Tíminn - 27.06.1982, Blaðsíða 18

18__________________
heimsmeistarar í skák
SPASSKfj
— Mistækur V ..wriiaii.*-« JSht. t
sóknarsnillingur 11
Fyrri hluti 0 0 c
■ Boris Spasskíj hefur átt undarlega
'ójafnan feril. Hann var talinn undrabarn
á táningsaldri, varð heimsmeistari ung-
linga, stórmeistari og vann sér þátttöku-
rétt á millisvæðamót er hann var 18 ára,
og var lalinn viss um að hljóta
heimsmeistararitilinn áður en langt um
liði. En þá kom langt og erfitt timabil,
Spasskij átti í deilum við skákyfirvöld
og þjálfara sina og skildi við fyrstu konu
sína, við skákborðið gekk hvorki né rak.
Loks tók hann sig á og með snilldartafl-
mennsku komst hann á toppinn 1969 en
stóð sig aðeins miðlungi vel sem
heimsmeistari og tapað illa fyrir Fischer
hér í Reykjavik. Eftir það lenti hann i
ónáð sovéskra skákyfirvalda, var bann-
að að tefla um langt skeið en fékk loks
að fara úr landi. Siðan hefur árangur
hans verið misjafn, en yfirleitt heldur
góður. t>að er sjálfur persónuleiki
Spasskíjs sem hér hefur valdið mestu
um. Þó hann virðist sjálfstraustið
uppmálað og sé viðurkenndur snillingur
þegar honum tekst best upp þá er hann
einnig þjakaður af öryggisleysi og
efahyggju og á auk þess í höggi við
hræðilegan óvin skákmeistara: leti.
Hann hefur sjálfur sagt að honum svipi
til rússneska bjarnarins, latur og hægur
og hneigður til þunglyndis en kröftugur
þegar hann fer af stað.
Hann fæddist í Leningrad 30. janúar
1937 - annar afi hans var prestur
rétttrúnaðarkirkjunnar, en í hina ættina
stóðu Gyðingar að honum, eins og svo
mörgum öðrum skákmeisturum. Spass-
kij hefur sjálfur sagt, lakónískur að
vanda: „Foreldrar minir hittust, giftust
og ákváðu að eignast börn.“ Hann var
aðeins fjögurra ára er Þjóðverjar réðust
á Sovétrikin en Spasskíj var sendur til
Leníngrad áður en innrásarherirnir
-settust um borgina og þurfti því ekki að
upplifa hörmungar umsátursins, eins og
t.a.m. Korchnoi. Meðan á stríðinu stóð
slitnaði upp úr hjónabandi foreldra hans
og eftir það bjó hann hjá móður sinni.
Hún var einföld kona og hjartahrein,
sterk og trúhneigð, þrjósk. „Þrjóska er
aðaleinkenni mitt sem skákmanns,“
scgir Spasskíj.
Spasskij lærði að tefla er hann var
fimm ára. Meðan á útlegðinni frá
Leníngrad stóð tefldi stráksi allmikið -
„uppáhaldsmaðurinn minn var hrókur-
inn; ég kunni afar vel við það hvernig
hann gekk eftir beinum línum“ - en er
fjölskyldan settist aftur að í borginni
eftir strið leið oft langt á milli þess að
hann tefldi. En það var eitthvað sem
heillaði hann og brátt hafði hann gengið
til liðs við skákklúbb ungliðahreyfingar
kommúnistaflokksins. Þar hitti hann
fyrsta þjálfara sinn, Vladimír Zak (sem
einnig vann með Korchnoi), og undir
hans stjórn fór Spasskij að sýna miklar
framfarir. „En ég tefldi eins og
öldungur, ég var mjög traustur stöðubar-
áttuskákmaður þegar ég var niu ára!”
Upp úr 1950 fór fimm stunda dagleg
yfirlega hans yfir skákborðinu að skila
árangri. Bótvinnik tók eftir honum og
hældi honum á hvert reipi, 1953 var hann
valinn til að taka þátt i sterku alþjóðlegu
móti i Búkarest. Hann var aðeins 16 ára
en athygli heimsins á honum var vakin
þegar hann malaði sjálfan Smyslov i
fyrstu umferð. Á endanum varð hann i
4.-6. sæti, innan um mjög sterka
skákmeistara. Ári síðar varð hann i
3.-6. sæti á skákþingi Sovétríkjanna
(jafn Bótvinnik, Petrósjan og Ilvitskij,
en aðeins hálfum vinningi á eftir Géller
og Smyslov), og varð með þeim hætti
yngsti skákmaður heims sem áunnið
hafði sér þátttökurétt á millisvæðamót.
