Tíminn - 20.05.1989, Blaðsíða 9

Laugardagur 20. maí 1989
Tíminn 9
Tfmamynd:Am! Bjarna
aði, eða hvort þeim er gert skylt
að greiða vexti sem viðunandi
eru fyrir bankastofnanir. Sam-
bandið og kaupfélögin stynja
undir ótrúlegum fjármagns-
kostnaði eins og aðrir rekstrar-
aðilar. Stór hluti þeirrar skulda-
söfnunar, sem ársreikningar
sýna, er tilkominn vegna fjár-
magnskostnaðar. Segja mætti að
þetta væri stormur í vatnsglasi ef
dauðans alvara væri ekki með í
för.
Þegar svo er komið, að
skuldasöfnun fyrirtækja eins og
Sambandsins er orðin mikil,
telja einstakir skammsýnir and-
stæðingar samvinnuhreyfingar-
innar tíma til kominn að
hnykkja á vandkvæðunum.
Vegna þess að samvinnuhreyf-
ingin er að öðrum þræði félags-
málahreyfing hefur hún á langri
vegferð þurft að glíma við pólit-
íska andstæðinga, sem í öðru
orðinu láta í ljós áhyggjur t.d. út
af skuldum Sambandsins, og
segja jafnframt, að skelfilegt
yrði það nú fyrir landið, ef illa
færi fyrir Sambandinu. Þessar
áhyggjur andstæðinga Sam-
bandsins breyta þó ekki þeirri
staðreynd, að á Alþingi hafa
sjálfstæðismenn óskað þess að
ríkisendurskoðun kannaði
ábyrgðir Sambandsins fyrir
skuldum við Landsbankann. Út
af fyrir sig væri ekkert að óttast
þótt það mál yrði kannað. En
ríkisendurskoðun, sem öðrum
þræði hegðar sér eins og stefnu-
mótandi stofnun, eins og komið
hefur fram í fjölmörgum athug-
unum hennar, hefur engan að-
gang að Landsbanka Islands.
Um hann gilda bankalög og þar
ríkir bankaleynd. Það þýðir
heldur ekki fyrir ríkisendur-
skoðun með sinn landsföður-
komplex að reyna að komast
bakdyramegin inn í Landsbank-
ann til að leita að ábyrgðunum
með því að nota endurskoðend-
ur bankans, vegna þess að þótt
endurskoðendur geti gefið upp
allt varðandi reikningshald, er
ekki hægt að nota þær upplýsing-
ar opinberlega vegna banka-
leyndar. Þetta vita auðvitað ekki
sjálfstæðismenn á Alþingi, enda
víst ekki kosnir þangað vegna
vitsmunastigsins. Það er þó öllu
undarlegra ef ríkisendurskoðun-
in telur sig hafna yfir bankalög.
Fjórði
atvinnuvegurinn
Auðvitað er hægt að slá um
sig á Alþingi með endalausum
kröfum um athugun á ábyrgðum
út og suður. Það væri t.d. hægt
að krefjast þess að vita hvernig
bankaábyrgðum Sölumiðstöðv-
ar hraðfrystihúsa er hagað og
þeirra fyrirtækja, sem þar ráða
húsum.
En það eitt út af fyrir sig
breytir ekki skuldastöðu fyrir-
tækja að fá ríkisendurskoðun í
landsföðurhlutverkinu til að
taka púlsinn á skuldum þeirra.
Hér verður að breyta andrúms-
lofti og því umhverfi, sem fyrir-
tækin starfa í. Það verður líka
vegna smæðar þjóðfélagsins að
taka mið af peningastefnu, sem
byggist á kerfi ríkisbanka. Þeir
fátæklegu tilburðir peninga-
manna og einkastofnana í fá-
mennis þjóðfélagi til að gera
peningana sjálfa að fjórða at-
vinnuveginum eru alveg út í hött
og munu ekki leiða af sér annað
en hörmungar. Þetta er nauð-
synlegt að fólk geri sér grein
fyrir. Það var vegna ríkisbanka,
sem tókst með skynsamlegum
hætti að komast í gegnum heims-
kreppuna 1930-39 og standa að
umtalsverðum framförum í okk-
ar litla samfélagi. Sundurlyndið
núna, kaupstreitan og kjaratal-
ið, fjármagnskostnaðurinn og
atvinnuleysið á allt rætur að
rekja til þeirrar spilavítisstefnu
sem erfiðlega gengur að fá af-
numda vegna hugmynda hinna
„lærðu“ um úrslitagildi pening-
anna.
