Tíminn - 29.05.1983, Blaðsíða 8

8
Útgefandi: Framsóknarflokkurinn.
Framkvæmdastjóri: Gisli Sigurósson. Auglýsingastjóri: Steingrímur Gíslason.
Skrifstofustjóri: Jóhanna B. Jóhannsdóttir. Afgreiðslustjóri: Siguröur Brynjólfsson.
Ritstjórar: Þórarinn Þórarinsson, Eiías Snæland Jónsson. Ritstjórnarfulltrúi: Oddur
V. Ólafsson. Fréttastjóri: Kristinn Hallgrimsson.
Umsjónarmaður Helgar-Timans: Atli Magnússon. Blaðamenn: Agnes
Bragadóttir, Bjarghildur Stefánsdóttir, Friðrik Indriðason, Guðmundur Magnússon,
Heiður Helgadóttir, Jón Guðni
Kristjánsson, Kristín Leifsdóttir, Samúel Örn Erlingsson (iþróttir), Skafti Jónsson, Sonja
Jónsdóttir. Útlitsteiknun: Gunnar Trausti Guðbjörnssson. Ljósmyndir:
Guðjón Einarsson, Guðjón Róbert Ágústsson, Árn) Sæberg. Myndasafn:
Eygló Stefánsdóttir. Prófarkir: Kristín Þorbjarnardóttir,
María Anna Þorsteinsdóttir, Sigurður Jónsson. Ritstjórn skrifstofur og auglýsingar:
Síðumúla 15, Reykjavík. Sími: 86300. Auglýsingasími 18300. Kvöldsímar: 86387 og 86392.
Verð i lausasölu 18.00, en 20.00 um helgar. Áskrift á mánuði kr. 210.00.
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans. Prentun: Blaðaprent hf.
Hvað hefði gerst?
■ Fyrstu efnahagsráðstafanir ríkisstjórnar Steingríms Her-
mannssonar hafa nú verið tilkynntar' með bráðabirgðalögum.
Markmið þeirra er að rjúfa vítahring sjálfvirkninnar í verðbólgu-
málunum til þess að koma í veg fyrir að atvinnufyrirtækin stöðvist
og fjöldaatvinnuleysi dynji yfir. Jafnframt er það markmið þessara
aðgerða að gera herferðina gegn verðbólgu og fyrir fullri atvinnu
sem léttbærasta fyrir þá, setn búa við erfiðustu skilyrði.
Mörgum mun vafalaust þykja þessar aðgerðir harkalegar, og
margir æsingamennirnir nunu reyna að ala á óánægju og
sundrungu meðal þjóðarinnar. Það er líka ósköp skiljanlegt að
mörgum verði illa við, þegar kjör þeirra eru skert. En þá er
mikilvægt, að þeir hinir sömu hafi í huga, hvað gerst hefði, ef ekki
hefði verið gripið til þessara eða hliðstæðra ráðstafana - ef
veröbólguholskeflan hefði dunið yfir landsmenn 1. júní. Hvernig
hefði ástand efnahags- og kjaramálanna þá orðið?
Spár efnahagssérfræöinga sýna, að hér hefði ekkert annað
blasað við en hrun atvinnulífsins og fjöldaatvinnuleysi.
Fjöldamörg fyrirtæki, ekki síst í sjávarútveginum - sem er
undirstaða lífskjara okkar - hefðu hreinlega stöðvast um mánað-
armótin. Þau hefðu ekki getað greitt út 20% hærri laun.
Verðbólgan, sem að undanförnu hefur farið eyðandi eldi um
efnahagslíf þjóðarinnar, hefði orðið verulega á annað hundrað
prósent á þessu ári eða orðið svipuð og gerist í stjórnleysisríkjum
rómönsku Ameríku. Og í þessari miklu verðbólgu hefði kaupmátt-^
urinn - þrátt fyrir vísitölukerfið - minnkað mjög verulega
einfaldlega vegna þess, aö í óðaverðbólgu okkar hefur vísitölu-
kerfið, sem við höfum búið við fram að þessu, ekki verið
launafólki - og sérstaklega ekki láglaunafólki - nein vörn, þótt
það hafi hins vegar átt sinn þátt í því að auka sífellt hraðann á
verðbólguhjólinu.