Nokkru áður en hann héit á millisvæða-
mótið i Gautaborg vann hann heims-
meistaramót unglinga næsta léttilega.
Bronstein sigraði með yfirburðum á
þessu móti, en Spasskij lenti í 7.-9. sæti
(ásamt Filip og Pilnik) sem nægði
honum til að komast í áskorendakeppn-
ina í Amsterdam ári siðar. Þessi árangur
leiddi einnig til þess að hann var
útnefndur alþjóðlegur stórmeistari og
var hann þá yngsti maðurinn sem þann
titil hafði hlotið, þótt Fischer og
Kasparov hafi siðan hlotið titilinn enn
yngri (Fischer 15 ára, Kasparov 17).
Árangur Spasskíjs á áskorendamótinu
fór einnig fram úr öllum vonum:
Smyslov sigraði, Kérés varð i öðru sæti
(eins og venjulega!), en siðan kom
Spasskij i 3.-7. sæti ásamt Bronstein,
Géller, Petrósjan og Szabó. Það virtist
aðeins tímaspursmál hvenær þessi ungi
krónprins nældi sér i heimsmeistaratitil-
inn. Ekki minnstan þátt í árangri
Spasskijs hafði AlexanderTólúsj, þjálf-
ari hans frá 1952 átt, en það var Tólúsj
sem ýtti undir sóknartaflmennsku
Spasskijs og taktík hans.
En nú kom babb i bátinn. Næstu árin
náði Spasskij ekki alveg jafn góðum
árangri og nú var farið að búast við af
honum og 1958 varð hann fyrir gífurlegu
áfalli. Skákþing Sovétrikjanna var það
ár haldið i Riga og auk meistaratitils
Sovétríkjanna var barist um sæti á næsta
millisvæðamóti. Eftir erfiða baráttu
virtust allar líkur á að hann næði a.m.k.
síðara markinu. í síðustu umferðinni
tefldi hann við Tal og var svo fyrir þeim
komið að sá er ynni myndi sigra á
mótinu, en sá er tapaði ekki komast á
millisvæðamót. Spasskij hafnaði jafn-
tefli sem Tal bauð fljótlega og eftir
hörku viðureign hafði hann tryggt sér
nær unna stöðu í biðskákinni. Hann
vakti alla nóttina yfir biðstöðunni, tókst
ekki að finna rakta vinningsleið og var
þreyttur og illa fyrir kallaður þegar tekið
var til við skákina daginn eftir. Spasskij
tefldi eins og í leiðslu, lagði of mikið á
stöðu sina og tókst að glutra niður
yfirburðum sínunt, tókst að lyktum að
tapa skákinni. Þetta voru ógurleg
vonbrigði og Spasskij var lengi að ná sér.
En um sama leyti þroskaðist tafl-
mennska Spasskíjs og hann náði oft
frábærum árangri á alþjóðlegum mót-
um. Snemma árs 1960 tók hann t.d. þátt
i býsna sterku skákmóti i Mar del Plata
í Argentinu, en þar mætti hann i fyrsta
sinn unga bandaríska snillingnum Bobby
Fischer. Þarna mættust tveir yngstu
stórmeistarar heims og keppni þeirra var
geysihörð, þeir höfðu algera yfirburði á
mótinu og deildu að lokum með sér
sigrinum: fengu hvorki meira né minna
en 13.5. vinning af 15 mögulegum, en
Spasskíj sigraði Fischer í innbyrðis skák
þeirra. Árið 1961 voru haldin tvö
skákþing Sovétrikjanna, hið 28. og hið
29., og var fyrra mótið jafnframt
svæðamót fyrir komandi millisvæðamót.
Nú var Spasskíj ákveðinn í að gera betur
en 1958 en ótrúlegt nokk fór á
nákvæmlega sömu lund. Hann mætti
Stein i siðustu umferð og varð að vinna
til að komast á millisvæðamót. Spasskij
teygði sig of langt i vinningstilraunum,
fékk verri stöðu i biðskákinni og þrátt
fyrir næturlangar rannsóknir fann hann
enga leið til að bjarga skákinni. Um
morguninn fór hann því til Steins og gaf
skákina án frekari taflmennsku. Stein
rak í rogastans, hann hafði alls ekki
fundið vinningsleiðina og bjóst við
harðri baráttu enn um sinn. „Þetta
kenndi mér,“ sagði Spasskíj, „að það er
nauðsynlegt að berjast til siðasta
blóðdropa." En sú lexía kom of seint,
hann varð enn að biða þrjú ár eftir
möguleika til að komast áfram í
heimsmeistarakeppninni.
