Tíminn - 20.05.1989, Blaðsíða 6

6 Tíminn
Laugardagur 20. maí 1989
Sigurður Sigurðarson aðstoðaryfirdýralæknir um hinn lúmska búfjársjúkdóm riðuveiki:
Megum ekki hrósa
sigri of snemma!
Riðuveiki er hæggengur smitandi heilasjúkdómur í
sauðfé sem greinist einnig í geitum og minkum. Sjúk-
dómurinn er ekki bráðsmitandi, en smitast frá kind til
kindar. Óbeint smit er einnig til, svo sem með fósturvatni
og hildum, saur, slefu, hræum, sláturhúsaúrgangi, heyi,
þökum, tækjum og fieiru. Meðgöngutími getur verið
V2-10 ár. Sjúkdómsorsök er nýr, lítt þekktur flokkur
smitefna er lifir lengi í umhverfinu, þolir langa suðu og
flest sótthreinsunarefni, en klór vinnur þó á smitefninu.
Einkennin eru kláði og/eða lömun, hræðsla, æði, titring-
ur, krampar, aflögn, lafeyru, sjónleysi o.fl. Veikin hefur
fundist í öllum sýslum, nema Snæfells- og Hnappadals-
sýslu, A-Barðastrandasýslu, Strandasýslu, A-Skafta-
fellssýslu og Vestmannaeyjum. Lækning er engin, en
tekist hefur að útrýma riðunni í nokkrum löndum. Riðan
barst hingað fyrir um 100 árum.
Riðan er komin upp
i nautgripum í Bretlandi
Hér á landi hefur riðuveiki einungis
verið bundin við sauðfé og hafa Sauð-
fjárveikivarnir sett sér það mark að
útrýma henni. Að því er nú unnið, en
frá Bretlandi berast þær fregnir að
riðufaraldur sé nú kominn upp í naut-
gripum þar í landi. Sigurður Sigurðarson
sérfræðingur Sauðfjárveikivarna:
„Síðla árs 1986 var greindur nýr og
óþekktur sjúkdómur í nautgripum í
Bretlandi. Einkenni veikinnar og sjúk-
legar breytingar líktust mjög riðu og
eðli smitefnisins virtist af sama toga.
Þessi sjúkdómur hefur breiðst skugga-
lega hratt út og er nú kominn víða um
Bretlandseyjar og til Suður-og Norður-
írlands og Hjaltlandseyja. í nóvember
1988 höfðu fundist 1448 tilfelli á 1163
bæjum. Bretar hafa rannsakað sýkina
mjög vandlega og hallast æ meira að
því, eftir því sem á líður, að hér sé um
riðu að ræða. Þar í landi hefur sláturúr-
gangur verið notaður sem blanda í
kjarnfóður handa kúm, eftir að hafa
verið soðinn og hakkaður niður. í
þessu skyni hafa jafnvel verið notuð
hræ af riðusjúkum kindum. Menn telja
að þetta sé smitleiðin, að nautgripirnir
hafi étið ofan í sig smitefnin, sem hafi
lifað af suðuna, mölunina og íblöndun-
ina í fóðrið.
Pessi sjúkdómur færist enn í aukana
og nú er svo komið, samkvæmt upplýs-
ingum frá í apríl á þessu ári, að það
bætast við 200 ný tilfelli á viku á
Bretlandseyjum. Það er talið að naut-
gripirnir beri ekki smit sín á milli, né
heldur til afkvæma sinna, en ef til vill
er enn of snemmt að fullyrða um það.“
Hræin eru ekki notuð
í fóður hér á landi
- Er hætta á að þessi sjúkdómur,
heilahrörnun í kúm, eða riða, geti
komið upp hér á landi?
„Bannað er að flytja inn fóður er
inniheldur dýraprótein. Framleiðsla á
þessu fóðri hefur ekki verið hætt í
Bretlandi, hins vegar er bannað að
nota það til eldis jórturdýra. Við höfum
áhyggjur af því að eitthvað af því
gæludýrafóðri sem flutt er inn hingað,
kunni að innihalda dýraprótein.
