Tíminn - 05.12.1992, Blaðsíða 11

10 Tíminn
Laugardagur 5. desember 1992
HÉR VERÐUR sagt frá
dapurlegum æviferli og
einkum ævilokum Ei-
ríks Ólafssonar sem
fæddur var á Reykjum í Mjóafirði
1790, dáinn að Krossi í sömu
sveit 2. febrúar 1813. Sveinn
Sigurðsson hreppstjóri á Krossi
kemur með sérstæðum hætti við
þá sögu - og auðvitað fleiri.
Um atburði þessa hefur áður
verið skrifað, um síðustu ævidaga
hins ógæfusama manns, aðdrag-
anda dauða hans - og það sem á
eftir fór.
Framar er tekið upp það sem
Jón Espóh'n færir í Árbækur. Sig-
fús Sigfússon þjóðsagnaritari
skráði frásögu af Eiríki í þjóð-
sagnastíl (III. bindi). Og Árni Óla
ríthöfundur skrifaði ritgerð um
mál hans í Lesbók Morgunblaðs-
ins (XXX. árg. 10. tbl.). Hann
studdist einkum við þingbækur
Suður-Múlasýslu. Verður það
einnig gert hér og hliðsjón höfð
af grein Árna.
í foreldrahúsum
- og í Firði
Foreldrar Eiríks, Ólafur Eiríks-
son og Katrín Sigurðardóttir,
bjuggu í Mjóafirði um skeið,
a.m.k. 1790 - 1802 að því er virð-
ist. En raunar eru ábúendaskrár
ekki alveg samfelldar þau ár. í
bændatali 1790 - 91 eru þau á
Krossi og á Reykjum 1793 - 95.
Og í manntali 1801 eru þau í
Fjarðarkoti. Þá er Ólafur talinn 53
ára, Katrín 45 ára og bömin þrjú,
Vigdís 11 ára, Eiríkur 10 og Oddný
5 ára. Þá sé ég að í manntali 1816
er Katrín húsfreyja orðin vinnu-
kona á Hofi í Norðfirði, sögð fædd
á Kirkjubóli í Hólmasókn. Þykir
mér líklegt að Ólafur bóndi hafi
verið látinn og Katrín flutt úr Mjó-
afirði þegar málaferli hófust gegn
Eiríki syni þeirra 1812 því þau
koma þar hvergi við sögu.
Árni Óla segir að Eiríkur hafi
alist upp með foreldmm sínum
fram yfir fermingu. Hann segir og
að þau hafi haft miður gott orð á
sér. - „Var talið að óhollt uppeldi
mundi að nokkm hafa valdið því
hvílíkur ráðleysingi og óknytta-
maður Eiríkur varð.“
Hvaðan Ámi Óla hefur haft
þessar upplýsingar er mér ekki al-
veg ljóst. Þjóðsagan segir að Eirík-
ur hafi verið í Firði hjá Hermanni
Jónssyni á unglingsámm og
hamist illa.
Fyrir því em svo fullgildar
heimildir að tvítugur var Eiríkur
vinnumaður hjá Hermanni sem
Iýsir honum nokkuð fyrir rétti
hálfu öðm ári síðar, aðspurður:
„Var Eiríkur heitinn matmaður
meira en í meðallagi meðan hann
var hjá yður?
Svar: Hann var í mesta lagi
matmaður af þeim sem ég hef
haldið.
Hvemig var hann til vinnu
meðan hann var hjá yður?
Svar: Gagnlegur og ötull til
gangna og trisverka (snúningar
eða lítilmótleg störf), ætíð msul-
virkur og ótrúr undan augum.“
í þessum svömm Hermanns
kemur glögglega fram tvennt það
sem að líkindum hefur háð Eiríki
Ólafssyni mest í samskiptum við
húsbændur sína og fleiri, óviðráð-
anleg matarlöngun og stopult
starfsþol.
Hvomgt var gott viðgerðar eins
og allt var í pottinn búið. Séra
Salómon skýrði frá því, einnig fyr-
ir rétti, að hann hefði oft reynt að
vanda um við Eirík og jafnvel
„grátbeðið" hann að bæta ráð sitt.
