Tíminn - 30.10.1983, Blaðsíða 9

SUNNUDAGUR 30. OKTÓBER 1983
Mirnm
menn og málefni
AMCS-vðarnar gera land-
ratsjárstöðvar lítilvægar
Hluti DEW-lmunnar. Myndin tr einfölduð og sýnir atxim tvtrr af fjárum ratíjántóðvum á Grarnlandi.
■ Tvær teikningar úr bókinni „GIUK-hliðið" sem skýra ólíka gagnsemi
landratsjárstöðva og AWACS-ratsjárflugvélanna. Teikningarnar sýna að
ratsjár AWACS-vélanna þekja mun stærra svæði en ratsjár á DEW-lín-
unni svokölluðu sem er mynduð af landratsjárstöðvum.
■ Sumar yfirlýsingar ráðherra Sjálf-
stæðisflokksins síðustu dagana hafa
óneitanlega vakið nokkra undrun.
Þetta á bæði við um þá ..frumlegu"
tillögu fjármálaráðherra að aimenn-
ingur gefi útgerðarfyrirtækjum í land-
inu allar skuldir þeirra við opinbera
sjóði - striki þær út með einu penna-
striki og svo fullyrðingar utanríkis-
ráðherra um ratsjármálið um síðustu
helgi.
Svo var að skilja á utanríkisráðherra
í sjónvarpsviðtali fyrir viku, að mikil
þörf væri á því að reisa nýjar ratsjár-
stöðvar á Vestfjörðum og Austfjörð-
um - en stöðvarnar þar voru lagðar
niður fyrir fjöldamörgum árum síðan
og fljúgandi ratsjárstöðvar notaðar í
staðinn, - og að reyndar hefði verið
stórt gat í vörnum landsins síðan
þessar landstöðvar voru lagðar niður!
Jafnframt lýsti utanríkisráðherra þeirri
skoðun sinni að íslendingar ættu sjálfir
að biðja Bandaríkjamenn um að reisa
nýjar ratsjárstöðvar á þessum stöðum!
Máiatilbúnaður þessi er allur vægast
sagt furðulegur. Auðvitað dettur eng-
um í hug að utanríkisráðherra hafi að
eigin frumkvæði allt í einu komist að
þeirri niðurstöðu nú að þörf sé á nýjum
ratsjárstöðvum. Ætla má að all-
ar slíkar hugmyndir hafi komið að
utan. Fullyrðingar um að þörf sé á
slíkum landstöðvum, hvað þá að þær
séu betri en fljúgandi ratsjárstöðvarnar
sem nú gegna eftirlitsstarfi hér, eru
einnig vægast sagt furðulegar.
í tilefni af þessum yfirlýsingum utan-
ríkisráðherra, sem væntanlega lýsa
hans persónulegu skoðunum en ekki
afstöðu ríkisstjórnarinnar, er rétt að
rifja upp nokkrar staðreyndir um þessi
mál. Þær eru m.a. að finna í athygl-
isverðu riti, sem Gunnar Gunnarsson,
starfsmaður Öryggismálanefndar, tók
saman og birt var árið 1981 undir
nafninu „GlUK-hliðið". Þar er m.a.
fjallað sérstaklega um ratsjármál á
íslandi.
DEW-lman lítilvæg
samanborið við
AWACS-vélarnar
Um ratsjárkerfið á og við ísland
segir m.a. svo í riti Gunnars Gunnars-
sonar: (feitletranir eru blaðsins).
„Grundvöllur loftvarna er ratsjáin.
Hún gefur varnarherafla viðvörun og
upplýsingar um staðsetningu árásarað-
ila. Ratsjárviðvörun í GIUK-hliðinu
fer fram á tvennan hátt, annars vegar
með aðstoð landratsjárstöðva og hins
vegar fljúgandi ratsjárstöðva, þ.e.
hinna svonefndu AWACS véla sem
staðsettar eru í Keflavík og Scháck-
leton véla í Skotlandi.
Landratsjárnar eru hluti hinnar
svonefndu DEW-línu (Distant Early
Warning - line), sem komið var upp á
sjötta áratugnum og liggur þvert yfir
norðanvert Kanada og heldur síðan
áfram um stöðvar á Grænlandi, ís-
landi, Færeyjum og Hjaltlandseyjum.