Þetta var mikið bömmerár fyrir
Spasskíj. Hann skildi við fyrstu konu
sina - „við vorum orðin eins og mislitir
biskupar" - og rak einnig þjálfara sinn,
Tólúsj, með hcldur leiðinlegum hætti,
en fékk Bondarévskíj i staðinn. Hann
var slæmur á taugum, komst i ónáð
yfirvalda og virtist um tíma brunninn út.
En þá reif hann sig upp og sigraði næsta
örugglega á 29. skákþinginu seint á árinu
1961 og eftir það lá leiðin hægt og
sígandi upp á við á ný.
En áður en lengra er haldið skulum
við lita á eina skák Spasskíjs frá Mar del
Plata 1960. Hann hefur hvitt gegn
Alberto Foguelman frá Argentinu,
reyndum skákmeistara.
1. e4 - c6 (Karó-kann. En ef svartur
var að vonast eftir rólegri skák sá hann
fljótt að svo yrði ekki!) 2. d4 - d5 3. Rc3
- dxe4 4. Rxe4 - Bf5 5. Rg3 - Bg6 6. h4
- h6 7. Rle2 - Rf6 8. Rf4 - Bh7 9. Bc4
- e510. De2! (Þessi leikur er dæmigerður
fyrir Spasskíj. Hann verður á undan i
uppbyggingu og hirðir þá ekki um eitt
peð.) 10. - Dxd4 11. 0-0 - b5 (Hm.
Eðlilegt framhald uppbyggingar, t.d. 11.
- Rbd7!, hefði verið mun betra.) 12. Bb3
- Bc5 (Til að koma í veg fyrir 13. Hdl.)
13. Be3 - Dd6 14. Hfdl - De7 15. Bxc5
- Dxc5 16. Rfh5! - Rxh5 17. Rxh5 - 0-0
18. Dg4 • g6 19. Hd3 - a5 20 Hadl!
(Síðasti leikur hvíts var lífshættuleg
gildra. Ef svartur leikur nú 20. - a4 sem
virðist vera eðlilegasti leikurinn þá
hristir Spasskij eftirfarandi fléttu fram
úrerminni: 21. Bxf7+! -Kxf722. Hd7+!
- Rxd7 23. Hxd7+ - Kg8 24. Hg7+ -
Kh8 25. Hxh7+ og svo framvegis.) 20.
- Ha7 21. Hd6! (Hyggur á 22. Hxg6+!)
21. - Kh8 22. Rf6 - a4 23. Rxh7! - axb3
(Eða 23. - Kxh7 24. Bxf7) 24. Rxf8 -
bxc2 25. Rxg6+! - fxg6 26. Hd8+ - Kg7
(Hér átti svartur mun skárri leik, 26. -
Kh7!, en hvítur hefur auðvitaðgjörunn-
ið tafl samt.) 27. Hg6+ (Ein fórnin enn!)
27. - Kxg8 28. Dxg6+ - Hg7 29. Hd8+
- Df8 30. Hxf8+ - Kxf8 31. Dxc2 - Kg8
32. Dc5 og svartur sá að þetta þýddi ekki
lengur og gafst þvi upp.
Árið 1962 var Spasskij í fyrsta sinn
valinn fulltrúi lands sins á ólympíuskák-
móti, hann tefldi á þriðja borði í Varna
og náði bestum árangri þriðja borðs
manna. íslendingar muna væntanlega
helst eftir þessu móti sökum þess að
Friðrik Ólafsson varð hæstur þeirra sem
tefldu á fyrsta borði. 1963 varð hann jafn
öðrum í fyrsta sæti á meistaramóti
Sovétríkjanna en gekk ekki sem skyldi
í aukakeppninni um titilinn þar sem
Stein vann sigur. Á hinn bóginn dugði
frammistaða Spasskíjs til að tryggja
honum þátttöku á svæðamóti Sovétrikj-
anna sem haldið var ari siðar. Þar vann
Spasskíj sigur eftir erfitt mót og tók því
þátt i millisvæðamótinu i Amsterdam
1964. Hann byrjaði illa en herti sig er á
leið og lokaumferðirnar voru æsispenn-
andi. Fimm sovéskir stórmeistarar tóku
þátt i mótinu og voru allir i hópi efstu
manna en vegna reglna sem þá voru i
gildi myndu aðeins þrir þeirra komast
áfram, þvi engin þjóð mátti eiga fleiri
en þrjá fulltrúa í úrslitakeppninni. Voru
þetta viðbrögð við áskorendamótinu i
Curacao 1962 þegar fimm Sovétmenn
áttu alls kostar við þrjá „útlendinga".
