Tíminn - 04.05.1989, Qupperneq 16

16 Tíminn
Fimmtudagur 4. maí 1989
Jón Gunnar Árnason
í nýbyggingu á bak við Mennta-
skólann í Reykjavík var haldin
skúlptúrsýning 1967 sem var um
margt merkileg og trúlega sú eina
sinnar tegundar á Islandi til þessa, -
haldin af listafélagi skólans. Þessari
sýningu var þannig komið fyrir að í
myrkvuðum sal voru ljóskastarar
látnir lýsa upp verkin og þannig
reynt að skapa stemmningu af ein-
hverjum toga, kannski rómantíska
eftirsjá, jafnve! af nýjungagirni, hver
veit, en það sem ég man best frá
sýningunni eru skúlptúrar Jóns
Gunnars Ámasonar. Það var vegna
þess að þeir voru hreyfanlegir og
breytanlegir innan vissra marka,
skoðandinn hafði leyfi til þess að
hrófla við þeim, reyna svolítið á
tjáningarþörf sína: fikta, prófa nýtt,
uppgötva. Fram kom ný afstaða,
nýtt skipulag, öðruvísi skuggar á
veggina á bak við verkin, - uppsetn-
ing sýningarinnar riðlaðist. Því mið-
ur var enginn á staðnum til að miðla
upplýsingum um höfundinn og gest-
urinn gekk út, kannski dálítið mgl-
aður í kollinum en með nýja sýn á
heiminn. Smám saman fór þó að
skýrast myndin af listamanninum,
s.s. á sýningum á Skólavörðuholti og
Gallerí SÚM. Það fer trúlega best
að taka það strax fram að tæknileg
útfærsla verkanna og verklagið
sjálft, handbragðið, sem var full-
komið, hafði mjög sterk áhrif og
vakti upp ýmsar spurningar, sumar
ekki ýkja merkilegar í augum full-
gilds listamanns, en voru tímamót-
andi í huga þess sem hafði hugsað
sér að taka þátt í leiknum.
Þegar ég lauk forskólanámi við
Myndlista- og handíðaskóla íslands
1971, þá sótti ég um inngöngu í
skúlptúrdeild, sem þá var reyndar
ekki til (!), og olli þar með yfirvöld-
um nokkrum áhyggjum og vandræð-
um, sem Hörður Agústsson, skóla-
stjóri, leysti úr með glæsibrag. Hann
tjáði mér að ekki væri fé til að
fastráða kennara við þessa nýju
deild, en það væri jafnvel betra að
útvega tvo menn til að kíkja inn einu
sinni í viku og hefði hann rætt við
myndhöggvari
Ragnar Kjartansson og Jón Gunnar
Árnason um þetta hlutverk.
Nokkru áður en Jón Gunnar átti
að koma til mín hafði ég farið yfir
skissubækurnar mínar og dregið út
úr þeim það sem mér fannst helst
koma til greina að útfæra í þrívítt
form. Þegar Jón hafði blaðað í
bókinni fékk hann sér kaffi, kveikti
í sígarettu, horfði lengi á mig óræð-
um augum, sagði svo: „Þú býrð ekki
til verk nema hafa hugsað það frá
grunni. Hvað liggur að baki verkinu,
hvað ætlarðu að tjá: reynslu,
skoðanir, átök, ást eða hatur, reiði,
gleði, sorg, hamingju, spennu
o.s.frv. Búðu til líkan í ákveðnum
mælikvarða, reiknaðu út efnið, taktu
ákvörðun um vinnuaðferð." Síðan
rétti hann mér bókina og sagði að ég
gæti ekkert að því gert þótt skólinn
væri allur á tvívíðum fleti. Námið
hjá Jóni Gunnari var einn samfelldur
fyrirlestur um hagnýt atriði: massa
