Fréttablaðið - 12.12.2008, Blaðsíða 32

32 12. desember 2008 FÖSTUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRAR: Björn Ingi Hrafnsson bih@markadurinn.is og Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is
ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
Rækileg rannsókn hlýtur að fara fram á aðdraganda
íslenska bankahrunsins, eins og
Davíð Oddsson krafðist á
Viðskiptaþingi á dögunum. Erfitt
er að fela hana íslenskum
mönnum vegna návígis og
tengsla. Ef rannsóknin leiðir í
ljós lögbrot, mistök eða stórfelld
og vítavert gáleysi, ber að
bregðast við samkvæmt því,
höfða mál gegn lögbrjótum og
víkja þeim, sem mistök gerðu
eða voru sekir um gáleysi. Eftir
slíka rannsókn geta kjósendur
metið ábyrgð stjórnmálamanna,
fremur en við æsingar síðustu
vikna.
Hins vegar gleymist að
örlagavaldar hrunsins voru
flestir utan landsteina. Lánsfjár-
kreppan er alþjóðleg. Í öðru lagi
vildu seðlabankar í öðrum EES-
löndum ekki liðsinna Íslending-
um þegar á reyndi. Í þriðja lagi
gerði Gordon Brown endanlega
út af við íslensku bankana með
beitingu hryðjuverkalaga.
Sumir, sem æsingamenn nefna
til sögu, eru frekar blórabögglar
en sökudólgar. Einn blórabögg-
ullinn er Seðlabanki Íslands.
Vitaskuld má deila um peninga-
stefnu hans frá 2001, en óvíst er
að önnur peningastefna hefði
afstýrt vandanum. Ekki hefur
orðið bankahrun í Nýja-Sjálandi,
sem fylgdi sömu peningastefnu.
Ákvörðunin um að leggja hlutafé
í Glitni í stað þess að veita
honum lán hefur einnig verið
nefnd. Það ákvað ríkisstjórnin,
ekki seðlabankinn. En þeir, sem
skoðað hafa málið, vita að það
hefði verið óðs manns æði að
lána bankanum 80 milljarða af
almannafé.
Þá segja sumir, að seðlabank-
inn íslenski hafi vanrækt að
standa vörð um fjármálalegan
stöðugleika. En Davíð Oddsson
varaði hvað eftir annað við
miklum skuldum bankanna
erlendis síðustu tvö árin fyrir
bankahrunið, þótt hann gæti
auðvitað ekki talað á þann veg
opinberlega og leitt yfir þá
áhlaup. Ég get sjálfur borið vitni
um ótal viðvaranir og ábending-
ar Davíðs, auk þess sem næg
önnur gögn eru til um þau.
Annar blóraböggullinn er
Íslendingar sjálfir. Sagt er að
þeir hafi eytt of miklu. Velmegun
þeirra hafa verið í krafti
greiðslukorta. Þetta er hæpið.
Íslendingar spöruðu talsvert
meira en aðrar þjóðir á tveimur
sviðum. Þeir áttu flestir húsnæði
sitt sjálfir og greiddu hátt
hlutfall launa í lífeyrissjóði. Þess
vegna var ekki óeðlilegt, að þeir
notuðu afganginn af tekjunum til
að njóta lífsins. Hefðu bankarnir
látið sér nægja útlán hér á landi
þá hefðu þeir ekki hrunið.
Hér er komið að hinum
íslenska þætti bankahrunsins og
verðugu rannsóknarefni.
Íslensku bankarnir höfðu tekið
stór lán erlendis í því skyni að
endurlána nokkrum íslenskum
auðjöfrum. Hvernig stendur á
því að þessir auðjöfrar gátu
safnað í bönkunum þúsund
milljarða skuldum, sem þeir
notuðu ekki aðeins í lystisnekkj-
ur sínar og einkaþotur, heldur
líka í margvísleg kostnaðarsöm
ævintýri erlendis? Hvers vegna
veittu fjölmiðlar, embættismenn
og stjórnmálamenn þeim ekki
aðhald?
Sökudólgar og blórabögglar
HANNES HÓLMSTEINN GISSURARSON
Í DAG | Efnahagshrunið
SPOTTIÐ
Ráðagerðin
21. nóvember, fyrir tuttugu og einum
degi, sögðust formenn ríkisstjórnar-
flokkanna hafa komist að sam-
komulagi um breytingar á lögum
um eftirlaun þingmanna, ráðherra
og æðstu embættismanna. Helstu
efnisatriði voru útlistuð. Þessu
var víða fagnað, þó ekki alls
staðar. Sumum þótti of
skammt gengið. Formenn-
irnir ráðgerðu að leggja
fram frumvarp um málið
í vikunni á eftir. Sú vika er
liðin. Og gott betur.
Reyndar eru fjórtán
dagar liðnir. Og
ekkert frumvarp
sést.