Þegar farið var af stað með aðgerð-
irnar gegn riðunni árið 1978, var bann-
að með öllu að sláturúrgangur af riðu-
svæðum væri notaður í fóður handa
nautgripum og sérstakar ráðstafanir
gerðar til að hindra nýtingu sláturúr-
gangs af riðuveiku fé. Nú á seinni árum
hafa hræ af riðuveiku fé verið grafin.
Það var vitað að minkar gætu smitast á
þennan hátt og þess vegna var lögð
áhersla á að úrgangur af þessu tagi væri
alls ekki notaður í loðdýrafóður, en
ásókn í það var talsverð. Við vonumst
til þess að þetta bann í rúm tíu ár dugi
til þess að hindra að veikin komi ekki
upp í öðrum bústofni en sauðfé. Hins
vegar getur hey af riðubæjum boriö
með sér hildir úr riðusmituðum
kindum. Kýrgeta hugsanlegaétiðhildir
sem leynast í töðunni og þess vegna er
allur varinn góður. Við höfum beðið
menn um að vera á varðbergi og einnig
tekið heilasýni úr nautgripuin til að
fylgjast með þessu ef hægt væri. Ekkert
hefur hins vegar komið í ljós er bendir
til þess að við þurfum að óttast þessa
heilahrörnun í nautgripum hér á landi.“
Allt byggist á
góðri samvinnu við bændur
Riðuveiki hefur greinst í sauðfé á um
40 bæjum síðan í byrjun maí á síðasta
ári. í þeim héruðum sem viðkomandi
býli eru staðsett í, var áður búið að
eyða nær öllum þekktum riðuhjörðum.
Sigurður Sigurðarson segir það ljóst að
á „hreinsuðum“ svæðum geti mjög
líklega verið smitaðir bæir, riðuveiki
geti blundað í sauðfé í mörg ár áður en
hún kemur fram. Trúlega sé þó nokkuð
af býlum, þar sem riðuveiki er til
staðar, án einkenna, sem ekki komi
fram fyrr en eftir 1-6 ár. - En er unnt
að útrýma riðunni hér á landi, með
þeirri aðferð að skera niður á einstök-
um bæjum, þar sem riðu verður vart?
„Ég er bjartsýnn á að það takist. Það
byggist á því að hægt sé að eiga góða
samvinnu við bændur og að þeir vilji
vinna með okkur. Það er mikilvægt að
forðast fjárkaup, og umgangast óskila-
fé gætilega. Hýsa alls ekki fé af öðrurn
bæjum með heimafé. Merkja þarf fé
vel svo að ekki sé hætta á misdrætti í
réttum og eins er mikilvægt að varast
smithættu á annan hátt, svo sem með
heyi, tækjum og áhöldum. En fyrst og
fremst er það féð sem ber veikina á
milli staða.“
„Sumstaðar hefur það verið gert að
skera niður allan fjárstofn á afmörkuð-
um svæðum. Dæmi um það er Svarfað-
ardalur og Dalvík, Borgarfjörður eystri
og Barðaströndin og fleiri staðir þar
sem talið var öruggara að lóga öllu fé
og bændur á þeim svæðum byrjuðu í
sameiningu upp á nýtt með nýjan stofn.
Það er ekki hægt að fullyrða um það
ennþá hvort sú aðferð að skera niður
allt fé á sama svæði sé algerlega örugg.
Þegar aðgerðir um að útrýma riðuveiki
hófust skipulega hér á landi 1978, var
byrjað á því að taka syrpu af hjörðum
í einu. Til dæmis voru skornar niður
allar riðusýktar ær í Fjárborginni svo
kölluðu, sem er fárhúsahverfi tóm-
stundabænda hér í Reykjavík. Par var
skorinn niður þriðjungur hjarðanna,
síðan þessir fjáreigendur fengu aftur fé
eru liðin 10 ár, en riðan hefur ekki
komið upp þarna aftur. Þetta er elsta
dæmið. Pað hefur verið skorið niður á
fleiri svæðum síðan og líkur benda til
þess að veikin komi ekki upp aftur sé
þess gætt að standa vel að verkinu og
sótthreinsa rækilega. Fyrir rúmum fjór-
um árum var allt riðufé á Barðaströnd
fellt. Riða hefur ekki greinst þarsíðan.