og stærðir, línu í formi, hlutföll,
stöðu, opið og lokað rými, eðli,
hörku og mýkt, sveigjanleik, stöðug-
leik, áferð, samspil ólíkra forma og
stærða, efnisbreytingu í kopar við
glóðun, logsuðu, draghnoð, pússun
o.fl. Þarna talaði Jón Gunnar af
reynslu sinni og lærdómi sem fæst
með eftirtekt, tilraunum og næmu
auga, en þó umfram allt skipulegri
hugsun, ótvíræðum gáfum. Hann
hafði það fyrir reglu að leita upplýs-
inga hjá verkfræðingum og tækni-
fræðingum, t.d. um burðarþol og
endingu, hvernig skúlptúr stendur af
sér veðurálag og tæringu. Þessi
vinnubrögð vöktu að vonum athygli
og voru honum falin mörg verkefni
er kröfðust langvinnra rannsókna,
sem síðan oft leiddu til nýstárlegra
niðurstaðna, s.s. verk hans við húsið
á horni Rauðarárstígs og Stórholts
þar sem notagildið er partur af
myndhugsuninni og felst í loftræsti-
búnaði. Annað verk í þessum flokki
er handrið sem hann smíðaði úr
rörum og hann kom fyrir við tröpp-
urnar í Gallerí SÚM. Það er á
hjörum þannig að flutningar á stór-
um hlutum inn á aðra hæð geta farið
fram óhindraðir. Þetta handrið fylgir
öðrum munum SÚM inní geymslur
Nýlistasafnsins.
Haustið 1976 voru þeir að hengja
upp myndir á samsýningu í Gallerí
SÚM, þeir Jón Gunnar, Magnús
Tómasson og Magnús Pálsson. Þeg-
ar ég kom með verkin mín voru þeir
að ræða hið bágborna og dapurlega
ástand sem þá ríkti í innkaupum
opinberra aðila á myndlist og sáu
enga skynsamlega leið til nýrrar
skipunar. Þá um vorið hafði ég
skrifað grein í Þjóðviljann um Lista-
safn íslands og bent á hversu óheilla-
vænleg stefna væri rekin þar, sér-
staklega hvað varðaði kaup safnsins,
og benti á ýmsar gloppur sem þyrfti
að fylla. í framhaldi af þessu skrifi
fór ég að gæla við þá hugmynd að
myndlistarmenn sjálfír starfræktu
einhvers konar safn sem geymdi
verk þeirra og sýndi þróun íslenskrar
myndlistar ár frá ári. Þegar ég nú
hlustaði á samræður þeirra ákvað ég
að láta slag standa: „Greyin mín
hættiðið þessum barlómi, við stofn-
um okkar eigin safn, Nútímalista-
safn Islands!" Það var eins og ský
hefði dregið frá sólu og allir urðu
ákaflega kátir og spenntir.
Jón Gunnar tók hugmyndinni um
nýtt listasafn fegins hendi og studdi
hana af krafti, fyrst á fjölmennum
undirbúningsfundi í kennarastofu
MHÍ sumarið eftir og á stofnfundi 5.
janúar 1978, og alla tíð síðan talaði
hann máli Nýlistasafnsins hvar sem
hann fór, einkum í skandinavísku
löndunum. Hann tilkynnti strax að
hann ætlaði að gefa safninu verk
eftir sjálfan sig (Blómið), Dieter
Roth, Ferdinand Krivet og Gábor
Attalai. Jón Gunnar var kosinn í
fyrstu stjórn Nýlistasafnsins og var
þar óþreytandi að telja kjark í
menn, örva þá til dáða, rýna fram í
tímann og sjá fyrir viðbrögð manna
og hugsa upp leiðir til að styrkja
þessa metnaðarfullu stofnun.
Það átti vel við Jón Gunnar að
vera í baráttuhópi og ryðja brautina.
