Tíminn - 29.05.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 29. MAI 1983
menn og málefni
Stjornar Steingríms
bíður mikill vandi
m.
■ Steingrímur Hermannsson f forsætisráðherra.
Tveir möguleikar
■ Myndun ríkisstjórnar tók skemmri
tíma að þessu sinni en oftast áður.
Þrennt virðist hafa ráðið mestu um, að
stjórnarmyndunin tók ekki lengri
tíma.
Forseti íslands, Vigdís Finnboga-
dóttir, sýndi röggsemi við stjórnar-
myndunina. Hún setti þann frest, að
flokkarnir yrðu að hafa gengið úr
skugga um fyrir hvítasunnuhelgina,
hvort þeir gætu myndað þingræðis-
stjórn eða ekki. Flokkarnir tóku fullt
tilit til þessara óska forsetans.
Þessi tilmæli forsetans byggðust á
augljósum rökum. Ljóst var að mikil
holskefla myndi ríða yftr atvinnuveg-
ina 1. júní, ef ekki hefðu verið gerðar
sérstakar ráðstafanir fyrir þann tíma.
Mörg atvinnufyrirtæki myndu bugast
og mikið atvinnuleysi hefja innreið
sína í landið. Þessi yfirvofandi hol-
skefla rak á eftir flokkunum.
Þótt úrslit kosninganna hefðu leitt
til fjölgunar á flokkum og þar af
leiðandi til meiri sundrungar í þinginu,
höfðu þau skýrt þá möguieika til
stjórnarmyndunar, sem voru fyrir
hendi.
Tilkoma Bandalags jafnaðarmanna
og Kvennaframboðs útilokuðu vinstri
stjórn, þar sem 'ekki var hægt að
byggja hana á fallvaltri þátttöku þess-
ara flokka. Framsóknarflokkurinn,
Alþýðuflokkurinn og Alþýðubanda-
lagið höfðu aðeins 30 þingmenn
samanlagt, en starfhæf ríkisstjórn þarf
minst að styðjast við 32 þingmenn.
Þar sem möguleiki til myndunar
vinstri stjórnar var ur sögunni voru
raunar ekki nema tveir möguleikar tyrir
hendi. Annar var samvinna Fram-
sóknarflokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins með eða án Alþýðuflokksins. Hinn
var samvinna Sjálfstæðisflokks og Al-
þýðubandalags, með eða án Alþýðu-
flokksins.
Tilraun Svavars
Bæði innan Alþýðubandalagsins og
Sjálfstæðisflokksins voru sterk öfl sem
voru fylgjandi samstarfi þessara
flokka. Hins vegar var slík samvinna
vart hugsanleg, nema áður væri búið
að útiloka aðra möguleika. Stjórnar-
myndunartilraun Svayars Gestssonar
einkenndist af þessu sjónarmiði. Til-
raun hans til að mynda vinstri stjórn
var ekki gerð af alvöru.
Tilgangur Svavars var að leiða það„
enn betur í Ijós, sem raunar allir vissu,
að möguleiki til að mynda vinstri
stjórn, var ekki fyrir hendi. Svavar
taldi sig geta sagt eftir þessa tilraun, að
nú væri ekki um annað áð ræða en
samstarf við Sjálfstæðisflokkinn eða
utanþingsstjóm.
Til þess að sýna Sjálfstæðisflokkn-
um, að Alþýðubandalagið gæti hugsað
sér róttækar efnahagsaðgerðir, bar
Svavar fram hina alkunnu tillögu sína
um að fresta vísitölugreiðslum, sem
áttu að koma til framkvæmda 1. júní,
um einn mánuð. Með því var boðið
upp á meiri kjaraskerðingu, því að
fresturinn var óþarfur, ef ekki átti að
nota tímann til slíkra viðræðna.
Þessi fyrirætlun Svavars misheppn-
aðist, því að Sjálfstæðisflokkurinn vildi
ekki fallast á þau skilyrði, sem Alþýðu-
bandalagið setti fyrir þátttöku sinni í
efnahagsaðgerðum, eins og t.d. frest-
um á byggingu nýrrar flugstöðvar í
Keflavík.
Þau mál setti Alþýðubandalagið ofar
en að hafa áhrif á aðgerðir í efnahags-
málum.
Samstarf
ólíkra flokka
Það kom ekki á óvart, að það tæki
nokkurn tíma að koma á stjórnarsam-
vinnu Framsóknarflokksins og Sjálf-
stæðisflokksins og að báðir yrðu þeir
Geir Hallgrímsson og Steingrímur
Hermannsson að gera misheppnaðar
tilraunir áður en það tækist.