Oðaverðbólga upp á nokkuð á annað hundrað prósent,
fjöldaatvinnuleysi vegna stöðvunar fyrirtækja og ört minnkandi
kaupmáttur þeirra, sem atvinnu hefðu - þetta var það sem blasti
við eftir 1. júní, ef ekki hefði verið gripið í taumana.
Með aðgerðum ríkisstjórnarinnar er stefnt að því að hemja
óðaverðbólguna og ná henni verulega niður með skipulegum
aðgerðum á nokkrum tíma, og sömuleiðis að því að halda uppi
fullri atvinnu. Þetta tvennt er hins vegar ekki hægt að gera með
því að halda jafnframt óskertum kaupmætti allra launa. Fað vita
allir, jafnvel Svavar Gestsson, sem lagði til að öllum kauphækkun-
um yrði frestað I. júní og launþegar fengju þá enga hækkun. Hins
vegar eru nú gerðar ýmsar ráðstafanir, sem eiga að gera
kaupmáttarskerðingu láglaunafólksins mun bærilegri.
Það, hvort þessar aðgerðir skila þeim árangri, sem að er stefnt,
fer ekki aðeins eftir því, hvernig ríkisstjórnin stendur sig í
framkvæmdinni, heldur fyrst og fremst eftir viöbrögöum almenn-
ings. Ef landsmenn átta sig á því, sem framundan var, þá munu
þeir líka gera sér grein fyrir því, að af tveimur kostum, sem fyrir
hendi voru, er sá, sem farinn hefur verið, þó mun skárri.
Þjóðin þarf því að gefa ríkisstjórninni tækifæri til þess að sýna
stefnu sina í verki og ná þeim árangri, sem að er stefnt. Hún má
ekki láta ieiða sig út í ævintýramennsku, sem allir nema fáeinir
pólitískir lukkuriddarar munu tapa á.
Ef þjóðin veitir ríkisstjórn Steingríms Hermannssonar vinnufrið
til að ná markmiðunum um áframhaldandi atvinnuöryggi, hjöðnun
verðbólgu og verndun kaupmáttar lægstu launa og lífskjara þeirra,
sem minna mega sín, þá hvílir líka sú þunga skylda á herðum
ráðherranna og þeirra þingflokka, sem þá styðja, að skila þeim
árangri sem þeir stefna að.
Ef almenningur í landinu lætur orð æsingamanna sem vind um
eyru þjóta og gefur ríkisstjórninni frið til að framkvæma stefnu
sína, þá eiga landsmenn líka skýlausa kröfu til þess, að árangurinn
verði í samræmi við loforðin. Og í því einu - árangrinum í
meginmálum - á svo að dæma þessa nýju ríkisstjórn af.
-ESJ
Mesta rangsleitni kaup-
gjaldsvísitölunnar lifir
hengingu hennar af
A Ný ríkisstjórn hefur tekið við völdum í landinu og gömul
kvatt. Mér fannst brottfararkveðjan vera heldur kuldaleg, að
minnsta kosti heyrði ég engan hinna nýju landsherra þakka
þeirri gömlu gott starf, en flestir tæptu á ávirðingum, að
minnsta kosti í hálfkveðnum vísum og létu að því liggja að
rösklega þyrft að taka til hendi til þess að bæta úr skák, enda
mundu þeir ekki draga af sér.