En árangurslaust, hann hafi ýmist
litið undan glottandi ellegar
hlustað á sig með „tilfinninga-
leysi“.
Utdráttur úr nýrri bók Vilhjálms
Hjálmarssonar, „Blftt og strítt“.
Úr Mjóafiröi
Smjörvogur:
Eiríkur Ólafsson,
að ævilokum
Ótíðindi,
fyrsti þáttur
Hvort sem Hermann í Firði
hefur haldið Eirík lengur eða
skemur er svo komið á þorra 1812
að til tíðinda dregur. Þann 1. febr-
úar, daginn fyrir kyndilmessu, fer
hann með þennan vinnumann
sinn til hreppstjórans, Sveins Sig-
urðssonar á Krossi, og kærir hann
fyrir að stela mat frá sér og fleirum
í Firði. Hafði Eiríkur komist í búr-
ið um nætur með því að rjúfa þilj-
ur og haft á brott með sér góðmeti
sem virt var 8 ríkisdalir.
Næstu 366 dagarnir í ævi Ei-
ríks Ólafssonar og þeir síðustu
urðu með ólíkindum viðburðarík-
ir. Atburðarásin með einsdæmum
- og endemum, séð frá okkar sjón-
arhóli sem nú byggjum þetta land.
- Stórbóndinn missir stjóm á
vinnumanni sínum og fær hann í
hendur yfirvaldinu. Hreppstjórinn
verður, nauðugur viljugur, að
halda hann árið og gengur á ýmsu.
Sýslumaður dæmir hinn tvítuga
sakborning til strangra refsinga
tvívegis á tæplega þremur mánuð-
um. Að ári liðnu er Eiríkur Ólafs-
son allur.
Hrellingar Eiríks -
Hreppstjóraraunir
Nú skal hugað örlítið nánar að
þessari hröðu atburðarás og þó
farið fljótt yfir sögu.
Engar gildar heimildir eru um
annarlegt framferði Eiríks Ólafs-
sonar fyrir tvítugt og vekur það at-
hygli. Kæra Hermanns virðist að-
eins lúta að framferði hans vetur-
inn 1811-12. Hann er í haldi hjá
hreppstjóra nærri fjóra mánuði
áður en réttað er í máli hans. Ætla
má af því sem á eftir fer að ekki
hafi þá verið vandræðalaust þó
ekki virðist það hafa orðið efni í
nýja kæm.
Þórður Thorlacius þingar ekki í
máli Eiríks fyrr en 22. maí. Þá fer
fram réttarhald á Skorrastað og er
skemmst frá að segja að Eiríkur
var dæmdur til hýðingar, 15 vand-
arhögga, og refsingin á hann lögð
sama dag. Einnig var hann dæmd-
ur til að greiða hið stolna, enn
fremur málskostnað og uppihald
hjá hreppstjóra. Örðugra var um
fullnustu þeirra dómsorða því Ei-
ríkur var örsnauður - og fer til
baka með hreppstjóra að svo
búnu.
Af orðum Hermanns í Firði
seinna má sjá að Sveinn hrepp-
stjóri hefur reynt að koma Eirfki
fyrir annars staðar í sveitinni -
boðið hann upp við kirkju - en
enginn tekið í mál að hafa hann á
heimili sínu, nema hvað Hermann
sjálfur hafði gefið þess kost „ef
með fylgdi matur honum til fram-
færis um hverja viku“ á meðan
þyrfti að vakta hann og koma í veg
fyrir að hann stryki. Táldi Her-
mann sér hentara að fá fyrirhöfn-
ina greidda í mat því hart var í ári
og Eiríkur þurftarfrekur.
Þá kemur og fram að Sveini
hreppstjóra hefur gengið illa að fá
greitt frá sýslumanni vegna gæslu
Eiríks og uppihalds. Hafði hann
sjálfur fyrir allstóru heimili að sjá
og engar líkur til að hann gæti
greitt með Eiríki, hvorki af eigin fé
né heldur af sjóðum hreppsins
sem trúlega hafa engir verið.
