Fréttablaðið - 14.12.2008, Síða 28

MENNING 8
fullt ástand. Það veit enginn orsak-
ir fyrir einhverfu, engin lyf eru til
við henni. Þetta var eitthvað sem ág
ætlaði alltaf að stúdera. Ég fékk
áhuga á henni í kringum Niceland.
Það var yfirborðsbragur á þekking-
arleitinni. Ég er latur, mér gengur
illa að fara inn í einhvern hlut. Að
stúdera er svolítið átak. Ég var
heillaður af krökkunum sem voru
sum einhverf sem léku í fyrstu
atriðunum í Niceland og fann á mér
að ég ætti eftir að gera eitthvað um
einhverfu, ætlaði að gera sögu
sjálfur um einhverfu. það er svo
margt sem kemur bara til manns
þegar maður á síst von á því. Ég
fékk ekki brennandi áhuga á þessu
fyrr en mér var boðið að gera þessa
heimildarmynd sem Margret Dag-
mar Ericsdóttir er hvatamaður að
og framleiðir ásamt Kristínu Ólafs-
dóttur.
Ég hef orðað það þannig að
galdralæknir í Afríku veit jafn
mikið um einhverfu og hinn vest-
ræni læknir. Fáviska fólks og for-
dómar. Það eru allir góðir við þetta
fólk og ýmislegt gert fyrir það á
Vesturlöndum, búin til falleg sam-
býli og svona, en það er fullt af
þessu fólki sem er ekki tekið út úr
einhverfunni og reynt að gera líf
þess bærilegra til dæmis með því
að kenna því að tjá sig. Það er svo
rosalega margt hægt að gera fyrir
þetta fólk. Þetta bitnar aðallega á
ættingjunum og þeim nánustu sem
vita því miður oft svo lítið hvaða
möguleikar eru í stöðunni. Það eru
miklu fleiri möguleikar en boðið er
uppá.“
Utangarðs
„Vegna veikinda Pálma Guðmunds-
sonar sem hafði verið vinur minn
síðan við vorum níu ára hafði maður
á tímabili haft áhuga á helstu höf-
undum anti-sálarfræðinnar, las
Cooper og Laing og sýndi myndir í
Fjalakettinum um þá. Þó það sé
búið að sanna þær kenningar rang-
ar um flest þá er margt líkt með
einhverfunni og geðsýkinni að því
leyti hvernig samfélagið höndlar
þetta. Geðveikum eru gefin lyf og
þá er hægt að geyma fólkið. Og
reyndar gamalt fólk líka. Alzheim-
er-sjúklingar eru bara geymdir,
þeir eru afskrifaðir. Það er eins
með einhverfa liðið, það er sett í
ákveðið hólf. Í Englandi kom ég á
elsta starfandi heimili fyrir ein-
hverfa. Þar var ekkert verið að
kenna eitthvað af viti. það var frið-
þæging samfélagsins, stofnað af
foreldrum, staður þar sem fólkinu
leið greinilega mjög vel, en það var
fjarri lagi að það væri reynt að
koma fólki út úr þessu ástandi.
Þarna var fullt af fólki á mínum
aldri sem gat varla tjáð sig, en
maður sá eftir að hafa verið í Amer-
íku að það var lítið mál að hjálpa
þessu fólki til að tjá sig. Og er lík-
lega ennþá hægt.
