Tíminn - 21.05.1988, Blaðsíða 7

Laugardagur 21. maí 1988 Tíminn 7
Jóhannes Nordal, aðalbankastjóri Seðlabankans, í viðtali um hvað raunverulega gerðist á uppstigningardag:
Jóhannes Nordal, aðalbankastjóri Seðlabankans, segir að ef meiri-
hluti hefði verið fyrir því í ríkisstjórninni að lýsa yfir fastgengi áfram
næstu mánuði, hefi gengisfelling ekki þurft að koma til. Seðlabank-
inn var tilbúinn til að standa af sér þá öldu gjaldeyriskaupa sem varð
fyrir uppstigningardag. Um þetta varekki samkomulag í ríkisstjórn-
inni og því varð að fella gengið strax.
Jóhannes segir einnig að lækkun raunvaxta geti talist ígildi
gengisfellingar, en þeir þurfi því miður að fara niður í 10-20% nei-
kvæða raunvexti. Það yrði þess valdandi að fjármálaheimur okkar
hryndi og innlend sparifjársöfnun hyrfi.
Þá segir hann að það sé grundvallaratriði framtíðarinnar að ná nið-
ur verðbólgu og að stefna beri að því að leggja niður lánskjara-
vísitölu og verðtryggð lán.
Kórinn hávær
og gjaldeyrir rann út
„Ég held að það sé tímasóun að ræða það
fram og aftur hvað gerðist nákvæmlega
þessa daga rétt fyrir gengisfellingu. Það var
búinn að vera samfelldur kór hagsmunaaðila
og áhrifamikilla stjórnmálaafla, með kröfur
um að fella yrði gengið, í langan tíma á
undan. Varðandi það hvort nauðsynlegt var
að loka strax á föstudag, er ég alla vega viss
um að það var ekki um nema tvo til þrjá
daga að ræða þangað til að það var algerlega
óumflýjanlegt að loka fyrir gjaldeyrisvið-
skipti miðað við þá þróun,sem icomin var af
stað,“ sagði Jóhannes Nordal. Sagði hann
að það væri ekki hægt að segja að neinn
einstakur aðili hafi haft úrslitaáhrif í þróun-
inni með gjaldeyriskaupum sínum. Mjög
margir aðilar í þjóðfélaginu hafi verið komn-
ir af stað með gjaldeyriskaup í ljósi þeirrar
reynslu sem fólk öðlaðist hér á árunum áður
um afleiðingar gengisfellingar.
Var óumf lýjanlegt
að fella gengið?
En var óumflýjanlegt að grfpa inn í þessa
þróun með því að fella gengið eða hefðum
við getað komist hjá því með öðrum aðgerð-
um?
„Það er auðvitað matsatriði hversu fljótt
á að grípa inn í. En þegar svona alda er farin
að rísa þetta hratt, heldur hún alltaf áfram
þangað til eitthvað gerist. Það sem var
grundvallaratriði í stöðunni á uppstigningar-
dag, var að ljóst var að menn sáu enga
möguleika til þess að það væri hægt að lýsa
því yfir að genginu yrði haldið föstu. Þetta
kom fram í samræðum við ríkisstjórnina.
Menn voru ekki tilbúnir til að standa og falla
með þvf gengi sem þá var.
Ef því hefði verið lýst yfir að genginu yrði
haldið föstu, þá hefðum við hér í Seðlabank-
anum verið tilbúnir að standa að þeirri
yfirlýsingu og reyna að standa af okkur
þessa öldu. En til þess að svo gæti orðið,
þurfti að sannfæra fólk um að það væri ekki
ætlunin að fella gengið næstu mánuði. Það
var bara ekki neinn grundvöllur til að fá
slíka yfirlýsingu. Það var orðinn yfirgnæf-
andi meirihluti fyrir því meðal stjórnarflokk-
anna að gengisfelling væri orðin óumflýjan-
leg. Þess vegna var bara tímaspurning
hvenær menn færu að óttast um að gengis-
fellingin væri að koma og færu að flýta
ýmsum greiðslum sínum.
Þetta eru alveg lögleg viðskipti. Menn
ráða hvenær þeir kaupa gjaldeyri til löglegra
nota eins og hvenær þeir kaupa bíl eða
þvottvél."
Olli ósamkomulag I
ríkisstjórn gengisfellingunni?
Ríkisstjórnin hefði semsagt getað komið
sér saman um að halda genginu föstu áfram?
