Tíminn - 30.10.1983, Blaðsíða 4

4
SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1983
„Þar sem Djöflaeyjan rís...”
Rælt við Einar Kárason,
rithöfund, sem nú hefur
ritað bók um reykvískt
braggahverfi á sjötta
áratugnum
/
■ Menn geta víst varla verið viðræðuhæfir
um það athygliverðasta sem er að gerast
rneðal ungra höfunda á íslandi hafi þeir ekki
lesið skáldsögu Einars Kárasonar, „Þetta eru
asnar Guðjón“, sem út kom fyrir tveimur
árum. Sú skáldsaga var eitt þessara stóru
loforða sem sumir höfundar gefa strax með
fyrstu bók sinni og þegar þannig tekst til hafa
þeir nauðugir viljugir lagt sér þann kross á
herðar að á þá er mænt og spurt: - „Hvað
næst?“
Einar Kárason hef ur ekki tekið þann kost að
sveipa sig neins konar dularmóðu og treina sér
eftirvæntingu manna, eins og oft er siður
skálda, því þegar á þessu hausti er von á nýrri
skáldsögu hans, - „Þar sem djöflaeyjan rís“.
Sjálft nafnið minnir þegar á ævintýri, á ókunn-
an heim og það kemur í Ijós að ekki er fjarri
lagi að svo sé. Sögusviðið reynist vera heimur
sem löngum var nálægur í reykvísku borgar-
líf i, en þó svo ókunnur mörgum og óraunveru-
legur. Við hittum Einar Kárason á dögunum og
fengum hann til að ræða um nýju bókina við
okkur.
„Ætli ég hafi ckki byrjað á þessari bók
fyrir tveimuróghálfu ári, um það bilsem
ég kláraði hina bókina, snemma árs
1981,“ segir Einar. „Síðan hef ég setið
úti í Kaupmannahöfn og ekki gert annað
en að skrifa, þótt ég hafi brugðið mér út
á vinnumarkaðinn öðru hverju, þegar
harðnaði á dalnuni. Ég bjó þarna í
blokkaslömmi, sem kallast „Öresunds-
kollegiet“, og einhvernveginn hafði
maður af að draga fram lífið.
Nú, umsögunaer það aðsegjaað þótt
hún geti varla kallast heimilda skáldsaga,
þá gerist hún að hluta fyrir mitt minni og
ég get lítið byggt á minni eigin reynslu.
Hún gerist í braggahverfi á árunum
1950-1960. Þetta hefur verið mikil
heimildavinna, því ég hef lagt mig eftir
að ná í þá sem þekktu þessi hverfi á
þessum tíma.
Ég hef líka lagt mig eftir að lesa blöð
frá þessu skeiði og farið á söguslóðir, þar
á meðal til Bandaríkjanna."
Er það einhver sérstakur „kampur“ sem
þú hefur í huga?
„Nei, þetta er svona brætt upp úr
nokkrum kömpum, sem ég hef heyrt um
og man eftir sjálfur, eins og Múlakampi,
svo ég tek þann kost að búa til einn kamp
alveg nýjan. Ég kalla hann „Thule-
kamp.“ En þessir kampar voru margir
hér og ýmsir muna vel eftir „Kamp-
Knox“ og „Selby-kamp“ og „Tripoli-
kamp.“ Einnig kampinum inni í Laug-
arnesi, en það var dálítið sérstakt með
þann kamp að hann var að einhverju
leyti fluttur þangað. Það eru nefnilega
, ýmsir kaldhæðnislegir hlutir sem maður
hefur rekist á í þessu grúski. Við Þór-
oddsstaði stóð á sínum tíma mjög niður-
níddur kampur. sem kallaður var Þór-
oddsstaðakampur. Þetta var auðvitað á
stjórnartíma t'haldsins og andstaðan í
borgarstjórn var sífellt að rífast í því að
eitthvað væri gert fyrir þá braggabúa.