Eiríkur leggst út í
Norðfirði
Ekki ber til tíðinda á Krossi,
svo í frásögur sé fært, nokkrar
næstu vikur. En í júlímánuði
hverfur Eiríkur að heiman. Fór
hann suður yfir fjall til Norðfjarð-
ar, lagðist út og stal sér til matar.
Fóru menn á fund Sveins hrepp-
stjóra sem gerði hvort tveggja í
senn, fékk menn til að handtaka
Eirík og sendi sýslumanni boð um
hvemig komið væri.
Nánari dagsetningar atburða
em nú ekki kunnar. Nema sýslu-
maður er kominn að Skorrastað
10. ágúst 1812 til þess að þinga í
þessu nýja máli Eiríks sem kvaðst
hafa verið einn að verki.
Er þar skemmst frá að segja að
Eiríkur játaði að hafa stolið mat
og sogið ær bænda. Reyndist hann
hafa komið við á sjö bæjum þeirra
erinda og brotið upp matbúr á
tveimur. Einnig upplýstist að
hann hefði tekið tvo silfurhnappa
hjá Sigríði Jónsdóttur í Nausta-
hvammi og hornspón og fleira
smálegt hjá Brynjólfi Gíslasyni á
Ormsstöðum. Þau tvö mættu við
réttarhaldið á Skorrastað, en ekki
aðrir sem Eiríkur hafði stolið frá,
og báru fyrir sig annríki við hey-
skapinn.
Sýslumaður dæmdi þegar í
máli Eiríks, sem nú hafði orðið
ber að þjófnaði í annað sinn og
auk þess lagst út. Skyldi hann „erf-
iða í því íslenska tugthúsi í 2 ár“
og greiða skaðabætur og máls-
kostnað, 60 rdl. og 80 skildinga.
„Hefir sýslumaður sjálfur skrif-
að réttarbókina og er hún illlæsi-
leg vegna þess hvað skriftin er
mikið hrafnaspark og íslensku og
dönsku grautað hvað innan um
annað," skrifar Árni Óla. Það eru
og orð að sönnu og hef ég notfært
mér „þýðingu" Arna og hugsa
hlýtt til hans fyrir.
Það er af dómi þessum að segja
að sýslumaður sendi hann amt-
manni og amtmaður landsyfirrétti
sem ógilti dóminn að fullu og öllu
vegna margháttaðra ágalla ári
seinna. Hafði meðal annars láðst
að stefna sakbomingi, honum var
ekki skipaður verjandi og engin
vitni yfirheyrð. Rannsóknin var
talin flaustursleg og dómurinn
sjálfur skráður á illskiljanlegu
máli eða hreinni málleysu!
Það var 8. júní 1813 sem lands-
yfirréttur ógilti dóminn og vísaði
máli Eiríks Ólafssonar heim í hér-
að. En þar höfðu mál skipast svo
að ekki þurfti framar um að véla
þjófnaðarsakirnar.
Fluttur í Smjörvog
Sveinn hreppstjóri hlaut, að
réttarhaldi loknu, að hafa Eirík
heim með sér að Krossi - annað
kom víst ekki til álita. Var hann nú
jafnan hafður í böndum að nóttu
en laus á daginn og þó í gæslu.
Reynt var að láta hann vinna
nokkuð til þarfa en þótt hann væri
sagður ólatur nýttist ekki vinna
hans. Inni var honum fengin ull
að tægja en hann tók toll af og
fléttaði úr bandspotta um nætur.
Og þegar hann skyldi sitja yfir
kvíaám ásamt ungum syni bónda
saug hann ærnar þegar drengur-
inn sá ekki til, jafnvel kýrnar líka,
og þótti það ekki gott - „saug þá
og fordjarfaði gripi mína,“ eins og
húsbóndi hans komst að orði síð-
ar. Virðist svo sem vart hafi fundist
sá starfi að Eiríkur nýttist til nema
helst að fara á sjó með piltum þeg-
ar róið var.