Bandaríkjamenn eru langfremst-
ir í rannsóknum á einhverfu, og
alzheimer líka. Báðar finnast í
sömu heilaflögunni en eiga annars
ekkert sameiginlegt. Allar rann-
sóknir á einhverfu koma alzheimer-
rannsóknum til góða og öfugt. Og
það sorglega er að Íraksstríðið,
sögðu vísindamenn mér vestan-
hafs, kom í veg fyrir að alzheimer
færi út af sjúkdómalista með betri
lyfjum. það er bara tímaspursmál
hvenær alzheimer verður höndlað-
ur með lyfjum. Þannig hafa styrj-
aldir áhrif á framfarir í baráttu við
sjúkdóma.“
Fimm daga þvæla
Friðrik segist einhverju sinni hafa
reiknað það út að hann hafi verið í
flugvélum samanlagt í þrjú ár í
þeim tilgangi að kynna íslenskar
kvikmyndir. Hann segir slík ferða-
lög nauðsynleg til að tryggja kynn-
ingu á myndunum á erlendum vett-
vangi. „Sérstaklega fyrir unga
leikstjóra. Maður er ánægður ef tíu
þúsund koma í bíó að sjá íslenska
mynd á hverju Norðurlandanna,
hundrað þúsund í Þýskalandi. Öll
viðtöl eru við leikstjóra, það er fullt
af fólki sem hefur áhuga á kvik-
myndahöfundum. Hollywood-kerf-
ið byggir á að talað sé við stjörnurn-
ar. Það er algerlega nauðsynlegt
fyrir leikstjórann að ferðast með
mynd sinni. Fólk er að borga allt
upp í 30 milljónir fyrir sýningarrétt
á mynd í sumum löndum og maður
vill hjálpa því eins og hægt er. Það
er dónaskapur að mæta ekki í
viðtöl.
Þetta er bæði erfitt og leiðinlegt,
til dæmis á stöðum eins og Japan
þar sem þú ert í viku og í fimm daga
ertu í viðtölum frá morgni til kvölds
og ert alltaf að segja sömu söguna.
Færð smám saman fyrirlitningu á
sjálfum þér því það er alltaf talað
við þig sem höfund en þú veist innst
inni að þú ert vörumerki fyrir starf
fimmtíu manna. Þú tekur allan heið-
urinn og verður einhvers konar
holdgervingur þessara mynda. Og
það er eina leiðin til að fá áhorfend-
ur á myndina, hvetja þá til þess að
koma. Og þá fer maður að bullsjitta
um land og þjóð, álfa, tröll og drauga
og allar þessar klisjur. Það er ansi
þreytt þegar maður er að tala við
fimmtíu blaðamenn í marga daga.“
Glópalán
Fyrir rúmri viku voru Evrópsku
kvikmyndaverðlaunin veitt í Kaup-
mannahöfn. Til álita komu yfir eitt
þúsund evrópskar kvikmyndir.
Friðrik hefur verið ódeigur að rekja
hvernig Marshall-hjálpin eftir
stríðið hratt innlendri kvikmynda-
gerð álfunnar út í horn og hvernig
kvikmyndahúsum hér á landi var
úthlutað umboði fyrir hvert hinna
stóru kvikmyndavera sem fengu
þar og víðar um Evrópu beinan
aðgang að almenningi. Ekki síst til
að breiða út amerísk gildi, amer-
íska tjáningu í kvikmyndum sem
Halldór Laxness hafði fáum árum
áður lýst sem „mannhatri mestan-
part“. Friðrik segir afar erfitt að
fjármagna evrópskar kvikmyndir,
raunar hafi lengið staðið slagur í
GATT-viðræðunum milli Evrópu og
Ameríku þar sem franskir stjórn-
málamenn hafi staðið vörð um kvik-
myndagerð álfunnar og varið styrki
til hennar: „Emil Kusturica sagði
mér,“ hefur Friðrik eftir, „að fyrstu
mennirnir sem komu til Júgóslavíu
eftir fall kommúnismans hafi komið
þangað til að kaupa upp bíóin fyrir
stóru dreifingarfyrirtækin sem
flest eru í eigu kvikmyndafyrir-
tækjanna amerísku eða tengd. þetta
eru bara staðreyndir sem erfitt er
að lifa við.“
Hann segir lán ráða miklu um
framgang mynda frá jaðri Evrópu:
„Margt í kvikmyndagerð er bara
hrein tilviljun. Að komast inn á
hátíð, komast inn í keppni. Hvort
sem menn hafa nafn eða ekki. Þegar
Skytturnar komust inn í keppnina í
Locarno þá var það fyrir hreina til-
viljun. Það var maður í valnefndinni
sem var að fara að veiða á Íslandi,
hann sagði mér það seinna, og þess
vegna stakk hann Skyttunum í tækið
og þar voru þessir rosalega stóru
fiskar sem verið var að veiða og
þess vegna horfði hann á myndina
til enda. Og hann var ánægður með
hana og hún komst í keppnina. En ef
maðurinn hefði ekki verið á leið
hingað í veiði hefði hann líklega
ekki litið á hana.“
Í kreppunni
Friðriki líst vel á framtíðina. Í gjald-
þrotameðferðinni var Friðrik alltaf
að vinna við að koma Óvinafagnaði
eftir Einar Kárason á koppinn:
Myndin kostaði þá tvo milljarða, en
í dag kostar hún bara einn miljarð:
„Kannski fer maður aftur að reyna
að koma henni á flot, henni var ýtt
tvisvar á flot. Nú er miklu hag-
kvæmara að gera þá mynd út af
gengisþróun. það er að vísu þver-
sögn í því, ef gengið kemst ekki í lag
verður ólifandi í þessu landi. En þá
verður líka mjög hagstætt að gera
slíka stórmynd hér. Kvikmyndin
hefur alltaf blómstrað vel í kreppu.
