Tíminn - 12.12.1982, Blaðsíða 8

8
SUNNUDAGUR 12. DESEMBER 1982
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gísli Sigurðsson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Sigurður Brynjólfsson
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Elías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrímsson. Umsjónarmaður Helgar-Tímans: Atli
Magnusson. Blaðamenn: Agnes Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Eiríkur St.
Eiríksson, Friðrik Indriðason, Heiður Helgadóttir, Sigurður Helgason (íþróttir), Jónas
Guðmundsson, Jón Guðni Kristjánsson, Kristín Leifsdóttir, Skafti Jónsson.
Utlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnsson. Ljósmyndir: Guðjón Einarsson, Guðjón
Róbert Ágústsson, Elin Ellertsdóttir. Myndasafn: Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Flosi
Kristjánsson, Kristín Þorbjarnardóttir, Maria Anna Þorsteinsdóttir. Ritstjórn,
skrifstofur og auglýsingar: Síðumúla 15, Reykjavik. Sími: 86300. Auglýsingasími:
18300. Kvöldsímar: 86387 pg 86392.
Verð i lausasölu 11.00, en 15.00 um helgar. Áskrift á mánuði: kr. 150.00.
Setning: Tæknideild Timans. Prentun: Blaöaprent hf.
Otrúlegar
rangfærslur
■ Það er með algjörum ólíkindum til hversu mikilla rangfærslna
talsmenn Alþýðubandalagsins telja sig knúða til að grípa um
tillögugerð Guðmundar G. Þórarinssonar í álviðræðunefndinni
sálugu. Fátt er skýrara dæmi um slæma samvisku en slíkar
rangfærslur. Ef málstaður iðnaðarráðherra er jafn góður og hann
og nánustu fylgismenn hans telja, hvers vegna þá ekki að halda
sig við sannleikann?
Guðmundur G. Þórarinsson vék nokkuð að þessum rangfærsl-
um iðnaðarráðherra í sköruglegri ræðu á Alþingi á fimmtudaginn.
Par skýrði hann frá tillögugerð sinni í álviðræðunefnd, þar sem
skýr meirihluti var fyrir því að gera trllögu í þeim dúr, sem
Guðmundur hefði lagt fram, til þess að freista þess að opna
viðræðurnar, sem fram að þessu hafa engan árangur borið. Það
var þá fyrst þegar ljóst var að iðnaðarráðherra hundsaði algjörlega
þennan vilja meirihlutans, þar á meðal samstarfsmanna sinna í
■ríkisstjórninni, að Guðmundur sagði sig úr nefndinni.
Sumir Alþýðubandalagsmenn hafa jafnvel lotið svo lágt að
fullyrða að Guðmundur hafi aðeins ætlað að semja við álverið
um tveggja aura hækkun á raforkuverði og veita þeim þar að auki
margskonar fríðindi. Málflutningur iðnaðarráðherra á þingi var
mjög í þessum anda Guðmundur svaraði þessum rangfærslum
ítarlega og sagði m.a.:
„Ég ákvað að leggja fram ákveðnar tillögur í álviðræðunefnd-
inni, sem í nokkrum punktum miðuðu að því að opna
samningaviðræður. Ég kynnti þessar tillögur í álviðræðunefnd-
inni. Fyrsta atriði var að Alusuisse féllist á 20% hækkun á
orkuverði 1. febrúar áður en nokkrar viðræður færu af stað,
eingöngu til að sýna samningsvilja. En þá yrðu hafnar viðræður
um raforkuverðið á grundvelli þess orkuverðs, sem greitt er í
Evrópu og Ameríku og samkeppnisaðstöðu Islands. Þetta atriði
hefur iðnaðarráðherra leyft sér að rangtúlka á allan veg. Hann
nánast leggur það út bæði í útvarpi og hér að ég sé að leggja til
að samið sé við Alusuisse um 20% hækkun á orkuverði. Hvers
konar málstað hafa þeir menn, sem þannig þurfa að hagræða
sannleikanum í fjölmiðlum og vita þó gjörla betur? Þessi hækkun
sem ég stakk upp á er eingöngu á orkuverði strax til þess að
Alusuisse sýndi það, að þeir vildu ganga til samninga um hækkun
raforkuverðs með góðum vilja. Þetta veit iðnaðarráðherra vel“.