Þarna var komið og myndir teknur, -
gólfin voru fúin og frosin, það lak og
botnfraus í kaffikönnunni yfir nóttina og
börnin voru að veslast upp. En hvorki
gekk né rak fyrr en það gerist einn
daginn að tilkynnt er að nú skuli leggja
niður Þóroddsstaðakamp. Það var vegna
þess að þá átti að fara að byggja þessi
fínu hús uppi við Öskjuhlíðina, þar sem
margir mektarmenn bjuggu. Þá þótti
það ekki nógu gott fyrir útsýnið úr
þessum villum að hafa braggana þarna
fyrir neðan. Var komið á vettvang með
vörubíla, braggarnir hífðir upp á pallinn
á þeim og keyrðir inn í Lauganes. Þar
voru þeir settir niður og fólkinu sagt að
það gæti farið þangað á eftir þeim, þótt
ekki hefðu þeir batnað við flutninginn,
orðnir skældir og af sér gengnir."
Hverjar eru svo söguhetjurnar?
„Ég skrifa þarna um nokkrar fjöl-
skyldur, en einkum er þó fjallað um eina
fjölskyldu, sem samt býr ekki í bragga.
Hún býr í húsi inni í miðjum kampinum,
ósamþykktu húsi sem þarna hafði verið
reist, eins og tíðkaðist í þá daga. Þetta
hús er kallað „Gamla húsið" og þar býr
sem sé sú fjölskylda sem mest er fylgt
eftir í sögunni. Þetta er svona venjuleg
fátæktarfjölskylda, þar til úr rætist upp
úr 1950 og hjá henni rennur upp blóma-
skeið af ymsum ástæðum. Heimilisfaðir-
inn hafði verið farandsali, en nú áskotn-
ast honum verslun, sem hpnn verður
verslunarstjóri yfir og stendur inni í
miðjum kampinum. En annaðsemgerist
á sama tíma og hefur enn meiri áhrif á
velgengni fjölskyldunnar er það að dóttir
gömlu hjónanna í húsinu giftist til
Bandaríkjanna, eftir að hafa átt börn
með mönnum af ýsmu þjóðerni. Þessi
börn eru raunar aðalpcrsónur sögunnar.
Þetta gerist árið 1951, og nú streyma
peningar og margs konar flottheit heim
frá Ameríku.“
Þarna koma því margvíslegir amerískir
straumar til sögunnar?
„Já, tengslin við Ameríku voru viss
standard í Reykjavík á þessum tíma, því
þetta þótti fínt. Þessi amerísku áhrif
birtast sérstaklega sterkt í þessari fjöl-
skyldu og til þess að ná þeim fram hef ég
verið að velta mér upp úr þeim, eins og
þau voru á þei n tíma er þau eru að
berast hingið, en það var einkum í
músík og bíómyndum. Eins og ég sagði
þá gerði ég mér líka far um að riá í fólk
sem mundi þessa tíma vel og ekki síst
varð mér hjálplegur vinur minn einn,
sem býr í Danmörku og honunt er bókin
reyndar tileinkuð.
Ein af kveikjunum að því að ég fór að
fást við þetta efni var sú að ég hafði velt
■ Einar Kárason: „Ég hef líka lagt mig eftir að lesa blöð frá þessum tíma
og farið á söguslóðir, þar á meðal tii Bandaríkjanna."
(Tímamynd Róbert)
því nokkuð fyrir mér í hvaða farveg
þessi áhrif féllu hérna því hér urðu þau
sterkari en víðast hvar annars staðar í
Evrópu, svo sem í Danmörku, Hollandi
eða Þýskalandi. Þá þóttist ég reka mig á
það hve amerískri sögu og menningu
svipaði til sögu íslensku þjóðarinnar.
Þótt ísland væri að vísu numið nokkrum
öldum áður en Ameríka, þá eru þetta
hvorttveggja landnemaþjóðfélög. Þessir
fornkappar okkar voru í rauninni svipað-
ar manngerðir og kúrekarnir og þær
persónur sem ganga svo skýrar fram í
amerískum bíómyndum, þær eiga sér
fulla hliðstæðu í íslenskum fornsögum.