Hann var einn af stofnendum SÚM-
hópsins og Gallerí SÚM, Mynd-
höggvarafélagsins í Reykjavík, Ný-
listasafnsins, eins og áður segir, og
Experimental Environment (sem
fulltrúi íslands ásamt Rúrí). Þá var
hann í óformlegum hópi listafólks
sem ræddi stíft um stofnun samtaka
allra myndlistarmanna og studdist
við hugmyndir Sigurðar Guðmunds-
sonar sem skrifaði frá Amsterdam
um réttindamál þeirra. Þessar um-
ræður leiddu síðan beinlfnis til stofn-
unar Hagsmunafélags myndlistar-
manna og samstarfs þess við önnur
félög um stofnun Samtaka íslenskra
myndlistarmanna, SÍM. Fyrir störf
sfn t' þessum málaflokkum og á
listrænum vettvangi hlaut hann
margs konar viðurkenningar, - síð-
ast þáði hann heiðursnafnbót í
My ndhöggvarafélaginu.
Það hefur lengi verið haft fyrir satt
að ferill Jóns Gunnars hefjist með
SÚM. Ekkert er fjarri sanni. Hann
sýndi með FÍM 1959, en var tveim
árum síðar kominn á fleygiferð um
Evrópu með Zero-hópnum og öðr-
um og átti verk á sýningum í Louisi-
ana í Humlebæk rétt fyrir utan
Kaupmannahöfn, Stedelijk Museum
í Amsterdam og Moderna Museet í
Stokkhólmi, en þessi listhús voru þá
í miklum uppgangi, með frægari
söfnum í Evrópu. Sýningarferill Jóns
Gunnars hélst síðan óslitinn til síð-
asta dags, sérsýningar hans urðu
sextán, samsýningar á milli sextíu og
sjötíu, - enda afköst hans með
ólíkindum.
Jón Gunnar innleiddi hreyfinguna
í íslenskan skúlptúr, oftast með
Guðrún Jónína
Gunnarsdóttir
fyrrum Ijósmóðir frá Bakkagerði
böm. Þau eru: Hörður Tryggvi sem
lést á fyrsta ári. Ragnheiður gift
Antoni Jónssyni, búa þau á Akureyri
og eiga 5 börn. Hreinn giftur Guð-
rúnu B. Helgadóttur, búa þau í
Reykjavík og eiga 5 börn. Anna gift
Ingimar Einarssyni, búa þau á
Hvanneyri og eiga 4 dætur. Lang-
ömmubörnin eru orðin 13. Síðan var
frændi Jónu, Baldur Hermannsson
fyrstu ár ævi sinnar í Bakkagerði.
Nú er mál að linni. Flutt skal
þakklæti frá móður minni og systkin-
um fyrir allt gott í gegnum árin.
Fædd 2. september 1899
Dáin 29. nóvember 1988
Elsku frænka mín er dáin. Það er
leið okkar allra. Hún var búin að
skila miklu og góðu dagsverki heima
og heiman. Hún lærði að vera ljós-
móðir og vann við það frá 1933-1964.
Var hún lánsöm í starfi, en oft hefur
það ekki verið neinn leikur að fara
hvernig sem veður var og hvernig
sem á stóð á hennar bæ. Ekki voru
bílar til fyrr en seinna. Einnig lærði
hún karlmannafatasaum á Seyðis-
firði og saumaði hún mikið fyrir sitt
heimili og annarra og hafði gaman
af.
Hún giftist 4. febrúar 1926 Kristni
Arngrímssyni frá Þorsteinsstöðum í
Svarfaðardal. Þau bjuggu fyrsta árið
í Heiðarseli í Hróarstungu árið 1926-
1927. Síðan voru þau á Fossvöllum
í Jökulsárhlíð hjá foreldrum Jónu.
Á Hauksstöðum á Jökuldal bjuggu
þau árið 1931-1933 og þá flytja þau
í Bakkagerði í Jökulsárhlíð og
bjuggu þar til 1964.