Og Guðmundur rakti viðhorf annarra nefndarmanna í
álviðræðunum til þessara hugmynda, og sagði m.a.: „Þegar ég
kynnti tillögur mínar í álviðræðunefnd var vel tekið í þær og voru
lagðar fram breytingartillögur af nefndarmönnum. M.a. gerði Ingi
R. Helgason, fulltrúi Alþýðubandalagsins, nokkrar breytingartil-
lögur. Meðal þeirra var að í stað 20%, sem iðnaðarráðherra telur
óalandi, og rangtúlkar á allan hátt, komi 25%. Það var meirihluti
fyrir því í álviðræðunefnd að leggja fram slíkar hugmyndir, sem
ráðherra legði síðan fram í viðræðunum við Alusuisse án þess að
binda hendur hans á nokkurn hátt.
Ég ætla ekki að sitja í einhverri álviðræðunefnd fyrir aftan
iðnaðarráðherra á meðan hann heldur hvern viðræðufundinn með
Alusuisse af öðrum um það hvort að viðræður eigi að hefjast, og
skammtar okkur síðan upplýsingar af fundunum eftir því sem
honum sýnist og kallar það þjóðarsamstöðu, sem honum dettur
í hug að túlka af fundunum með Alusuisse. Ég ætla ekki að sitja
í einhverri nefnd sem iðnaðarráðherra ætlar að reka eins og
eitthvert rússneskt hænsnabú. Það er ábyrgðarhluti að bera lengur
ábyrgð á því hvernig iðnaðarráðherra heldur á þessu máli“, sagði
Guðmundur.
í lok ræðu sinnar sagði Guðmundur: „Meginmálið er að árangur
náist í þessu máli en ekki áróður. Það þarf þjóðarsamstöðu um
hagsmuni íslendinga en ekki þjóðarsamstöðu um Hjörleif
Guttormsson“.
Og hagsmunir íslendinga í þessu máli eru fyrst og fremst að fá
fram endurskoðun á orkuverðinu sem allra fyrst. Deilumálum um
framkvæmdina á álsamningnum er eðlilegt að vísa til dóms, en
hækkunina á orkuverðinu verður að ná með samningum, og það
skiptir íslensku þjóðina mestu máli að slík hækkun náist sem fyrst.
-ESJ.
horft í strauminn
Blómgunin í
þjóðfrelsinu
■ Um þessar mundir stendur listalíf íslendinga í háblóma
ársins. Dagblöðin eru að springa af frásögnum af öllum
þessum blómum. Það er ekki nóg að bækurnar springi út eins
og fíflar í túni, heldur óteljandi listablóm önnur svo að maður
þekkir ekki einu sinni allar tegundir þessarar margbreytilegu
flóru, varla einu sinni allar ættir hennar - hljómlist, myndlist,
ritlist, bókalist o.fl., - hverja um sig með óteljandi
blómategundum.
Og jafnvel gamlir símastaurar syngja í sólskininu og verða
grænir aftur. í gær eða fyrradag sögðu blöðin, útvarp og
sjónvarp frá því, að Danakonungasögur, ritaðar af íslending-
um um 1200 væru nýkomnar út í smölun og umsjá Bjama
Guðnasonar prófessors. Það var haft eftir Bjarna í Tímanum,
að þær væru „til vitnis um glæsilegasta skeið íslenskrar
menningar". Og enn herti Bjarni á og sagði, að með
Skjöldungasögu hæfist „í rauninni það skeið þar sem
íslendingar eru allsráðandi um sagnaritun á öllum Norður-
löndum, og ég tel að það tímabil sem þetta stendur sé hið
glæsilegasta í allri menningarsögu íslendinga". Og enn kvað
Bjarni: „Ég vil segja fullum fetum að þetta skeið í íslenskri
menningarsögu er hið glæsilegasta sem þessi þjóð hefur
upplifað fyrr og síðar“.
