Tíminn - 02.02.1983, Blaðsíða 13

Tíminn - 02.02.1983, Blaðsíða 13
MIÐVIKUDAGUR 2. FEBRUAR 1983 17 menningarmál Sjálfsritskodun fjölmiðla — og striðið sem ævintýri LIF OG STORF ROSU RAFVIRKJA. Leikstjóri: Connie Field. Aðalhlutverk: Wanita Allen, Gladys Belcher, Lyn Childs, Lola Weixel, Margaret Wright. Bandarísk, 1980. ÁÐUR EN HORFT VAR UM ÖXL. Leikstjóri: Jonathan Lewis. Kynnir: James Cameron. Bresk 1977. ■ Þessar tvær heimildarkvikmyndir fjalla um ólíka atburði í ólíkum löndum en eru þó að sumu leyti líkar. Báðar eru byggðar upp með svipuðum hætti; klippt eru saman atriði úrgömlum fréttamynd- um og áróðursmyndum og svo viðtöl við fólk, sem kom við sögu og rifjar upp viðhorf sín til málanna. Líf og störf Rósu rafvirkja fjallar um heimavígstöðvarnar, sem svo eru stund- ■ Með borvélina á lofti. um kallaðar, í Bandaríkjunum í síðari heimsstyrjöld og hlut kvenna í fram- leiðslustörfunum á þeim árum. Við brottför kjarlmannanna af landinu til að stríða úti í heimi vantaðisárlega vinnuafl. við margháttuð framleiðslustörf, og mikil áhersla var lögð á að fá konur til að taka að sér alls konar störf, scm þær höfðu aldrei sinnt áður. Rætt er við nokkrar þeirra kvenna, og endur- minningar þcirra frá þessunt árum bornarsaman viðþá mynd.sem áróðurs- og fréttamyndir þessa tíma gcfa. Koma þar auðvitað í ljós mjög skarpar and- stæður, því áróðursmyndirnar voru gerðar til þess að laða konur að framleiðslustörfum og þau því gcrð cins glæsileg og hægt var, en verulcikinn var oft allur annar; vinnutíminn Jangur, kaupið oft lægra en hjá körlum, ekki síst. hjá svcrtingjakonum, og ýmiskonar misrétti landlægt. Engu að síður var þetta tími, sem margar konur líta til mcð stolti og eftirsjá; fyrir þær var stríðstím- inn eins konar ævintýri, scm fékk bráðan enda þegar hermennirnir komu hcim og þurftu að fá störfin sín aftur og konurnar voru sendar heim til að eignast börn og sjá fyrir hcimili. Ekki skal drcgiö úr því, sem fram kcmur í þessari oft skemmti- lcgu og fræðandi mynd, að illa hafi oft verið farið með konurnar, cinkum þó þegar stríðinu lauk, en slíkt fölnar við hlið þeirra hörmunga, sem konur ann- arra landa þurftu að þola og m.a. má sjá í Þýskaland náföla móðir, scm sýnd cr líka á hátíðinni. Fyrir þær konur var stríðið ekkert ævintýri. Þetta minnir einnig á það, að auðvitað var reynsla Bandaríkjamanna af síðari heimsstyrj- öldinni allt önnur en t.d. flestra Evrópu- þjóða, þar sem vettvangur harmleiksins var. Brcska myndin er nokkur úttckt á þeirri ntynd, scm fréttamyndir kvik- myndahúsanna gáfu af nasismanum á árunum frá 1933 fram til þess að heimsstyrjöldin hófst, og sýnir, cins og reyndar kemur engum á óvart, að þar var allt gert til þess að styggja á engan hátt Hitler. Þetta var hins vegar yfirlcitt ekki gert með opinbcrri ritskoðun heldur fyrst og fremst mcö sjálfsrit- skoðun og var mjög í samræmi við það vinnulag, scm ríkti á flestum hclstu dagblöðum Breta á þessum tíma og gcrð hgfur verið úttekt á á öðrum vettvangi. í þessari mynd eru ýmsir fróðlegir gamlir filmubútar, en samt furðulítið nýtt sem þar kemur fram fyrir þá scm á annað borð hafa citthvað lesiö um breska fjölmiðla á síðasta áratugnum fyrir upphaf síðari heimsstyrjöldina. Hún er engu að síður þörf áminning fyrir samtímann og cinkum til þcirra, sem við fjölmiðla starfa. Það er til lítils að státa sig af því að búa við prentfrelsi og skoðanafrelsi, ef sjálfsritskoðun verður til þess að óþægilegum staðreyndum sé stungið undir stól. -ESJ ■ Isabelle Adjani rekur hníf i ástmann sinn. Haldinn subbuleg um anda HALDIN ILLUM ANDA. Leikstjóri: Andr/ej Zulawski. Aðalhiutverk: Isa- belle Adjani, Sam Neill. Frönsk/vestur- þýsk, 1981. ■ Pólski leikstjórinn Zulawsky, sem verið hefur í París í niörg undanfarin ár, er cinn