„Já. Og við vorum alveg tilbúnir út af fyrir
sig til að reyna það, enda hefði það verið
okkar stefna."
Fastgengisstefna
óheppilegt orð
Telur þú að fastgengisstefnan eigi þá ekki
lengur stuðning innan ríkisstjórnarinnar?
„Ég held að menn megi vara sig á því
hvernig þeir tala um fastgengisstefnu.
Kannski er orðið fastgengisstefna dálítið
óheppilegt, af því að með því sé gefið í skyn
að gengi verði aldrei breytt. Þessi stefna
byggir fyrst og fremst á því að reynt er að
halda genginu föstu í lengstu lög og því ekki
breytt fyrr en öll önnur ráð hafa verið reynd
til þrautar.
Þó að genginu hafi nú verið breytt tvisvar
með stuttu millibili, er ekki þar með sagt að
ekki sé von til að við getum stefnt að því að
koma á stöðugleika í gengi í framtíðinni.“
„Ég hef lagt áherslu á það að stöðugleiki
gengis sé ákaflega mikilvægur til að skapa
atvinnulífinu og samningum á launamarkaði
traustan grundvöll. Það er nauðsynlegt að
menn geti gengið út frá ákveðnum forsend-
um um gengisþróun. I þessu felst jafnframt
viss ögun fyrir efnahagskerfið. Þetta hafa
mjög margar þjóðir reynt. í Evrópu er það
grundvallarsjónarmið að stefna að slíkri
gengisfestu. Þá er líka að því stefnt að
kjarasamningum sé hagað með tilliti til þess
að gengið sé fast og fjármálaaðgerðir ríkis-
valdsins miði að því að styrkja þessa stöðu.
Mistekist getur að
halda genginu stöðugu
Hitt er svo annað mál að það getur
mistekist að ná þessum stöðugleika og ytri
aðstæður geta breyst. Það koma líka þau
mörk að menn sjá að ekki verður lengur
haldið áfram án breytinga á gengi.
Menn töldu að nú hafi verið komið að
slíkum mörkum, þó að um það séu alltaf
skiptar skoðanir, hvenær eigi undan að
láta.“
Rifjaði Jóhannes upp þá tíð er við bjugg-
um við fljótandi gengi sem var í raun sígandi
gengi. Þá hafi menn verið komnir upp á það
vinnulag að gcngið var meira og minna
ákveðið meö hliðsjón af stöðu útflutnings-
atvinnuveganna. „Af þessu fengu menn inn
í sig þá hugmynd að það væri til eitthvað sem
héti rétt gengi. Það er hins vegar til fyrir því
næg reynsla að þjóðfélag getur verið í
þokkalegu jafnvægi með mismunandi háu
gengi. Að vísu má segja að eftir því sem
gengið er hærra, er meiri tilhneiging til
hjöðnunar, en eftir því sem gengið er lægra
er meiri tilhneiging til þenslu."
Hæpið að treysta á meðaltöl
um afkomu atvinnuvega
En nú hefur oft verið talað um að vandi
útflutningsatvinnuveganna og samkeppnis-
greinanna séu innlendar kostnaðarhækkan-
ir. Væri ekki til hjálpar að lækka þá háu
raunvexti sem fylgja lánum þeirra?
„Ég held að lækkun raunvaxta sem á að
hafa einhver veruleg áhrif á afkomu atvinnu-
veganna, þyrfti að vera býsna mikil. Þá
værum við komin langt niður fyrir það sem
gæti komið á jafnvægi á fjármagnsmarkaðin-
um. Þá þyrftum við í raun að fara úr 9-10%
jákvæðum raunvöxtum, niður í neikvæða
raunvexti eins og þeir voru hér t.d. á áttunda
áratugnum. Slík ráðstöfun myndi hafa áhrif
á þeim vettvangi, en hún myndi um leið
eyðileggja peningakerfi okkar og innlenda
sparifjármyndun.“
Benti hann jafnframt á að við værum
vissulega með nokkuð skýra mynd af af-
komu útflutningsatvinnuveganna samkvæmt
ákveðnum reiknivenjum. Hins vegar mætt-
um við aldrei gleyma því að hér væri um að
ræða hreint meðaltal, sem segði lítið um
afkomu einstakra fyrirtækja í greininni.