Varðhald Eiríks og gæsla hefur
að sjálfsögðu valdið truflun og erf-
iðleikum á heimilinu og tafið fólk
frá vinnu - um hábjargræðistím-
ann. Seint í ágúst grípur hrepp-
stjóri til þess ráðs að flytja Eirík
norður yfir fjörð og setja á land í
Smjörvogi, út og yfir frá Krossi og
svo sem fjögur hundruð faðma
fyrir utan Eldleysu. Vogur þessi er
þröngur og luktur þverhníptum
hömrum sem ganga í sjó fram svo
engum er fært þangað án báts
nema fuglinum fljúgandi. Stór-
grýtt fjara er fyrir botni vogsins,
einhverjir skútar upp af henni að
sögn og skýlt fyrir nær öllum átt-
um. Lítill lækur fellur niður í vog-
inn.
Sveinn hreppstjóri bar það fyrir
rétti seinna að Thorlacius sýslu-
maður hefði ráðlagt sér að „setja
Eirík í hólma umflotinn hvar
nokkurt skjól væri.“ En sér hefði
þótt „tiltækilegra" að sleppa hon-
um í Smjörvoginn. (Enda er
enginn „hólmi“ í Mjóafirði!).
Hér var þá Eiríkur skilinn eftir
með mat til næstu mála og eitt-
hvað til að sofa við um nætur.
Hugðist Sveinn síðan færa honum
mat eftir þörfum og bað jafnframt
um aðstoð í þeim sökum norðan
fjarðar ef ófært yrði á sjó.
Dvöl Eiríks í Smjörvognum
varð styttri en til var ætlast. Eftir
örfáa daga kleif hann upp þver-
hnípið að næturlagi „utantil í
vognum, út við þverkambinn," eft-
ir því sem hann sagði Guðmundi
bónda á Hofi. - „Ég fór það hugs-
unarlaust, því mig gilti einu þótt
ég hefði misst lífið," sagði hann
enn fremur. - Hann kvað hafa
hnuplað smjöri á næstu bæjum og
haldið síðan inn að Hofi þar sem
hann fékk að vera það sem eftir
lifði nætur. Sunnudagur var að
morgni og reru menn til kirkju í
Firði þar sem Eiríkur var á ný fal-
inn hreppstjóra á vald.
Útilega í efra
Nú var kominn engjasláttur og
fór Eiríkur á engjarnar með öðru
heimilisfólki næstu daga. Á nótt-
unni hefur hann vafalaust verið
bundinn sem fyrr. Þetta stóð þó
ekki lengi því á þriðja degi náði Ei-
ríkur að laumast frá engjafólkinu,
Laugardagur 5. desember 1992
Tíminn 11
strauk og lagðist út öðru sinni.
Sagt er hann stæli á fjórum bæj-
um í Mjóafirði og einum í Seyðis-
firði og ynni þar fleiri spellvirki
sem þó munu ekki hafa verið stór-
vægileg. Eftir það hélt hann til
Héraðs. Segir ekki af athöfnum
hans í efra en þar var hann loks
gripinn, fluttur til Mjóafjarðar og
að Krossi sem áður og hafði þá
verið að „heiman" 27 daga.
Eftir þetta mun Eiríkur hafa
verið hafður í fótjámum allar næt-
ur. Hann var látinn fara á sjó þeg-
ar róið var en allt er óljósara með
önnur störf. Urðu ekki stórtíðindi
næstu mánuði. Sagt var að Eirík-
ur kæmist í hálfverkaðan hákall
sem talinn var hættulegur til átu
og varð þó ekki meint af.
Dregur að því sem
verða vill
Furðulegt má það kalla að
mönnum bar saman um að Eirík-
ur hefði jafnan verið léttur í lund
og geðgóður þrátt fyrir það hnjask
er hann mátti þola. Má vera að
dagfar heimamanna á Krossi hafi
stuðlað að þessu. Sveinn Sigurðs-
son og fjölskylda hans virðist upp
til hópa hafa verið vænsta fólk þótt
tíðarandi og örðugt árferði settu
ur átti yfir fjall að sækja frá Seyðis-
firði, Króardalsskarð sem liggur
hátt og oft torfarið, og kom ekki til
annexíu sinnar þennan sunnudag.