Upphaflega voru 57 ratsjárstöðvar í
DEW-línunni en þeim hefur heldur
verið fækkað og eru nú 31. Nokkrar
endurbætur hafa verið gerðar á DEW-
línunni en hún er í meginatriðum
byggð á tækni frá sjötta áratugnum.
Flestar ratsjánna geta uppgötvað flug-
vélar á háfíugi allt upp í 40.000 feta
hæð og í 370 km fjarlægð. Landratsjár
duga hins vegar skanimt til að nema
flugvélar á lágflugi þar sem fjöll og
aðrar ójöfnur í landslagi skyggja á
ratsjárgeislann. Einnig veldur lögun
jarðar því, að geislinn fjarlægist hana
eftir því sem lengra dregur frá rat-
sjánni. Venjulegar ratsjár uppgötva
ckki flugvélar, sem fljúga mjög lágt
fyrr en þær eru um 50 km undan.
Tvær landratsjárstöðvar eru hér á
landi, á Stokksnesi við Hornafjörð og
á Reykjanesi. Upphaflega voru stöðv-
arnar fjórar, því auk hinna fyrrnefndu
var ein á Vestfjörðum og önnur á
Langanesi. Ratsjáin á Langanesi mun
hafa verið öflugust þeirra, en hún
eyðilagðist í öveðri 1968. Hún var ekki
endurbyggð en í staðinn var farið að
nota fljúgandi ratsjárstöðvar af gerð-
inni EC-121 Constcllation. Þessar vél-
ar voru notaðar allt fram tii þess að
tvær nýjar E-3A Sentry AWACS vélar
komu hingað til lands í lok september
1978.
AWACS eru fullkomnustu fljúgandi
ratsjár- og stjórnstöðvar sem völ er á.
í 30.000 feta hæð nemur ratsjáin vélar
í lágflugi í 400 km radius og í háflugi
yfir 550 km. Þetta þýðir að hvor vélin
um sig getur fylgst með vélum í lágflugi
yfir tæplega 500.000 ferkm. svæði og á
háflugi yfir 950.000 ferkm. svæði.
Samanborið við þær virðist DEW-Iín-
an vera heldur lítilvæg.
A friðartímum eru AWACS-vél-
arnar hafðar til eftirlits og þjálfunar.
A ófriðartímum væri meginhlutverk
þeirra stjórnun herafla. Myndu AW-
ACS-vélarnar á íslandi m.a. vera not-
aðar til þess að samræma loftvarnir í
Noregi, Bretlandi og á Islandi.“
Veikleiki loftvarnar-
kerfa á landi
I riti Gunnars Gunnarssonar er gerð
nokkur úttekt á AWACS-flugvélun-
um, og tilkomu þeirra. Þarsegir m.a.:
„E-3A Sentry eða AWACS (Air-
borne Warning and Control System)
er hönnuð til að gegna þríþættu hlut-
verki til eftirlits, aðvörunar og stjórn-
unar herafla. Vélunum er ætlað að
geta uppgötvað, fylgt eftir og borið
kennsl á bæði herskip og flugvélar og
einnig stjórnað herflugvélum NATO.
AWACS vélarnar eru breytt gerð
Boeing 707-320 B farþegaþotunnar.
Þær eru arftaki eldri gerðar fljúgandi
ratsjárstöðva EC-121 Super Constell-
ation en mikið fullkomnari. Þróun
AWACS vélanna hófst á sjötta ára-
tugnum, en framleiðsla 1975 og var
fyrsta vélin tekin í notkun í apríl 1978.
Ráðgerir bandaríski flugherinn að taka
samtals 34 AWACS í sína þjónustu en
18 vélar eru ætlaðar evrópskum N ATO
ríkjum.
Kjarni vélarinnar er ratsjáin, sem er
sögð sú flóknasta' sinnar tegundar.
Gefur hún upplýsingar um fjarlægð,
hæð, hraða og staðsetningu flugvéla
(eða herskipa). Algengast er að
AWACS fljúgi í um 30.000 feta hæð
og þekur þá ratsjáin svæði, sem hefur
yfir 400 km radius nálægt jörðu en yfir
550 km radius þegar hærra dregur.