Stór orð og mikill dómur
Það er þó ekki ætlun mín með þessum greinarstúf að reyna
að slíta upp nein þau fjölalda blóm sem Bjarni hefur í slíkum
hávegum. Vel sé honum fyrir það og störf hans öll í þeim
blómagarði. Hinu gat ég ekki varist við lestur dómsins að
hugleiða hvort svona væri þetta í raun og veru, að engu
menningarafreki íslendinga - fyrr og síðar, - mætti jafna til
sagnaritunar þeirra á tólftu og þrettándu öld, og það beri svo
hátt að fullyrða megi að það sé glæsilegasta menningarskeið
sem þjóðin hefur lífað allt fram á okkar daga. Og við það
mat hlýtur maður að líta sér nær - til að mynda til
síðustu hálfrar aldarinnar.
Að sjálfsögðu má slíkur samanburður við samtímann í engu
draga úr virðingu okkar og aðdáun á sagnaritun íslendinga á
fyrri tíð, en þó hljótum við að minnast að þetta var
hámenning fárra, ekki almenningseign, ekki alþjóðamenning,
og sagnaritunarafrekin náðu ekki til þorra þjóðarinnar nema
að litlu leyti og lyfti henni því ekki allri til auðugra
menningarlífs. Þetta urðu fyrst og fremst gjafir til síðari alda
og þá gróðurmold nýrrar blómgunar í þjóðlífinu.
En íslenska þjóðin lifði langar aldir í áþján, harðræði og
umkomuleysi fátæktar í sex langar aldir án þess að
menningarblóm hennar spryngju út á þjóðarakri í nokkrum
umtalsverðum mæli, þó að alltaf ynnu einstakir menn afrek.
Og þannig var statt þegar tuttugasta öldin gekk í garð.
Þjóðin átti þá svo að segja enga nýmenningu, engan sáinn akur
hljómlistar, myndlistar, byggingalistar, vísinda, vélmenningar
eða iðnmenningar. Ritlistin ein lifði á gömlum merg, sagnalist
og bókmenntir voru þó enn við líði eins og líftaug sem aldrei
hafði slitnað.
Á öðrum og þriðja tug aldarinnar fékk þjóðin sjálfstæði og
umráð allra sinna mála, andlegra og veraldlegra. Þá hófst
blómgun nýrrar, íslenskrar þjóðmenningar með svo miklu
gróskuafli og fjölbreytni sem hlýtur að vekja undrun og
óskipta aðdáun allra þeirra sem hafa víðan sjóndeildarhring
í tíma og heimi, og hefur orðið að fullkominni menningarbylt-
ingu á síðustu áratugum.
Fyrstu tvo áratugi sjálfstæðisins voru fræin að spíra í
moldinni, en upp úr 1930 hófst hin mikla blómgun sem síðan
hefur staðið og aukist með hverju ári uns sú mynd blasir við,
sem við höfum fyrir augum þessa dagana. Þjóðin hefur eignast
sinn hljómlistarheim, myndlistarheim og vísindaheim fullkom-
lega á borð við aðrar menningarþjóðir. Við eigum fjölda
ágætra hljómlistarmanna og tónskálda, og með hverju ári
fjölgar blómum í þeim garði - tónlist er iðkuð og stunduð í
æ ríkari mæli. Við eigum leikhús, leikskáld og fjölda snjallra
leikara, og út um allar byggðir iðkar almenningur þessa list
og nýtur hennar. Ritlistarmenn hafa margfaldast í meiri mæli
en nokkurn gat órað fyrir. Þess sjáum við glögg merki í
stórflóði bókaútgáfunnar þessa daga. Fyrir hálfri öld var það
góð uppskera ef nýjar bækur kæmu út eftir svo sem hálfan
tug ungra rithöfunda ár hvert. Nú eru þeir margir tugir ef
ekki hundruð.