Kristinn stundaði kennslu og á
haustin vann hann í sláturhúsinu
sem kjötmatsmaður og einnig gegndi
hann ýmsum trúnaðarstörfum fyrir
sveit-'sfna';-'--'
Á haustin var mikið að gera og
reyndi þá á konurnar sem voru einar
með börnin og mikið unnið af mat
fyrir veturinn því þá var ekki raf-
magn eða frystikistur og nútímakon-
um hefði ábyggilega fundist ýmislegt
vanta.
I júlí 1943 gerðist það sem trúlega
reyndi mest á ljósmóðurina. Þá tók
hún á móti þríburum hjá bróður
sínum og mágkonu og er ég ein af
þeim. Ekki var læknir viðstaddur
svo að það var ljósmóðirin sem allt
hvíldi á. En allt gekk vel og var hún
lengur en henni bar að hjálpa mág-
konu sinni með börnin sem trúlega
hefur verið dagsverk svona fyrst.
Ég var stundum sem krakki hjá
frændfólkinu í Bakkagerði og fannst
mér það mjög gaman því dóttir
hennar var á svipuðu reki og ég. Þá
er mér það minnisstæðast að á
sunnudögum fór Jóna í betri fötin og
hélt sunnudaginn heilagan eins og
hægt var og mér fannst hún svo sæt
og fín enda var hún fríð kona og hélt
sér vel allt til loka. Þegar mikið var
vandað til fóru konur í íslenska
búninginn, peysuföt og upphlut og
fannst manni það hámark fínleika.
Jóna var elst 14 systkina og á
síðasta ári kom stórt skarð í þann
hóp. Þá dóu-fjögur systkini og þrjú
af þeim bjuggu hér fyrir austan á
meðan þau stunduðu búskap. Árið
1964 brugðu þau búi og flytja til
Reykjavíkur því að eins og gengur
þegar fólk fer að eldast, börnin
farin, lá leiðin burtu. Hefur það
trúlega verið mikið átak að koma úr
sveitinni í stórborg, og fara frá stað
þar sem menn eru búnir að festa
rætur og búa lengi. En frænka mín
var sérstaklega vel skapi farin, alltaf
hress og kát, og tók breyttum að-
stæðum með jafnaðargeði.
Jóna og Kristinn eignuðust fjögur
Afmælis- og
minningargreinar
Þeim, sem óska birtingar á afmælis- og
eða minningargreinum í blaðinu, er
bent á, að þær þurfa að berast a.m.k.
tveim dögum fyrir birtingardag. Þær
þurfá áð vérá vélritaðar.
Margs er að minnast
margt er hér að þakka,
guði sé lof fyrir liðna tfð.
Margs er að minnast
margs er að sakna
guð þerri tregatárin stríð.
Ragnheiður Ragnarsdóttir
Fossvöllum.
nærveru skoðandans í huga, þó ekki
til að hann stæði álengdar einungis
til að virða fyrir sér verkin, heldur til
að snerta, vera þátttakandi, finna
til, vera ógnað, skelfast, - vakinn til
umhugsunar, snortinn nýrri reynslu,
nýrri hugsun á gömlum sannindum,
viðburðum í mannkynssögunni:
valdi, kúgun, stríðsleik, mengun.
