i huga hversu byltingakenndur
boöskapur hans er. En eftir ná-
kvæma greiningu kemst Ingólfur
að þvi aö þar standa gömlu flokk-
arnir á bak við meö sérstaka
taktiksem hann nefnir „sivirkt á-
hugaleysi”. (bls.674).
I alllöngu máli (bls 701-813) rek
ur nú höfundur hvernig boðskap-
ur hans tekur að ná eyrum al-
mennings i landinu og þaö virðist
taka ótrúlega stuttan tima fyrir
svefnhugsjónina að verða að
raunverulegri fjöldahreyfingu.
Ingólfur lætur sjálfur gera skoö-
annakönnun hjá mjög stóru úr-
taki fólks úr öllum stéttum. Spurt
er: „Svafst þú i nótt?” og niður-
stöður sýna alveg lygilega mikið
fylgi viö svona unga hugsjón.
Flokkurinn er þvi stofnaöur og
þegar liða tekur aö kosningunum
frægu er þaö oröið ljóst að Svefn-
flokkurinn er oröinn aö afli sem
gömlu flokkarnir neyöast til aö
taka tillit til i áróöri sinum.
Frásögnin af gangi kosninga-
baráttunnar (bls.815-900) er
kannski ekki alveg nógu Itarleg.
Grundvöllurinn var aö sjálfsögöu
svefnhugsjónin sjálf, aö fólki beri
aö breyta áherslunum i lífi sinu,
færa þungamiöjuna úr vökunni
yfiri svefninn, „hinn þögla meiri-
hluta lifs þins”. Þaö var slagorðið
sem gömlu flokkarnir óttubust
langmest.
Fljótlega kom þó i ljós aö svefn-
flokkurinn sat ekki viö sama borð
og aörir. Ingólfur lýsir þessu
þannig:
Fljótlega varö okkur ljóst aö
svefnhugsjónin er illa sett hjá
þegar um er aö ræöa fjölmiölun i
nútímaþjóbfélagi. Allt upplýs-
ingastreymi gengur nefnilega út
frá þvi aö menn séu sifellt vak-
andi. Hinn eini nothæfi fjölmiðill i
heimi svefnsins eru draumar vor-
ir. Viö höfum markvissa baráttu
fyrir bættu draumförum.” (bls.
840).
Margt er ákaflega skemmtileg i
þessum kafla um kosningabarátt-
una t.d. frásögnin af þvi þegar
frambjóöendur fiokksins mæta i
lokaslaginn i sjónvarpinu meö
svefnpoka og leggjast til svefns
fyrir framan sjónvarpsvélarnar.
Gömlu flokkarnir stóöu ráöþrota
gagnvart þessari baráttuaðferö.
Það kom lika fljótt i ljós aö þeir
áttu engar röksemdir gegn aðal-
hugmyndum flokksins.
Lokafundurinn i Laugardals-
höilinni var ekki siður glæsilegur,
en hann var haldinn undir yfir-
skriftinni: „Sofum saman”. Þó
þar væri krökkt af fólki var svo
fast sofið aö heyra mátti saumnál
detta. Aldrei var þó upplýst hver
missti þessa saumnál en atvikið
þótti táknrænt. (bls.876).
Sigurgangan virtist blasa viö.
En hvernig stóö þá á þvi aö svo
fór sem fór? Ingólfur Arnólin á
ekki enn svar við þeirri spurn-
ingu. Hann bendir aö visu rétti-
lega á aö svo fer ætiö sem fer, en
það nægir varla sem skýring og
virðist mér hér loks nokkuö aug-
ljós brotalöm á röksemdafærslu
höfundar.
Þaö sem geröist var I stuttu
máli þetta: Þrátt fyrir 95% kjör-
sókn hlaut Svefnflokkurinn ekki
eitt einasta atkvæði. Ingólfur get-
ur aö sjálfsögöu aöeins gert grein
fyrir sinu eigin atkvæöi og hann
segir: „Ég svaf allan daginn og
varö aö klipa mig i handlegginn
til aö vakna. Þá var kjörfundi
lokiö. Ég gekk fyrir kjörstjórn og
vottaöi aö mig heföi dreymt aö ég
heföi kosið. Siöan hafa fjölmargir
liösmenn flokksins vottaö slikt hib
sama. En lýöræöi vökumanna er
alltaf samt viö sig og setur sinar
eigin reglur. Þess vegna er okkur
ekki ansaö.”
Höfundur hefur lofaö öðru bindi
þegar línurnar skýrast. Sjálfur
mun ég klipa mig I handlegginn
svo þaö komi ekki of snemma.
Þórarinn Eldjárn.
Þórarinn Eldjárn, rithöfundur,
skrifar um bókmenntir