þetta er ódýr skemmtun. Kreppan
er bara eitthvað til þess að vinna úr.
Þó persónulegur fjárhagur verði í
rúst ef gengið verður svona, en ef
maður lítur á kvikmyndagerðina þá
er mjög áhugavert fyrir fjárfesta
og fyrirtæki að koma hingað. Þetta
er orðin ódýrasta borg í Evrópu.“
Þannig að Friðrik er enn til í að
reyna á gæfuna og næstu vikur,
næsta misseri ráða úrslitum um
hvort að hann rís eina ferðina enn
upp eftir fall í snarpri snerru.
Friðrik Þór Friðriksson: Þetta er búinn að vera lífróður lengi. FRÉTTABLAÐIÐ/ARNÞÓR
Framhald af bls. 6
Þar er brýnt að við fáum að vita hvað ríkið ætlar sér með menn-
ingu og listir í landinu og ekki síður hver stefna sveitarfélaganna
verður,“ segir Karen María Jónsdóttir, formaður Félags íslenskra
listdansara og stjórnarmaður í Bandalagi íslenskra listamanna,
spurð um stöðuna á markaðinum. Menning og listir eru ekki hluti
að aðgerðapakka ríkisstjórnarinnar en þær munu hinsvegar gegna
lykilhlutverki í uppbyggingu
þjóðarinnar á ný, hérlendis og á
erlendum vettvangi. Því er afar
brýnt að halda vél hennar gangandi.
„Verkefnastaða er orðin verulega
slæm á mörgum stöðum. Eins og
staðan er núna eru margir listamenn
að stöðva framleiðslu á verkefnum
þar sem fjármögnun þeirra er
ómöguleg,“ segir Karen. „Einnig er
svo komið að sýningahald og
tónleikahald er að stöðvast á mörgum
stöðum út af fjármagnsskorti. Þetta
þýðir að listamenn eiga erfitt með að
skapa sér og öðrum atvinnu lengur.
Við munum ekki heyra tölur af
hópuppsögnum þar sem listamenn
reka sig flestir sjálfir en atvinnuleys-
ið í þessum geira sökum verkefna-
skorts er að stóraukast. Það er mikið
áhyggjuefni.“
Í auknu mæli eru menning og listir
notuð til þess að endurreisa og endurnæra samfélög með góðum
árangri. „Mörg sveitarfélög eru hins vegar að skera niður verkefni
og fjármagn til lista- og menningarstarfsemi og sömuleiðis bendir
margt til þess að ríkið muni beita listastofnanir landsins niðurkur-
skurði á nýjum fjárlögum. Ég tel hins vegar að einmitt núna ættu
sveitarfélögin og ríkið að koma sterkt inn með fjármagn til
verkefna, nú þegar einkaframtakið er horfið á brott.“
Verkefnastaða
listamanna óljós
Karen María Jónsdóttir dans-
fræðingur hefur áhyggjur af
stöðu listanna í niðurskurðinum.
MYND FRÉTTABLAÐIÐ