af þrcmur gcstum Kvikmynda- hátíðarinnar. I þessari nýjustu kvikmynd sinni bcitir hann athyglisverðri tækni við myndatöku og lýsingu, og aðalleikararn- ir, sérstaklega þó Isabelle Adjan, fara einstaklega vel með erfið hlutverk. En því miður, það er ekki nóg að tæknin sé í lagi og leikurinn góðurcf inntakið, cfni myndarinnar, er innihaldslaust rugl, sem nær engan veginn til áhorfenda. Þannig er þessu farið með Haldin illum anda, sem á að því er virðist að fjalla um skrímslin, sem við ölum innra með okkur, og eins hin pólitísku skrímsli, sem Berlínarmúrinn er m.a. tákn fyrir. En þann boðskap, þá meiningu, sem höfundurinn kann að hafa viljað koma til áhorfenda, hefur honum engan veginn tekist að búa í það form, sem skiljanlegt er. Eftir situr aðeins röð subbalegra atriða, sem eru cins og fcngin að láni úr hryllingsmyndum síðari ára; hér brcgður fyrir kunnuglegunt atriðum, scm eiga óbcint faðerni í The Exorcist og Omen- myndunum, svo aðeins tvö dænti séu nefnd. Zulawsky hefur sagt, að þessi mynd sé ekki hrollvckja, og það er alvcg rétt hjá honum; hin óhugananlcgu atriði cru nefnilega sjaldnast ógnvekjandi; þau eru aðeins subbuleg. Það kann að vera í lagi að sýna fólk skera sig og aðra með rafmagnshnífum, konu slátra karl- mönnum, jafnvel geyma hluta þeirra í ísskápnum sínum, mynda konu í kyn- mökum við margarma skrímsli, og láta leikara kyssast með blóðið fossandi úr munnurn sínum, ef það hefur cinhvcrn annan tilgang en að sýna subbuskap. Vafalaust hefur Zulawsky haft slíkan æðri tilgang í huga; honum hefur bara ekki tekist að gera hann skiljanlegan í þessari mynd. -ESJ Þýskur hrydjuverkamaður séður með systu raugum fliiiii'imn.iif BLÓÐBÖND - EÐA ÞÝSKU SYST- gagnrýndi háttalag hennar og klæða- URNAR. Leikstjóri: Margarethe von Trotta. Aðalhlutverk: Jutta Lampe, Barbara Sukowa. Vestur-þýsk, 1981 ■ Þegar æskulýðsbyltingin, sem reis hæst í Evrópu árið 1968, var að fjara út. fór hópur manna, sem brátt fékk almennt nafnið Bader-Meinhof-hryðju- verkasamtökin, að láta til sín taka í Vestur-Þýskalandi m.a. með ránum og sprengjutilræðum. Samtök þessi voru kennd við tvo helstu leiðtoga þeirra, Andreas Bader og Ulrike Meinhof, en svo virðist sem Gudrun Ensslin hafi ekki síður verið áhrifamikil í þessum hópi. Svo fór að lokum, að leiðtogar þessara samtaka voru handteknir, og þeir frömdu sjálfsmorð í vestur-þýsku fangelsi eftir að flugvélarán, sem efnt var til í því skyni að knýja yfirvöld til að láta þau laus, hafði mistekist. Gudrun Ensslin er önnur þeirra systra, sem frá segir í mynd Margarethe von Trotte, þótt hún beri þar nafnið Marianne. Kvikmyndin er þó reyndar öðru fremur saga hinnar systurinnar, sem hér er kölluð Juliane, og lýsing á því hvaða áhrif örlög Marianne höfðu á líf og viðhorf systur hennar. Jafnframt er reynt að varpa nokkru ljósi á það umhverfi, sem systumar ólust upp í, og skýra þannig hvers vegna þær fóru sitt hvora leiðina - önnur leið ofbeldis en hin leið friðsamlegra umbóta á þjóðfé- laginu. Þær voru mjög óltkar jafnt í æsku sem á fullorðinsárum, og brugðust því með ólíkum hætti við ofsatrú föður síns, sem var strangur mótmælendaprestur; Juli- ane var sjálfstæð, baldin og fór sínar eigin leiðir, hversu mjög sem faðirinn burð, en Marianne var litla sæta eftirlæt- isdóttirin, sem í öllu fór að vilja einræðissinnaðs föður. Á fullorðinsárunum snerist þetta við; Juliane, sem hafði mun meira jafnvægi hugans en Marianne vegna sjálfstæðrar afstöðu sinnar í æsku, lagði sitt af mörkum til að breyta óþolandi þjóðfé- lagsaðstæðum með friðsamlegum hætti; með því að skrifa og vekja á annan hátt athygli á þcim málurn, sem hún og stallsystur hennar vildu breyta. En fyrir Marianne var þetta alltof hægfara; eftirlæti föður síns hafði sýnilega erft ofstækiseiginleika