Þriðjungur frystihúsa getur verið rekinn
með góðum hagnaði, þó að meðaltalið sé
5% tap á rekstri frystihúsanna. „í raun er því
hæpið að treysta alveg á svona meðaltöl.
Þau eru ekki nærri því eins upplýsandi og
menn vilja vera láta. Sá mælikvarði sem er
almennast notaður í heiminum er raungeng-
ið og við styðjumst einnig við hann. Þá er
gengið metið miðað við verðlagsbreytingar
milli landa.“
Afnám verðtryggingar á lánsfé
Hvað getur þú sagt um þessar hugmyndir
framsóknarmanna um að hreyfa við láns-
kjaravísitölunni og afnema verðtryggingar
lána?
„Ég get nú ekki annað en bent á það að
Framsóknarflokkurinn átti verulegt frum-
kvæði hér á fyrri árum til að hvetja til þess
að taka upp verðtryggingu á sparifé, frekar
heldur en að nota háa vexti. Ég held að það
hafi að mörgu leyti verið skynsamleg hugsun
miðað við þær verðbólguaðstæður sem þá
ríktu.
Því miður er staðan sú í dag að við erum
ennþá mcð mjög mikla verðbólgu á alla
venjulega mælikvarða. Hún hefur t.d. legið
á bilinu 20-25% undanfarið ár. Við vitum að
spár um lægri verðbólgu seinna á þessu ári
eru ennþá ótraustar.
Verðtrygging og lágir vextir
eða bara háir vextir
Ef við ættum að hafa þá raunvexti sem
þarf án þess að hafa verðtryggingu, þá
þyrftu allir að taka lán á mjög háum vöxtum.
Það er hins vegar hagstæðara að taka lán
með verðtrygginu og lágum vöxtum, heldur
en lán á háum vöxtum. Háum vöxtum fylgir
meiri greiðslubyrði. Verðtrygging gerir auk
þess lánveitendum kleift að lána til langs
tíma án þess að taka of mikla áhættu. Hins
vegar væri vissulega best ef hægt væri að
vera laus við þessa vísitölu. Til þess þarf
verðbólgan þó að verða mun lægri. Að því
eiga menn tvímælalaust að keppa.“
Verðbólgan á þolanlegt stig
Hvaða tíma erum við þá að tala um?
„Verðbólgan verður að komast niður á
þolanlegt stig, við skulum segja niður fyrir
5-10%, helst niður í 3-5%. En það tekursvo
aftur enn lengri tíma að sannfæra fólk um
það að við getum haldið því verðbólgustigi.
Menn verða hafa trú á því að hagstjórnin og
afstaða stjórnenda sé þannig að við getum
búist við stöðugu verðlagi í langan tíma.
Þar sem þessi skilyrði eru fyrir hendi, eins
og víðast í heiminum í dag, er hægt að fá
lánsfé mcð þolanlegum raunvöxtum."
Vísitalan
afsprengi veröbólgunnar
Ber þá að stefna að því markmiði að
afnema lánskjaravísitöluna?
„Það er alveg sjálfsagt að stefna að því,
en fyrst ætti eingöngu að takmarka notkun
hennar við lán til langs tíma. Ég held að
megin markmiðið hjá okkur hljóti að vera
bað að losna út úr þessari háu verðbólgu og
öllum þeim vandamálum sem henni fylgja.
Vísitalan er beint afsprengi verðbólgunnar
og er komin til vegna þess að hún brenglar
allar langtfmaáætlanir. Ég er alveg sann-
færður um að okkur ber að stefna að þessu
markmiði öllu öðru fremur.
Það er ekki til það land sem við getum
borið okkur saman við í efnahagsþróun,
sem hefur jafnhátt verðbólgustig. V-Evr-
ópa, N-Ameríka og Japan eru allt lönd sem
búin eru að koma verðbólgunni niður fyrir
5% og jafnvel niður undir núll, enda er
verðbólga í iðnríkjum nú að meðaltali
aðeins 3%. Þar hefur það verið grundvallar-
atriði efnahagsstefnunnar að halda verð-
bólgunni niðri með öllum ráðum. Þetta
hefur verið mismunandi erfitt eftir löndum.
Víða hefur þessu markmiði verið náð með
hörðum aðgerðum í fjármálum og peninga-
málum, og víða, einkum í Evrópu hefur
stöðugt gengi átt mikinn þátt í að sigrast á
verðbólgunni.11 KB
iliiiti