Við getum sem dæmi nefnt þær „týpur"
sem Humphrey Bogart var að leika á
þessum árum, þessi harði ógæfulegi
maður með „töff“ svar á reiðum
höndum, hann er svona nokkurs konar
Skarphéðinn Njálsson. Útlaginn sem
Clint Eastwood Ieikur er í sjálfu sér ekki
ósvipaður Gretti. Við skulum líka muna
að á íslandi breytist ekki svo mikið fram
á 19. öldina og þar er landnematíðin svo
nálæg að viðhorfunum svipar mikið til
viðhorfa sem ríkja í Ameríku á sama
tíma.“
Þetta hlýtur að vera saga með mjög
mörgum persónum?
„Já, þctta er mjög mikill fjöldi af fólki
og engin ákveðin aðalpersóna, - þarna'
er aðalfjölskylda og aukafjölskyldur.
Jú, það er rétt. Elías Mar ritaði sögu
um fólk í braggahverfi á sínum tíma og
það er ákaflega falleg og vel skrifuð bók.
En ef til vill stóðu þessir tímar of nærri
höfundinum þarna, þetta var svo mikil
gerjun þá og ég held að þær hugmyndir
sem hinir krítisku vinstrimenn þess tíma
gerðu sér um hin amerísku áhrif hafi
ekki staðist. Ég man eftir því í Sóleyjar-
sögu, sem einnig kemur fram í Atóm-
stöðinni, að hin ameríkanseraða yfirstétt
fer smám saman að fyrirlíta allt það sem
ísrenskt er. í Sóleyjarsögu kemur þetta
mjög táknrænt fram undir lok sögunnar,
þegar Sóley er farin að fá skilning á
ýmsum hlutum í þjóðfélaginu á grund-
velli biturrar reynslu. Þetta verður henni
einhvers konar hugljómun og á að vera
mjög sláandi. En þetta er nokkuð sem
ég held að hafi alls ekki reynst rétt. Það
var einmitt þessi nýríka stétt sem mest
hélt upp á fánann og þessi ytri einkenni.
Ég hef heyrt sagt frá fjölskyldu á
þessum árum, sem var að halda reisugildi
og lenti í mestu vandræðum með að
útvega fánann, uns loks tókst að útvega
hann á Keflavíkurflugvelli."
En gaman væri að heyra fleira um
heimildaleit þína. Þú segist hafa farið
vestur til Bandaríkjanna?
„Eins og ég sagði þá fólst þetta í
samtölum við fólk, en líka í því að ég las
það allt sem ég náði í um þessa tíma, svo
ekki sé minnst á músíkina. Það er
rokktónlistin sem er að koma upp þarna
og það eru fyrst og fremst strákarnir í
fjölskyldunni, sem eru fulltrúar hennar.
Þessir strákar, sem eru næst því að vera
aðalpersónur í bókinni, þeir eru úti í
Ameríku þegar þessi sprengja kemur
upp um 1956, - Elvis og þeir allir.
Já, ég gerði mér ferð út til Ameríku
til þess að komast á þessar slóðir og
reyna að ná konsertum með þessum
gömlu mönnum sem eftir voru. Það
tókst mér reyndar. Ég kom m.a. til
Memphis í Tennessee og fór á konserta
hjá Jerry Lee Lewis, Carl Perkins og Bo
Didley og svo voru þarna blúsarar á
ferðinni líka. Á endanum fór þetta
tímabil að taka mikinn tíma af öllu hjá
mér, því ég var að lesa sakamálasögur,
horfa á Bogart og Brando og James
Dean og hlusta á rokkmúsik. Gott ef
þetta var ekki farið að hafa áhrif á
göngulagið hjá mér á endanum. Nú er
orðinn aldarfjórðungur frá því að rokk-
tónlistin kemur upp og alveg síðan hefur
hún verið alls ráðandi á markaði dægur-
tónlistar og er jafnt ung og fersk og hún
var þá. Ég vil ekki kalla mig sérfræðing
á þessu sviði, en samt hefði ég gjarna
viljað miðla öðrum einhverju af því sem
ég hef upplifað við þessar stúdíur mínar.
En því miður er ákaflega erfitt að lýsa
tónlist á prenti. Úti í Bandaríkjunum
ganga heilar útvarpsstöðvar fyrir svona
efni, svonefndar „oldie“-stöðvar og í
Danmörku og Svíþjóð eru margir viku-
legir þættir með þessu, enda er þetta
ákaflega merkilegt efni. Ég hef stungið