hans og vildi allt eða ekkert; bylta þjóðfélaginu og reisa framtíðarríkið á rústum þess. Þess vegna gekk hún til liðs við Bader-Mein- hof-samtökin. Skyldleiki við nasista í myndinni er þessum ólíka þroskaferli systranna lýst með ágætum, og sömuleið- is hversu mjög þær eru tengdar, háðar hvor annarri, þótt þær fari ólíkar leiðir og hafi hvor um sig í raun fyrirlitningu á vali hinnar. Fjölskyldudramanu er þannig komið til skila með áhrifaríkum hætti, og sömuleiðis eru lýsingarnar á vestur-þýska fangelsinu og viðbúnaði og aðbúnaði þar sterkar og vafalaust sann- leikanum samkvæmar. En óneitanlega vantar ýmislcgt. Sér- staklega vantar að skýra það nánar hvernig Marianne varð að hryðjuverka- manni; hér er einungis gerð grein fyrir þeim skilyrðum í uppeldi og þjóðfélags- ástandi, sem gefur til kynna þær forsend- ur sem fyrir hendi voru, en hvcrnig skrefið stóra var tekið í raun og veru í fangelsinu: systurnar Juliane og Marianne hitlast. kemur ekki fram. Einnig kemur hvergi fram í myndinni hvaða óhæfuverk Mariannc og félagar hennar unnu; hér sjást engin fórnarlömb hermdarverk- anna né yfirleitt neinir slíkir atburðir. Ef til vill hefur höfundur talið, að þeir væru öllum kunnir, en það er misskiln- ingur ogskekkir þá mynd sem geíin er. Julianne var andvíg þeirri leið, sem systirin valdi, og segir á einum stað, réttilega, að á Hitlerstímanum hefði hún orðið sannfærður nasisti. Það er ekki að ástæðulausu að þýsku hryðjuverka- mennirnir hafa verið ncfndir „Börn Hitlers". En þegar Marianne cr öll breytist líf Juliannc sem upp frá því snýst eingöngu um systurina og tilraunir til að sanna, að hún hafi ekki framið sjálfs- rnorð heldur verið myrt. Þar kemur m.a. fram sektartilfinning hennar vegna þcss að hafa ekki valið sömu leið og systirin þótt skynsemin hafi sýnt henni að sú leið væri röng. Jafnframt því að helga sig minningu systurinnar - en vel að merkja án þcss þó að vilja sjálf t'ara hennar leið til að breyta þjóðfélaginu - tckur hún son Marianne að sér, en hann hat'ði Mari- annc yfirgefið þcgar hún helgaði líf sitt byltingunni og reyndi þar nteð að kæfa allar pcrsónulegar tilfinningar, sem ekki kærnu baráttunni að gagni. Sonurinn hafði fengið að reyna það, eins og flciri, að syndir foreldranna koma niður á börnunum. og Juliannc fékk þaö nýja Elías Snæland Jónsson skrifar um , kvikmyndir verkeíni að sannfæra piltinn um að móðir hans hafi ekki verið ófreskja. Leikurinn í þessari mynd hjá Jutte Lampe og Barbara Sukowa er mjög sannfærandi og yfirvegaður, og myndin hefur öll yfir sé blæ raunsæis. En hún gefur líka til kynna tvístígandi afstöðu til hryðjuverkasamtaka af Bader-Mein- hof-taginu; þau eru gagnrýnd en unt leið kemur fram viss aðdáun á þeim, sem hafa þor. ef það er þá rétta orðið, til að fylgja sannfæringu sinni eftir til ítrustu öfga. Slíkar andstæðar kenndir takast vafalaust á í brjóstum ýmissa, en þeim er þá hollt að muna að sagan geymir ógnvekjandi frásagnir af öðrum slíkum einstaklingum og samtökum þeirra, sem töldu líka cins og Badcr-Meinhof að tilgangurinn helgaði meðalið. Nasistarn- ir cru hrikalegasta dæmið um það, og þótt kannski séu engin blóðbönd á milli nasista og Badcr-Meinhof, þá er um að ræða greinar af sarria rneiði ofstækis, rétttrúnaðar og virðingarleysis fyrir lífi annars fólks sem ekki er á sömu skoðun. Og þaö er dálítið kaldranalcgt. að í þessari kvikmynd skuli eina fórnarlamb ofbeldisaðgerða vera sonur Mariannc. Hvers vegna fáúm viö ekki að sjá fórnarlömb hennar sjálfrar? -ESJ Regnboginn: Blóöbönd * * Regnboginn: LIT og störf Rósu rafvirkja * * -^Áöur en horft var um öxl *

x

Tíminn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Tíminn
https://timarit.is/publication/50

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.