Stjórnin sem var að kveðja á þó engan veginn skilið öll þau
hallmæli sem á henni hafa dunið. Hún hefur margt gott verk
unnið, og ég tel hana hiklaust meðal hinna betri lýðveldisrík-
isstjórna. Það má alls ekki vanmeta það framlag hennar að
halda fullri og góðri atvinnu í landinu, og þótt sagt sé að hún
hafi að nokkru notað til þess erlend lán er það ranghverf
skýring. Lánin hafa verið notuð til uppbyggingar í landi sem
var síðbúið til framkvæmda sem framtíðin þarf á að halda en
sú uppbygging og lánahjálp við atvinnuvegina hafa viðhaldið
góðri atvinnu. Fjölmörgu öðru hefur gamla ríkisstjórnin vel
af sér vikið, og varla cr hægt annað en dást að lagni
forsætisráðherrans við að halda ríkisstjórninni saman. Það er
list sem enginn skyldi vanmeta á tímum fjölflokkaþings.
Það er heldur ekki réttmætt að kenna gömlu stjórninni
alfarið um þær illu horfur, sem nú blasa við í þjóðarbú-
skapnum, og kalla á þær neyðarráðstafanir sem hin nýja
ríkisstjórn telur lífsafsökun sína og meðmælabréf. Þar koma
til áföll sem ekki er á valdi neinnar stjórnar að bægja frá svo
sem aflabrestur, erlend markaðshrakföll og heimskreppa.
Tíu manna björgunarsveit
Samkvæmt sjálfslýsingu er nýja ríkisstjórnin tíu manna
björgunarsveit með bakliði í þingsölum. Og þessi björgunar-
sveit er saman sett af meginandstæðingum í íslenskum
stjórnmálum. Slík nauðungarsamfylgd er auðvitað varla
afsakanleg nema í þjóðarlífshættu, og fyrst ástandið var metið
á þann veg hefði verið æskilegast að allir flokkar hefðu gengið
í björgunarsveitina. En þess var víst ekki kostur og verður þá
við þetta að sitja, og menn að láta sér lynda þá skýringu að
ástandið sé svo háskalegt að það krefjist samfylkingar yfir
meginlínur stjórnmála. Á þetta má fallast. Það hefur mest
verið haft á orði, að við höfum lifað mjög um efni fram á
síðustu áratugum og safnað eyðsluskuldum. Verkefni neyð-
arstjórnarinnar, sem nú hefur verið mynduð, sé öðru fremur
að stöðva eyðsluhjólið og leggja byrðar á þjóðina til þess að
rétta hallann og koma farinu á kjöl. Það er líka haft á orði að
þyngstar byrðar eigi þeir að taka á sig sem breiðust hafa bökin.
Allir telja sig viðurkenna það siðalögmál. Frá sjónarmiði
félagshyggjumanna hlýtur því að vera mikilvægast að félags-
hyggjuflokkarnir, fulltrúar hinna fátækari stétta, standi þá -
og einmitt þá - saman að stjórnarframkvæmdum til þess að
verja þá sem minnst mega sín fyrir lífskjaraskerðingu en sjá
um að þeir sem loðnari eru um lófa og gróðasælli láti ekki sinn
hlut eftir liggja. Þarna á helst að ráða hið gamla og góða
álagningarboðorð “ eftir efnum og ástæðum".
Það hlýtur því að teljast harmsaga þegar félagshyggju- og
alþýðuflokkar neyðast til að vinna efnahagslegt björgunar-
starf með flokki markaðshyggjuriddara og sérgróðamanna,
sem oft hafa cinhver ráð með að verja sinn hag og jafnvel
maka krókinn í þessum sviptingum. Eftir bitra reynslu af
þessu í björgunarstjórn með Sjálfstæðisflokknum fvrir svo
sem aldarfjórðungi benti flokksþing framsóknarmanna á þessa
staðreynd og lýsti yfir, að Sjálfstæðisflokkurinn notaði ætíð
þátttöku sína í ríkisstjórn til þess að vernda óhóflegan gróða
á kostnað almennings, og því sýndi reynslan ótvírætt að hinn
aðsteðjandi vandi efnahagsmálanna yrði ekki leystur af stjórn
er styddist við hann.