Áhöfn vélarinnar er 17 manns; þar
af eru 13 sem vinna við tækjabúnað
vélarinnar. Úr upplýsingum ratsjárinn-
ar er unnið í öflugri tölvu en þær koma
síðan fram á níu myndskermum í
flugvélinni þar sem fylgjast má með
hernaðarstöðunni.
Ein AWACS flugvél getur stjórnað
100 herflugvélum í senn. Er fullyrt að
stjórnun frá AWACS tvöfaldi í mörg-
um tilfellum hæfni herflugvéla. Fer
stjórnun og upplýsingamiðlun fram í
gegnum fjarskiptakerfi. Flugþol er um
12000 km og getur vélin tekið eldsneyti
á flugi ef þörf krefur.
Hugmyndin að baki fljúgandi rat-
sjár- og stjórnstöðva eins og AWACS,
á rót sína að rekja til veiklcika loftvarn-
arkerfa á jörðu. Hér er um að ræða
þrjá meginveikleika.
í fyrsta lagi geta landratsjár ekki
„séð“ flugvélar, sem fljúga í mjög lítilli
hæð fyrr en þær eru skammt undan
vegna lögunar jarðkringlunnar.
Ratsjá AWÁCS vélanna getur greint
endurkast ratsjárgeisla af flugvél sem
ber við jörð eða hafflöt frá endurkasti
í bakgrunni. Þetta veldur því, að þær
geta nýtt sér flughæðina og séð yfir
miklum mun vfðara svæði en landrat-
sjár.
í öðru lagi er sjónsvið landratsjár-
stöðva staðbundið. Aðvörun um árás
t.d. með stýriflaugum frá flugvélum
berst þar af leiðandi fyrirvaralítið.
Hreyfanleiki AWACS stækkar það
svæði geysilega mikið, sem loftvarnar-
þotur fá upplýsingar um, svo andstæð-
ingunum er unnt að mæta áður en
hann kemur vopnum sínum við.
í þriðja lagi eru landratsjár við-
kvæmar fyrir árásum frá sprengjuflug-
vélum og eldflaugum. Fljúgandi rat-
sjárstöð er ekki eins auðvelt skotmark.
Endurbætur og aukning við tækja-
búnað AWACS hefur verið í þróun.
Er m.a. gert ráð fyrir tækjabúnaði,
sem gerir möguleg tengsl við upplýs-
ingakerfi, sem tekið verður í notkun á
næstu árum og á að auka samræmingu
milli hinna ýmsu deilda bandarísks
herafla. Einnig er ætlunin að gera
mögulegar sendingar upplýsinga til
yfirvalda í landi samtímis því sem þær
koma fram ámyndskermum AWACS"
Hver er tilgangurinn?
Þessar tilvitnanir segja auðvitað sína
sögu. Þær gera fullyrðingar um nauð-
syn frekari landratsjárstöðva hér
kjánalegar. Á meðan AWACS-flug-
vélar hafa hér aðsctur og fylgjast mcð
hernaðarumferð í kringum landið eru
slíkar ratsjárstöðvar á landi óþarfar.
Með þessarstaðreyndir í huga hlýtur
það að vekja nokkra furðu að það skuli
hvað eftir annað hvatt tilþessaf hálfu
utanríkisráðherra að íslendingar gang-
ist fyrir því að Bandaríkjamenn komi
upp nýjum ratsjárstöðvum hér. Hver
er eiginlega tilgangurinn?
Núverandi ríkisstjórn var mynduð
vegna hættuástands í efnahagsmálum.
Meginverkefni hennar er að taka á
þeim málum. Það hlaut að verða
sársaukafullt fyrir marga í þessu þjóð-
félagi. Slíkar aðgerðir eru því eðlilega
mjög umdeildar, þótt flestir viður-
kenni að þörf var róttækra aðgerða.
Árangurinn fer m.a. eítir stuðningi
almennings við aðgerðir stjórnvalda.