Hér er um þá flokka að ræða, sem
hafa verið aðalandstæðingar og höfuð-
keppinautar í íslenzkum stjórnmálum
í meira en hálfa öld og eru það enn. í-
báðum flokkunum er rótgróin and-
staða gegn samvinnu þeirra.
Þrátt fyrir þetta hefur ill nauðsyn
þvingað þá öðru hvoru til samstarfs.
Þegar ískyggilega hefur horft um þjóð-
arhag, hafa ekki aðrir flokkar fengist
til að taka á sig vandann, sem þá hefur
fylgt því að stjórna málum þjóðarinn-
ar. Á slíkum tímum hafa þessir höfuð-
andstæðingar sýnt þá ábyrgð að slíðra
sverðin og láfa flokkshagsmuni víkja
fyrir þjóðarhag.
Þótt þessir flokkar hafi þannig unnið
saman í lengri eða skemmri tíma,
þegar þjóðarhagur krafðist slíkrar
samvinnu, hafa þeir ekki látið barátt-
una fyrir hugsjónastefnum sínum falla
niður. Sjálfstæðisflokkurinn hefur
haldið áfram að beita sér fyrir mark-
aðshyggjunni og Framsóknarflokkur-
inn fyrir félagshyggjunni. Þetta mun
gerast nú alveg eins og áður, þegar þeir
hafa starfað saman.
Ólíkir flokkar þurfa að geta unnið
saman, án þess að falla frá stefnu sinni,
og ekki látið það verða til sundur-
þykkju meðan samstarf þeirra er nauð-
synlegt.
Mikill vandi
Ríkisstjórn Steingríms Hermanns-
sónar, sem kom til valda síðastliðinn
fimmtudag, er mikill vandi á höndum.
Að mörgu leyti tekur hún við óhag-
stæðu búi.
Verðbólgan er mikil og stefnir í það
að verða 160%, án frekari aðgerða.
Meginþorri atvinnufyrirtækja ílandinu
stendur höllum fæti og hrun vofir yfir
sumum. Stórfelldur halli er á ríkis-
rekstrinum og hlýtur að fara vaxandi,
ef verðbólguhraðinn helzt óbreyttur
Erlendar skuldir eru orðnar ískyggi-
lega miklar.
Andstæðingar fráfarandi ríkisstjórnar
reyna að kenna henni eingöngu um
hvernig komið er. Þetta er rangt að
verulegum hluta. Mikill aflabrestur,
verðfall og sölutregða eiga stóran þátt
í því, hvernig komið er. Þessum áföll-
um hefur orðið að mæta með gengis-
fellingum, sem aukið hafa verðbólgu-
hraðann.
Hitt er svo rétt, að verðbólgan væri
nú minni og viðráðanlegri, ef ríkis-
stjórnin hefði fylgt áfram þeim niður-
talningaraðgerðum, sem hófust í árs-
byrjun 1981 og báru góðan árangur á
því ári. Þar skarst Alþýðubandalagið
úr leik með þeim afleiðingum að
verðbólguhraðinn jókst á ný. Áður-
nefnd óviðráðanleg áföll urðu svo til
að auka hann enn meira.
Við allt þetta bætist svo aflabrestur-
inn á vetrarvertíðinni nú og mjög'
dökkar horfur framundan. þar sem
karfinn er nú mikill hluti af afla
togaranna, en þegar er búið að fram-
leiða upp í þá sölusamninga, sem hafa
verið gerðir, og útlit dökkt varðandi
frekari sölu.
Fyrirsjáanlegt er, að undir þessum
kringumstæðum blasir algert hrun
framundan, án frekari aðgerða, og
gífurlegt atvinnuleysi. Óhjákvæmilegt
er því að grípa til mjög róttækra
neyðarráðstafana, sem hljóta að hafa í
för með sér einhverja kjaraskerðingu
fyrir alla. Höfuðmáli skiptir vitanlega,
að þessum byrðum verði jafnað sem
réttlátast niður og að breiðu bökin fái
fyllilega sinn skammt.
Þáttur þjóðarinnar
Það er undir þessum kringumstæð-
um, sem höfuðandstæðingarnir í ís-
lenzkum stjórnmálum, Framsóknar-
flokkurinn og Sjálfstæðisflokkurinn,
taka höndum saman um björgunar-
starf. Aðrir hafa skorizt úr leik. Þar er
Alþýðubandalagið ekki sízt áfellisvert,
því að það á sinn ríka þátt í því hvernig
komið er.
Það björgunarstarf, sem nú er að
hefjast, verður vandasamt og ekki
vænlegt til vinsælda í upphafi. Því
aðeins mun það takast, að þjóðin sýni
því skilning og geri sér ljóst, hvað
framundan er, ef það mistekst. Þá mun
ekki betra taka við.