Auðvitað má segja, að þessi samþykkt gildi ekki um allan
aldur, en hefur Sjálfstæðisflokkurinn þá eitthvað breyst í
þessum efnum? Ég held að sú breyting sé varla til hins betra,
því að markaðshyggjusjónarmið hans eru nú enn harðhentari
en fyrir aldarfjórðungi. Þess varð líka vart við stjórnarmynd-
unina, að forystumenn Framsóknarflokksins gerðu sér þetta
Ijóst, því að formaðurinn benti á, að von væri að seint gengi
saman þar sem sjónarmið flokkanna í efnahagsmálum væri
gerólík. Þórarinn Þórarinsson ritstjóri Tímans lét líka svo um
mælt í leiðara á burðardegi nýju stjórnarinnar: „Það er undir
þessum kringumstæðum, sem höfuðandstæðingarnir í íslensk-
um stjórnmálum, Framsóknarflokkurinn og Stjálfstæðisflokk-
urinn, taka höndum saman um björgunarstarf".
Hornasinfónía stjórnarsáttmálans
Það getur heldur ekki farið fram hjá neinum sem skoðar
stjórnarsáttmálann með glöggskyggni, að hann ber augljós
merki þess, að þar hafa höfuðandstæðingar í stjórnmálum
„tekið höndum saman" og ekki tekist að samhæfa fyrirhugaðar
aðgerðir. Hann er hin furðulegasta hornasinfónía, þar sem
þversagnir og andstæður vega salt og togast á. Örfá dæmi sýna
þetta gerla.
Þar er talað um að verðlagseftirlit sem gilda eigi fyrst um
sinn og vera hartren samt er engin forsögn um framkvæmd
þess. Ef það á að vera í líkingu við það sem beitt hefur verið
síðustu árin má stjórnin biðja guð að hjálpa sér. Það er lítið
gagn að því að safna auglýsingum um margfaldan verðmun á
brauðinu, ef ekkert er gert til að jafna hann. Það er líka talað
um að jafna viðskiptahallann við útlönd, en jafnframt flytur
Morgunblaðið með stórfyrirsögnum fagnaðarboðskap stjórn-
arsáttmálans, um „aukið frjálsræði í gjaldeyrisverslun". Þeir
sem hafa peninga eiga sem sagt ekki að þurfa að draga neitt
saman seglin, miklu fremur hækka þau og njóta enn meira
frjálsræðis í sóun gjaldeyris.
Ætla mætti að það yrði meðal efstu úrræða á blaði
nauðvarnarstjórnar að takmarka lítt nauðsynlegan innflutning
um skeið, fækka eilítið sólarlandaferðum og hefta gjaldeyris-
eyðslu á annan hátt. En annað virðist uppi á þessum teningi.
Annað Ijóst dæmi um þessa ósamkvæmni er að sleppa öllu
eftirliti með verðlagningu á þjónustu bæjarstofnana; svo sem
hitaveitu, rafveitu, vatnsveitu, strætisvögnum o.fl. Þó er
furðulegast að þetta virðist gert að kröfu samkeppnismanna.
Allir vita að þetta eru opinberar einokunarstofnanir, og
almenningur getur ekki komist hjá að nota þessa þjónustu
hvað sem hún kostarog hefur ekki íönnur húsað venda. Þegar
svo er í pottinn búið er verðlagseftirlit rtkisins eina vörn
almennings og fráleitt að selja bæjarfélögum sjálfsdæmi um
þetta. Verðlag á þessari þjónustu er líka einhver mesti
áhrifavaldur um afkomu heimilanna í landinu, einkum
láglaunafólks. Eðlilegast hefði verið, að verðlagseftirlit ríkis-
ins héldi þessum þráðum í hendi sinni eins og verið hefur, en
sú bráðabirgðaráðstöfun gerð með lögum, að hin jafna
álagningarprósenta útsvara yrði afnumin næstu tvö árin en
útsvör lögð á stighækkandi. Það hefði verið í samræmi við þá
siðgæðisreglu félagshyggju, að breiðustu bökin bæru þyngstu
byrðarnar þegar að kreppir. Frjáls verðlagning vöru og
þjónustu er kverkatak á alþýðu manna nema samkeppni njóti
við.