Það er því mikilvægt að ríkisstjórnin
og stjórnarflokkarnir reyni að fylkja
þjóðinni sem bcst að baki þeim bjarg-
ráðum sem ríkisstjórnin var mynduð
til að hafa forgöngu um. Þcss vegna er
ástæðulaust með öllu að efna til deilna
meðal þjóðarinnar um önnur og óþörf
mál cins og byggingu nýrra stööva
bandaríska hcrsins hér á landi. Von-
andi verða því þcssar kröfur um nýjar
ratsjárstöðvar í landinu látnar niður
falla.
Hlutafélag um
rekstur Tímans
Blaðaútgáfa hefur átt í margvís-
legum erfiðleikum hér á landi á undan-
förnum árum. Óðaverðbólgan, raun-
vaxtastefnan, hratt gengishrun og sam-
dráttur þjöðartekna síðustu ár hefur
að sjálfsögðu lcnt með miklum þunga
á blaðarckstri sem er mjög viðkvæmur
fyrir öllum breytingum á efnahags-
ástandi.
Dagblöðin eru að sjálfsögðu mis-
jafnlega vel í stakk búin að mæta
crfiðleikum. Morgunblaðið hcfur þar
algjöra sérstöðu vcgna útbrciðslu sinn-
ar og mikilla eigna. Önnur blöð hafa
staðið vcrr að vígi.
Þótt Tíminn sé kominn langt á
sjötugsaldurinn þá hcfur þannig vcrið
að rekstri hans búið, að hann hefur
hvorki eignast sitt eigið húsnæði né
aðrar umtalsverðar cignir. Oft á tíðum
hcfur hann ekkert „átt" ncma skuldir.
Fyrirtæki, sem þannig standa. hafa að
sjálfsögðu átt í fjárhagslegum erfið-
lcikum á árum raunvaxta og óðavcrð-
bólgu.
Á áttunda áratugnum var rekstur
Tímans mjög erfiður. Erfiðlcikunum
var mætt mcð samdrætti, sem aftur
lciddi til minnkandi sölu. Svo var loks
komið, aö sýnt þótti að breyta þyrfti
um stefnu ef halda ætti Tímanum
áfram úti sem dagblaöi. I kjölfar þeirra
ákvarðana kom gjörbreytlng á útliti og
cfni Tímans vorið 1981, þegar blaðið
var fært til nútímalegs horfs. Þær
breytingar takmörkuðust þó að sjálf-
sögðu við þann fjárhagsramma, scm
við var búið. Á þcim tíma, sem liðinn
cr síðan breytingin var gerö á blaðinu,
hefur útbreiðslan aukist jafnt og þétt
en hins vcgar ckki nægjanlega til þess
aðstanda aðöllu leyti undirgífurlcgum
fjármagnskostnaði og gengistöpum
vcgna pappírskaupa crlendis frá. Það
var því öllum Ijóst, að fjárhaglcg
endurskipulagning fyrirtækisins væri
nauðsynleg, og ákvörðunin um stofnun
hlutafélags um rekstur blaösins er
liður í slíkri cndurskipulagningu.
En það er ekki aðeins þörf á að
endu_rskipuleggja fjárhag Tímans og
lagfæra ýmislegt í rekstri hans, heldur
er cinnig brýnt að stækka blaðið sjálft
og auka fjölbreytni þess. Tíminn hefur
að undanförnu lagt á það megináherslu
að vera gott og áreiðanlegt innlent
fréttablað. cn minni rækt verið lögð
við ýmsa aðra efnisþætti sem ekki eru
síður mikilvægir. Nægir þar að minna
á að blaðið flytur engar daglegar
erlendar fréttir, og er það ekki vansa-
laust fyrir dagblað, en stafar einfald-
lega af fjárskorti. Það er því von
okkar, sem störfum á ritstjórn Tímans,
að þegar nýir rekstraraðilar taki við
útgáfunni þá verði blaðið sjálft gert
fjölbreyttara og efnismeira og betur í
stakk búið að auka verulega hlut sinn
á íslenskum blaðamarkaði. Það hlýtur
að vera keppikefli okkar að efla Tím-
ann jafnt og þétt að útbreiðslu og
áhrifum, og það er hægt. Gerum þá
hlutafjársöfnun, sem nú er hafin, að
myndarlegu átaki til að skapa þann
rekstrargrundvöll, sem geri nýja og
öfluga sókn Tímans mögulega. -ESJ.
Elías Snæland Jónsson,
ritstjóri skrífar