Að lokum urðu fjórir keppendur efstir
og jafnir: Spasskij, Smyslov, Tal og
Larsen með 17 vinninga hver, siðan kom
Stein með 16.5, Bronstein með 16,
Ivkov með 15 og svo Portisch og
Reshevsky með 14.5. Stein og Bronstein
duttu báðir út, en i stað þeirra komu
Ivkov og Portisch, sem vann Reshevsky.
Stein féll tvivegis úr leik i heimsmeist-
arakeppninni áður en þær voru afnumd-
ar.
Nú var í fyrsta skipti keppt með nýju
fyrirkomulagi: einvígi í stað áskorenda-
móts. Spasskíj hafði aldrei teflt einvígi
áður en hann settist niður i 8-manna
einvigjunum til að tefla við Paul Kéres,
snillinginn frá Eistlandi, en honum tókst
að vinna eftir erfiða raun. f 4-manna
úrslitunum sigraði hann svo Géller (sem
hafði unnið Smyslov) næsta léttilega. í
úrslitunum um áskorendaréttinn mætti
Spasskíj síðan Mikhaíl Tal sem nú var
aftur á framabraut eftir erfið ár. í fyrsta
sinn beitti Spasskíj fyrir sig sálfræðilegri
taktík; tefldi langar og erfiðar skákir til
að þreyta andstæðinginn. Eftir átta
skákir hafði hvor um sig unnið eina
skák, en hinar endað með jafntefli, þá
fór Spasskíj á skrið og vann þrjár skákir
i röð og þar með einvígið.
Taflmennska Spasskíjs undanfarið
þótti afar sannfærandi og þvi spáðu
flestir því að hann myndi sigra Tígran
Petrósjan, heimsmeistara i einvígi þeirra
árið 1966. Það fór á aðra lund. Spasskij
tókst ekki að finna verulega veika hlið
á hinum kæna Armenínumanni og leyfði
Petrósjan auk þess að ráða ferðinni að
mestu leyti hvað varðar byrjanir og
taflmáta. Fimm fyrstu skákirnar enduðu
með jafntefli en í þeirri sjöttu fékk
Spasskíj yfirburðastöðu. Honum tókst
ekki að nýta sér hana til vinnings og
glataði þannig töluverðu sjálfstrausti, og
tapaði sjöundu skákinni og brátt hafði
Petrósjan tekið tveggja vinninga for-
ystu. Spasskij barðist af hörku það sem
eftir var og tókst að minnka muninn
niður í einn vinning, en betur gerði hann
heldur ekki og einvígið endaði 12.5-11.5
fyrir Petrósjan.
Nú bjuggust margir við að Spasskij
myndi fara út af sporinu eftir ósigurinn,
líkt og hafði svo oft hent hann áður. En
svo fór ekki. Spasskíj hafði tekist að
þroska sjálfan sig og var nú allur annar
og öruggari maður en fyrrum, eins og
hann sýndi skömmu eftir heimseistara-
einvigið þegar hann tefldi á geysisterku
skákmóti i Santa Monica. Meðal
keppenda voru bæði Petrósjan og
Fischer en Spasskij sló þeim báðum við,
en naumlega þó eftir gífurlegan enda-
sprett Fischers i siðari hluta mótsins.
Snemma árs 1967 vann hann góðan sigur
á sterku móti i HoIIandi, en síðan
einbeitti hann sér að undirbúningi næsta
hrings heimsmeistarakeppninnar.
1968 hófust hin erfiðu einvigi á nýjan
leik, nú með þátttöku Spasskijs, Tals
Géllers, Larsen, Kotchnoi, Portisch,
Reshevsky og Gligoric. Spasskíj keppti
í 8-manna úrslitunum við Géller og vann
hann létt, síðan kom röðin að Larsen og
aftur vann Spasskij sigur án teljandi
erfiðleika og i úrslitunum mætti Spasskíj
Viktor Korchnoi. Hann mátti sin heldur
ekki mikils gegn vel undirbúnum og
sigurþyrstum Bóris og þvi stóð nú fyrir
dyrum annað heimsmeistaraeinvígi við
Petrósjan. Og nú ætlaði Spasskíj að
sigra.
Um þetta leyti var farið að tala um
hversu skákstill Spasskijs væri viðtækur.
Hann átti sér sína ofjarla i byrjunarfræð-
um, einnig i fléttum miðtaflsins en
enginn sameinaði þessa þætti jafn vel og
Spasskij. Raunar var varla snöggan blett
a honum að finna. Umfram allt var
Spasskíj þó sóknarmaður, og þess má
geta að Korchnoi sagði um hann (áður
en vinslit urðu með þeim 1979) að hann
væri ásamt Alekhine og Kéres, snjallasti