Reikna má með því, að hinir öfga-
fyllri stjórnarandstæðingar reyni að
vekja úlfúð og tortryggni og spilla fyrir
því að tilætlaður árangur náist. Sá er
því miður oft háttur ábyrgðarlausrar
og ófyrirleitinnar stjórnarandstöðu.
Mikil bót er það í máli, að á síðast-
liðnum áratug urðu hér miklar framfar-
ir á mörgum sviðum, sem munu auð-
velda björgunarstarfið. Það hefur á
margan hátt verið búið í haginn fyrir
framtíðina. Ólíkt er t.d. ástatt nú en
fyrir áratug, þegar togaraflotinn og
frystihúsin voru í fyllstu niðumíðslu og
fiskveiðilandhelgin ekki nema tólf
mílur.
Bregðist þjóðin rétt við björunarað-
gerðunum og stjórnin hagi þeim rétt-
látlega, ættu erfiðleikarnir nú ekki að
verða meira en stuttur éljagangur.
Þótt ískyggilega horfi nú, hefuroft syrt
meira í álinn. Með framtaki og þraut-
seigju hafa erfiðleikarnir verið yfimnn-
ir.
Sagan frá 1947
endurtekur sig
Það er ekki úr vegi að rifja það upp
hér, að sennilega hafa tvær ríkisstjórn-
ir átt erfiðari aðkomu en núverandi
ríkisstjórn.
Hér er átt við ríkisstjórn Hermanns
Jónassonar, sem kom til valda sumarið
1934 og ríkisstjórn Stefáns Jóhanns
Stefánssonar, sem tók við völdum í
ársbyrjun 1947.
Þessar tvær ríkisstjórnir tóku við
óhagstæðu þjóðarbúi af ólíkum ástæð-
um. Á árinu 1934 hafði heimskreppan
leitt til markaðshruns á sjávarafurðum
og við það bættist mikill aflabrestur á
þorskveiðum. Hér var við vanda að
glíma, sem sprottinn var af óviðráðan-
legum ástæðum.
Öðru máli gegndi um erfiðleikana,
sem stjórn Stefáns Jóhanns fékk í arf.
Þeir voru að nær öllu leyti heimatilbún-
ir. Á örfáum missemm hafði ný-
sköpunarstjórn Sjálfstæðisflokksins,
Sósíalistaflokksins og Alþýðuflokksins
tekizt að eyða öllum hinum gilda
gjaldeyrissjóði, sem safnast hafði á
stríðsárunum og ekki nema takmark-
aður hluti hans farið til gagnlegra
hluta. Hitt hafði farið íeyðslu ogsukk.
Eftir nýsköpunarævintýrið var gjald-
eyrissjóðurinn svo gersamlega
tæmdur, að taka varð upp skömmtun
á fjölmörgum lífsnauðsynjum. Þegar
þannig var komið sögu, höfðu sósíalist-
ar hlaupizt úr vistinni. Á ýmsan hátt
minnir afstaða Alþýðubandalagsins
nú á afstöðu fyrirrennara þess þá.
Róttækar aðgerðir
Hin nýja ríkisstjórn undir fomstu
Steingríms Hermannssonar hefur boð-
að róttækar aðgerðir með það að
markmiði að komist verði sem fyrst út
úr hinum miklavanda. Óhjákvæmilega
fylgir því nokkur kjaraskerðing um
stund, en hún ætti þó að vera bærileg,
ef gætt er nægilega hagsmuna þeirra,
sem minnst bera úr býtum.
Það mun framar öðru velta á þjóð-
inni, hvort þessar ráðstafanir ná tak-
marki sínu. Takist óábyrgum áróðurs-
öflum að vekja æsingu gegn þeim og
torvelda framkvæmd þeirra, munu þær
missa marks og lengra verða haldið út
í ófæruna. Taki þjóðin þeim hins vegar
með skilningi og sætti sig við nokkra
kjaraskerðingu um stund, munu málin
snúast fljótt til betri vegar og unnt
verða að byggja á því betri og bjartari
framtíð.
Höfuðandstæðingar íslenzkra
stjórnmála hafa tekið höndum saman
á hættutímum í þeim tilgangi að bægja
frá þjóðinni þeim vágesti, sem nú
reynist mörgum þjóðum verstur, at-
vinnuleysinu. Hin nýja stjórn biður
þjóðina um þolinmæði í átta mánuði
og bíða þess hvort ekki megi snúa
mörgu til bóta á þeim tíma og búa
þannig í haginn. Þetta er ekki stór bón,
þegar þess er gætt hvað mikið þjóðin á
í húfi.
Þórarinn Þórarinsson, P
ritstjóri, skrifar Hj