Hvarvetna blasir þessi hálfrar aldar blómgunarsaga við - í
atvinnuvegum og tækni, byggingalist og samgöngum, í hvers
konar listum vísindum og fræðum, skólum og lærdómi, sem
menn sækja einnig út fyrir landsteina í vaxandi mæli. í slíkri
blómatíð kennir auðvitað margra grasa og misfagurra. Ekki
hefur öll þessi menningarviðleitni í sér neista eilífðarinnar.
Margt er þar aðeins dægurfluga, loftbólur eða skammlíf
leiftur. En það er sama, þessi blómgun færir okkur margt sem
varir og heldur gildi, en mikilvægast í allri menningarblómgun
er að hún nái að einhverju eða sem mestu leyti til þjóðarinnar
allrar, almenningur lifi í henni, njóti hennar og flytji frjó
hennar og fræ frá kyni til kyns til nýrrar blómgunar. Við erum
svo sem ekki ánægð með öll nýblómin, en við vitum að þegar
þau hætta að birtast leggst dauðinn yfir akurinn og fólkið
verður að steini. Það er margt hætt að varðveita úr
menningarblómgun, en aldrei sjálft menningarlífið. Það er og
verður ætíð að miklu leyti nýgræðingur, nýtt lauf og ný blóm,
þótt það sæki safann í gamlar rætur og stofna.
Þegar íslenska þjóðin fékk sjálfstæði og sjálfræði í landi
sínu sprakk hún út. Sá menningarblómi sem upp óx var ekki
afrek eða eign fárra, heldur þjóðarinnar allrar. Hann birtist
ekki sem mikill og varanlegur arfur í einni grein, heldur sem
dagleg lífsfylling í fjölskrúðugu þjóðlífi.
Ýmsir hafa haldið því fram, að þessi þjóðarblómgun eftir
að sjálfræðið fékkst eigi sér vart eða ekki líka með öðrum
þjóðum. Um það er vant að dæma, en ég held þó að örðugt
sé að nefna hliðstæð dæmi á sama tíma. Margar þjóðir,
fámennar og fjölmennar, hafa fengið sjálfstæði eftir aldakúgun
á þessari öld. Þar hafa víða orðið miklar framfarir, stórstíg
menningarsókn, en þó held ég að varla sé að finna margar
hliðstæður blómgunarinnar á íslandi.
Mér er nær að halda að þessi skjóta og merkilega blómgun
menningarlífs fámennrar þjóðar í örðugu landi „á mörkum
hins byggilega heims“, eins og sumir hafa tekið sér í munn,
muni síðar verða talin merkilegt rannsóknarefni. Og verið
gæti, að þetta fyrsta blómgunarskeið á íslandi - síðan gullöld
leið - muni ekki verða talið síðra þjóðmenningarafrek en
sagnaritunin mikla og fræga á fyrri tíð - hvert sem framhaldið
verður.
Þessi snögga og mikla blómgun er órækur vitnisburður um
gildi sjálfstæðis og þjóðfrelsis. Að sjálfsögðu getum við líka
bætt því við okkur sjálfum til dýrðar, að þróttur og eðli
kynstofnsins eigi þar einnig nokkurn hlut að.
En við skulum samt ekki halda, að allt sé í sómanum og
dýrðin fullkomin, þótt blómgunin á þessu fyrsta þjóðfrelsis-
sumri sé með þessum stórmerkjum. Þar vex svo sem ekki allt
í skipulegum röðum. Þá ræktun eigum við eftir.
Andrés
Kristjánsson
skrifar íiTJ