Og áhrifunum náði hann fram með
ógnvægilegum hlutum, flugbeittum
hnífum á fálmurum ókennilegra
kvikinda, með rafmagni og titringi,
- síðustu árin sólargeislunum. En
kjarninn í verkunum er hreyfing,
tími, orka. Jón Gunnar hafði næmt
auga fyrir hinu sérkennilega og sér-
viskulega, dæmi um það: Þegar hann
kenndi við Listaháskólann í Kaup-
mannahöfn hringdi hann í mig og
bauð mér að koma til sín í heimsókn
og dvaldi ég hjá honum í níu daga í
góðu yfirlæti. Nema hvað, eitt af því
fyrsta sem Jón vildi að ég gerði væri
að vökva lífsblómið á ákveðinni krá
í Nýhöfninni. Þegar við vorum búnir
að sitja þama góða stund, þá hafði
ég orð á því að þarna væru bara
gamlir karlhlunkar. Þú tókst þá eftir
því! Það er af því að hingað hefur
engin kona komið innfyrir dyr í
rúmlega tvöhundruð ár, - utan ein
sem labbaði sig inn án eftirtektar
karlanna, en þegar það uppgötvaðist
var hún rekin á dyr í hvínandi hvelli,
vertinn fékk aðsvif því staðurinn var
saurgaður. Gólfið var sópað og
þvegið og hreinsað alveg út í götu-
ræsi, gólfmottur hristar duglega. Og
síðan hafa allir nýir gestir verið litnir
homauga. Þetta fannst Jóni Gunnari
aldeilis kjörið umhverfi, sérviskan í
þessu heillaði hann upp úr skónum.
Síðan lítil saga um húmor: Það var
laugardagsmorgun, ég sat við skriftir
í Nýlistasafninu þegar Jón Gunnar
leit inn til að spjalla. En því miður
hafði ég engan tíma aflögu og tók
því óljóst eftir hvað hann var að
bauka í kringum mig, sagði bara já
og nei þegar við átti. Þegar ég kom
heim í hádeginu lagði ég töskuna frá
mér á eldhúsborðið og fékk mér
kaffi. Skyndilega hreyfðist taskan,
hvít mús gægðist undan lokinu og
hoppaði niður á borðið. Þegar ég
hitti Jón Gunnar næst sagðist hann
hafa frétt að það hefði fjölgað á
Skeggjagötunni!
Jón Gunnar kom mörgum fyrir
sjónir sem töffari, harður nagli,
kaldranalegur í tali, stundum
glannalegur, en þó ávallt stutt í
brosið. En þetta var bara ytra
byrðið, loðhúfan og leðrið. Bakvið
skilvegginn sló hjarta hins góða
drengs sem bræddi önnur kaldari
hjörtu þegar svo bar undir. Hann
ræktaði vináttuna að því marki sem
hún er þolanleg, hélt nauðsynlegri
fjarlægð, hvarf aldrei úr augsýn, -
verður ætíð innan seilingar.
Með þessu skrifi fylgja samúðar-
kveðjur til fjölskyldu Jóns Gunnars
Árnasonar frá vinum og félögum í
Nýlistasafninu.
Níels Hafstein.
Kveðja frá
Myndhöggvarafélaginu í Reykjavík
ísland kveður nú einn sinna bestu
sona - smiðinn sem varð að mynd-
höggvara - róttækan framúrstefnu-
listamann - mikinn áhrifavald og
lærimeistara yngri myndhöggvara.
Fram á sinn síðasta dag stjómaði
Jón Gunnar Ámason myndhöggvari
smíði á stómm og glæsilegum högg-
myndum sem eiga eftir að gleðja um
ókomna framtíð.
Hugmyndalistin var Jóni Gunnari
hugleikin og hann kunni þann galdur
að fá myndverk til þess að óma,
hreyfast og taka við geislum og ljósi
himinsins.
Heimsókn okkar þriggja úr stjóm
Myndhöggvarafélagsins til Jóns
Gunnars aðeins tveimur sólarhring-
um fyrir andlát hans verður okkur
ógleymanlegt, en þá gaf þessi
myndsnillingur og máttarstólpi fé-
lagsins okkur góð ráð vegna málefna
félagsins. Ef til vill hefur Jón Gunnar
nú þegar tekið sér far með sérsmíð-
uðum sólvagni inn í víðáttur hins
óþekkta heims.
Fyrir hönd Myndhöggvarafélags-
ins í Reykjavík er Jóni Gunnari
Árnasyni þökkuð ómetanleg störf í
þágu félagsins.
Dætrum og fjölskyldu eru sendar
samúðarkveðjur. - - - - ■ •
F.h. stjórnar M.H.R.
Örn Þorsteinsson form.