Vísitalan á höggstokkinn
Við þessa stjórnarmyndun fer fram aftaka vísitölunnar
langfrægu án dóms og laga. Dagar hennar virðast nú taldir að
minnsta kosti í fyrri mynd. Ef hún endurfæðist verður hún í
öðrum stakki. Vafalítið var hún úrelt og illra hóta norn, og
ekki verður heldur sagt að hún væri vinur smælingjanna á
síðustu árum óðaverðbólgunnar. Upphaflegt hjálpræði henn-
ar átti að vera það að bæta fólki dýrtíð, létta þann
kostnaðarauka sem dýrtíðin lagði á heimilin. En hún hefur
alltaf verið greidd sem hundraðshluti á stofnlaun sem voru
mjög mishá. Þannig fékk hálaunafjölskylda tvöfalt eða þrefalt
hærri bætur fyrir hækkun framfærslukostnaðar en láglauna
fjölskylda, þótt aldrei hafi verið færð gild rök að því réttlæti
- sem varla er von - að forstjóri eigi að fá þrefalt hærri
framfærsluuppbót en verkamaður. Svo kynlega bregður við,
að verkalýðshreyfingin hefur látið sér lynda það öll þessi
vísitöluár að svona væri níðst á smælingjunum. Að vísu hcfur
oft verið ýjað að því, að slíkt dýrtíðaruppbót ætti að vera sama
tala hjá láglaunamcnnum og hálaunamönnum, en hvernig
sem á því stendur hefur þetta augljósa réttlæti aldrei fengið
teljandi hljómgrunn. Og svo kynlega bregður nú við, að
jafnvel þetta ætlar að lifa af þótt vísitalan sé hengd. Enn ætlar
ríkisvaldið að höggva í þennan sama knérunn. Hin skerta
dýrtíðaruppbót á líka að vera hundraðshluti á laun - há sem
lág - en ekki sama tala handa öllum. Enn ætlar ríkisstjórn og
löggjafi að stuðla að því að þeir sem mikið hafa fái enn meira
og geti lifað enn hærra. Hvers vegna var ekki ákveðin sama
uppbót handa öllum núna? Og þó er það eiður þessarar nýju
stjórnar að hlífa láglaunafólkinu!
Þessi ríkisstjórn kallast ef til vill sterk að því leyti að hún
hefur góðan þingmeirihlua að baki, en hver stjórn sem er
sjálfri sér eins ósamþykk og sáttmáli þessarar sýnir, er og
hlýtur að verða veik. Það skal ekki dregið í efa á fyrstu dögum
þessarar stjórnar, að ýmsar ráðstafanir sem hún boðar geti
dregið úr verðbólgunni, og það er okkur lífsnauðsyn. En
aðfarirnar eru harkalegar, svo aðgangsharðar að margan mun
undan svíða. En þær skortir enn á margan veg það réttlæti og
jöfnuð sem sættir fólk við þær. Þó mun það vafalítið ráða
úrslitum um langlífi þessarar ríkisstjórnar og sigurorð í
verðbólgustríðinu, hvort henni tekst að halda sæmilegri
atvinnu í landinu. Bætist atvinnuleysi ofan á naumlega deildan
verð mun snaran dregin hátt að húni og verkföllum breytt í
uppreisn með hlífðarleysi örvæntingarinnar.
- AK
Kristjánsson
skrifar
Andrés