Pað er ekki hægt að draga þá niður-
stöðu að riða sé úr sögunni á þessu
svæði, til þess er ekki liðinn nógu
langur tími.“
Samband milli fækkunar-
aðgerða og átaks gegn riðuveiki
- Hvað ræður því hvort skorið er
niður á einstökum bæjum, eða allt
sauðfé á viðkomandi svæði?
„Sé riðan komin á talsverðan hluta
af bæjum á ákveðnu svæði, teljurn við
öruggara að farga öllu fé á því svæði.
Sé veikin einungis komin á einn bæ eða
fáa bæi, er von til þess að henni megi
útrýma með því að skera niður ein-
göngu á sýktum bæjum og fé sem selt
hefur verið frá þeim bæjum. Þá er
einnig talið æskilegt að skera niður það
fé sem haft hefur mikinn samgang við
sýkta stofninn. Finnist riðuveiki á ein-
stökum bæjum eftir að þessari lotu
linnir, gerum við okkur vonir um að
það nægi að skera niður jafn harðan og
veikinnar verður vart og á hvaða árs-
tíma sem er.“
- Var það samhliða aðgerðum til
fækkunar á sauðfé sem fjármagn fékkst
til að herða baráttuna við riðuveikina?
„Það átti sjálfsagt sinn þátt í að aukið
fjármagn fékkst í bætur vegna riðunið-
urskurðar. Menn sáu fram á að þar sem
skorið væri niður og samið um 2-3 ára
fjárleysi, mundi framleiðslan minnka
um tíma. Jafnframt var vitað að ein-
hverjir myndu ekki taka upp sauðfjár-
búskap á ný, enda kom það samhliða
aðstoð til að breyta yfir í annan búskap
fyrir þá sem höfðu aðstöðu og vilja til
þess.“
Ekki lagt hart að mönnum
að hætta alveg
- Hefur verið lagt hart að mönnum,
sem hafa skorið niður vegna riðuveiki,
að byrja ekki með fé aftur vegna
offramleiðslu á kjöti?
„Það held ég ekki. Hins vegar hefur
verið umræða í fjölmiðlum um að
æskilegt væri að minnka framleiðsluna.
Ég veit til þess að þetta hefur ýtt á ýmsa
menn óbeint, sem gert hafa fækkunar-
samninga, til þess að byrja ekki sauð-
fjárbúskap að nýju, en hefja búskap á
einhverju öðru sviði í staðinn. En
slíkur þrýstingur hefur alls ekki verið
frá hálfu Sauðfjárveikivarna, við höf-
um lýst því yfir að við teldum menn
hafa fullan rétt til að taka fé aftur, þeir
sem það vildu. Við höfum og munum
berjast fyrir því að menn haldi þeim
rétti. Þar sem breytt hefur verið um
búskaparhætti í kjölfar fækkunarsamn-
inga hefur það verið gert með frjálsum
samningum. Ég held að þeir sem hafa
viljað taka fé aftur hafi getað það og
gert.“
Menn eiga að geta
lifað af skaðabótunum
- Hefur bændum verið boðið upp á
sanngjarna samninga?
„Þegar farið var í þessar aðgerðir um
allt land voru samningarnir teknir til
endurskoðunar og þeir hafa smátt og
smátt verið að skána. Ég tel að nú orðið
séu þeir að segja má góðir. Menn eiga
að geta fengið bætur fyrir sitt fé sem
samsvarar þeirri upphæð er þeir hefðu
fengið fyrir innlagðar afurðir, að frá
dregnum tilkostnaði. Menn eiga að
geta lifað af þessum skaðabótum, sér-
staklega ef þeir hafa aðstöðu til að
vinna við eitthvað annað þann tíma
sem þeir eru ekki bundnir af fénu.
Ég vil svo undirstrika það á ný, að
framundan er erfið barátta í 10-20 ár.
Allt veltur á því að samstaða geti
haldist um aðgerðirnar og menn hrósi
ekki sigri of snemma. Þessi veiki er
ótrúlega lúmsk. Allir sem verða varir
grunsamlegra einkenna ættu að láta
viðkomandi héraðsdýralækni, eða okk-
ur á Keldum, vita um það strax. Við
látum athuga grunsamlegar kindur
mönnum að kostnaðarlausu.“
Árni Gunnarsson