Gunnar Gunnarsson
Svo bar við að í síðustu viku
voru hundrað ár liðin frá fæð-
ingu Gunnars Gunnarssonar,
rithöfundar. Þess var minnst
með ýmsum hætti. Gunnar var
mikilvirkur rithöfundur og átti
sinn stóra þátt í því að afla
íslandi virðingar í hinum stóra
heimi. Hann skrifaði fyrri hluta
ævinnar bækur sínar á dönsku,
en eftir að hann fluttist hingað
heim skömmu fyrir stríðsbyrjun
byrjaði hann að skrifa á ís-
lensku. Bækur hans höfðu þá
verið þýddar á íslensku, en þeg-
ar leið á ævina fór Gunnar
sjálfur yfir þessar þýðingar og
þýddi einnig á íslensku það af
verkum sínum, sem ekki hafði
áður komið út hér á landi.
Gunnar Gunnarsson var vin-
sæll höfundur með þjóð sinni,
þótt aldrei lyti hann að því að
skrifa bækur eftir forskrift met-
sölunnar. Verk eins og Fjall-
kirkjan, Aðventa, Heiðaharmur
og Svartfugl bera því órækt vitni
hver snillingur hann var.
Eftir að Gunnar Gunnarsson
kom heim til íslands, fór hann
fljótlega að hafa afskipti af
menningarmálum, jafnvel á
meðan hann bjó nokkuð af-
skekkt á Skriðuklaustri í
Fljótsdal. Það var árið 1955 sem
hann ásamt Bjarna Benedikts-
syni stofnaði Almenna bókafé-
lagið til að hafa á hendi útgáfu
bóka, sem eðlilegt þótti að kæm-
ust á prent, bæði innlendar og
erlendar, en aðrir útgefendur
sáu ekki ástæðu til að sýna
áhuga. Almenna bókafélagið
hefur stundað mikla bókaútgáfu
síðan og reynt eftir megni að
fylgja þeim stefnumiðum, sem
Gunnar hafði í heiðri. Gunnar
var oftar en einu sinni orðaður
við Nobelsverðlaun, þótt ekki
yrði af því.
Athöfn í Viðey
Á afmælisdag Gunnars héldu
ættingjar hans og forystumenn
Almenna bókafélagsins út í Við-
ey, þar sem hann var jarðaður
ásamt Franziscu konu sinni og
Gunnari listmálara syni þeirra.
Lögð voru blóm á leiðin og tveir
af forystumönnum AB lögðu
blómsveig á leiði rithöfundarins.
Við þetta tækifæri flutti dr. Jó-
hannes Nordal, formaður út-
gáfuráðs AB ræðu, þar sem
hann minntist kynna af Gunnari
og lýsti þýðingu hans og hlut-
verki í íslenskri menningarsögu.
Ræða dr. Jóhannesar birtist hér
í blaðinu í gær, en ástæða er til
að rifja upp nokkur atriði úr
ræðu hans:
„Fyrsta myndin af Gunnari
Gunnarssyni, sem geymst hefur
í huga mínum, er frá heimsókn
að Skriðuklaustri sumarið 1943.
Ég hafði lokið stúdentsprófi þá
um vorið, en fór síðan með
föður mínum í ferð á mikla
skógræktarhátíð, sem Hákon
Bjarnason hafði efnt til á Hall-
ormsstað. Aðrir í þessari för
voru Páll ísólfsson, Hermann
Jónasson og Helgi Hjörvar, svo
það var ekki sviplítill hópurinn,
sem heimsótti skáldið að Skriðu-
klaustri að skógræktarhátíðinni
lokinni. Og engan íslending hef-
ur verið höfðinglegra heim að
sækja á okkar tímum en Gunnar
Gunnarsson, á meðan hann sat
að Skriðuklaustri, þar sem hann
hafði byggt sér fagurt hús og
heimili, sem bar vitni anda og
listfengi Gunnars og Franziscu
konu hans. Manni fannst nánast
kraftaverki næst að koma á slík-
an stað í afskekktri sveit, sem
enn var skammt á veg komin um
lífskjör og ytri menningu.“
Síðar í ræðu sinni sagði dr.
Jóhannes:
„Það er ekki á mínu færi að
leggja mat á lífsstarf Gunnars
Gunnarssonar sem skálds né
skipa verkum hans í bókmennta-
sögulegt samhengi. Mér er hins
vegar tamt að hugsa um Gunnar
Gunnarsson sem einn í þeim
hópi afreksmanna, sem héldu
ungir að heiman, nánast beint úr
íslenskri sveit, til að brjóta nýjar
leiðir í allt öðrum menningar-
heimi. Einar Jónsson, Jóhann
Sigurjónsson, Ásgrímur
Jónsson, Jóhannes Kjarval og
Páll ísólfsson fóru ásamt Gunn-
ari allir utan á tveimur áratugum
og tókst öllum að skapa stór-
kostleg listaverk, þar sem saman
sló þeirra eigin sterku íslensku
menningararfleifð og straumum
heimslistar þess tíma. Allir urðu
þeir, hver á sínu sviði, tíma-
mótamenn í íslenskri menning-
arsögu."
Fagurt veður var í Viðey
þennan dag.