Bunkarnir
Á vormánuðum boðaði forsætisráð-
herra samráð allra flokka um breyt-
ingar á eftirlaunalögunum. Nokkrir
fundir voru haldnir síðsumars en án
niðurstöðu. Fór svo að VG leiddist
þófið og lagði á endanum fram
eigið frumvarp. Eftir að hafa legið
í bunka þingforseta í fimm
vikur var það loks tekið til
umræðu á þriðjudagskvöldið.
Ögmundur Jónas-
son og Pétur H.
Blöndal ræddu um
það í hálftíma áður
en því var vísað í
nefnd. Í annan
bunka.
Viljinn
Mánuður er liðinn síðan Ólafur
Ragnar Grímsson sagðist í Frétta-
blaðinu myndu fagna því ef Alþingi
eða kjararáð lækkaði launin hans.
Sagðist hann raunar vilja að
það gerðist sem fyrst. Þegar
Ólafur lét þessi orð falla var
honum fullkunnugt um að
launin hans eru stjórnarskrár-
varin enda vel lesinn
í stjórnarskránni.
Hverju ætli forsetinn
hafi þá í raun verið
að fagna? Varla að
þingið bryti stjórn-
arskrána?
bjorn@frettabladid.is
Á
vettvangi stjórnmálanna virðast menn reiðubúnir að
grípa til fljótfærnislegra aðgerða sem jafnvel eru tald-
ar vega að grunnstoðum réttarríkisins til þess að sefa
reiði almennings eftir fall bankanna.
Nýsamþykkt eru lög um stofnun embættis sérstaks
saksóknara „til að annast rannsókn á því hvort einhverjir hafi
orðið sekir um refsiverða háttsemi í aðdraganda og í tengslum við
hinar sérstöku aðstæður á íslenskum fjármálamarkaði“. Meðal
yfirlýstra markmiða er að stuðla að auknu trausti almennings
á fjármálakerfinu. Þá liggur fyrir Alþingi frumvarp til laga um
stofnun sérstakrar rannsóknarnefndar sem á að „leita sannleik-
ans“ um aðdraganda og orsök falls bankanna og tengdra atburða.
Vissulega er nauðsynlegt að grafast fyrir um brotalamir sem
hér kunna að hafa verið. Mikilvægt er hins vegar að standa þannig
að þessum málum að ekki sé fórnað grundvallarmannréttindum,
jafnvel þótt liggi á „að sefa reiði almennings“. Heilbrigðasta
útrásin fyrir þá reiði er vitanlega í kjörklefanum og ólíklegt að
hún dofni á meðan mál eru skoðuð í nefnd.
Þá er vert að benda á að í umsögnum Lögmannafélags Íslands,
bæði um saksóknarann og nefndina sérstöku, eru gerðar alvar-
legar athugasemdir við málatilbúnaðinn. Bent er á að frumvörpin
snerti réttindi á borð við friðhelgi einkalífs, málsmeðferð opin-
berra mála og fleiri, sem séu sérstaklega vernduð í stjórnarskrá
og mannréttindasáttmála Evrópu.
Vísasta leiðin til að stuðla að auknu trausti á fjármálakerfinu,
yfirlýstu markmiði lagasetningarinnar, er að setja fram raunhæfa
sýn á framtíð þessa lands til lengri tíma litið. Fólk þarf að vita
hvert skal stefna og hverju á að kosta til. Hver á að vera fram-
tíðarskipan gengismála hér? Einhliða upptöku annarrar myntar
fylgja ókostir og telji menn ekki fullreynt að halda úti krónunni
þarf að upplýsa þjóðina um hvað eigi að kosta miklu til í að halda
henni á floti.
Stefnulaust gutl sérstakra saksóknara og rannsóknarnefnda þar
sem óvíst er um alla útkomu er síst til þess fallin að efla traust
á nokkrum hlut. Lögregluembætti landsins hljóta að ráða við að
rannsaka grun um afbrot og vísa málum til dómstóla. Þótt bank-
arnir hafi fallið þá er það ekki næg ástæða til að víkja frá reglum
á borð við að hver maður skuli talinn saklaus þar til sekt hans er
sönnuð.
Í umsögn Viðskiptaráðs Íslands um sérstaka saksóknarann er
jafnframt bent á að hætt sé við að fyrirtæki og fjárfestar færi frá
landinu og til ríkja „þar sem hægt er að treysta því að hið opin-
bera hafi sett sér ófrávíkjanlegar reglur um meðferð persónuupp-
lýsinga og vernd einkalífs“. Bent er á að afnám bankaleyndar og
aðrar hliðranir á grundvallarreglum dragi ekki bara úr trúverðug-
leika stjórnvalda og fjármálakerfisins heldur gangi beinlínis gegn
hagsmunum þjóðarinnar. Sé sú raunin væri nær að horfa fremur
fram á veginn og velja sér til fulltúa sem treystandi er fyrir þeirri
framtíð. Uppgjör við brotamenn á að vera á könnu lögreglu og
dómstóla.
Áherslur í rannsókn á orsökum bankahrunsins:
Sérstakar aðgerðir
til að sefa reiðina
ÓLI KRISTJÁN ÁRMANNSSON SKRIFAR