Hefur veður sennilega ekki verið
upp á það besta og veðurútlit þótt
ótryggilegt
Krossverjar tóku lendingu á
Fjarðartanga eftir nokkurra
klukkustunda róður. Báru þeir lík
Eiríks á land og lögðu undir bát á
hvolfum, settu skip sitt og héldu
heim að Firði.
Prestur kom ekki á vettvang
sem áður getur. í stað þess að
grafa lík Eiríks en fresta yfirsöng,
sem stundum átti sér stað fyrrum,
höfðust menn ekki að. Undir
morgun hafði gert norðvestan
stórastorm sem hélst fram eftir
degi. Þá dúraði eitthvað. Kallaði
þá Sveinn hreppstjóri fólk sitt til
skips, lét koma vænan stein í bát-
inn - ásamt líki Eiríks og ýtti úr
vör.
Úti í miðjum firði, í stormi og
krappri báru, skipaði Sveinn
tveimur unglingsstúlkum undir
árar að halda skipinu upp í vind-
inn meðan karlmenn bundu stein
við lík Eiríks Ólafssonar og vörp-
uðu því útbyrðis. Bað Sveinn guð
að varðveita sig og alla aðra fyrir
óförum þessa vesalings.
Hér hefur í örstuttu máli verið
t-
nokkum svip á samskipti þessvið
fangann Eirík Ólafsson. Á kyndil-
messu, 2. febrúar 1813, voru
Krossmenn á sjó, þeirra á meðal
Eiríkur Ólafsson. Kvöldið áður
hafði hann verið lasinn - og lyst-
arlaus en þess var eigi vant. Um
morguninn var hann hressari og
reiðubúinn að fara á sjóinn.
Af þeirri sjóferð segir ekki
nema menn urðu vel varir. Bátur-
inn var losaður þegar kom að
landi og heimafólk þusti til sjávar
að hjálpa til við setninginn. Það er
átakaverk að setja bát á höndum,
það vita þeir sem reynt hafa. í
miðjum klíðum hné Eiríkur niður
og var þegar örendur. Fólkið hélt í
fyrstu að liðið hefði yfir piltinn,
hagræddi honum og sótti kalt
vatn í húfu að dreypa á hann. En
hér var ekkert um að villast Var
búið um líkið á fjölum og það síð-
an borið heim til bæjar með hjálp
Reykjamanna sem einnig höfðu
verið á sjó og bar að í sömu svif-
um.
Sveinn hreppstjóri var að
heiman þegar þetta gerðist hafði
farið í kaupstað að sækja matbjörg
ef auðið yrði. Matvara lá ekki á
lausu en þó fékk Sveinn hálfa
tunnu af byggi svo sem til fram-
færslu fanganum. Var það sú eina
meðgjöf sem hann fékk með Ei-
ríki. Nú kom hann að þessum
skjólstæðingi sínum - eða brota-
manni - liggjandi á fjölunum.
Ráðvilltur hreppstjóri
gípur til örþrifaráða
Næsta sunnudag átti séra
Salómon Bjömsson, sem þá hélt
Dvergastein, að messa í Firði. Bjó
Sveinn för sína þangað á laugar-
dag sjóleiðis með líkið sem hann
hugðist færa til greftrunar. Prest-
rakin ömurleg atburðarás eins árs;
frá kyndilmessu 1812 til kyndil-
messu 1813. En þeir atburðir
drógu dilk á eftir sér og hlýt ég
einnig að rekja nokkuð þau eftir-
mál.
„Extra Réttur“ í Firði
Yfirvald Mjófirðinga, Sveinn
Sigurðsson hreppstjóri á Krossi,
fékk það öfundlausa hlutskipti að
halda Eirík Ólafsson frá Reykjum
fanginn í 366 daga - gegn hálf-
tunnu af bygggrjónum. Æðri
stjómvöld landsins höfðu ýmislegt
að athuga við meðferð hans á því
hlutverki.
,Anno 1813, þann 21ta Sept-
embris, að Firði í Mjóafirði, setti
constitueraður (settur) Sýslumað-
ur í Suður-Múlasýslu, Jón Vídalín,
með útnefndum til Réttarins þén-
ustu 2ur þingvitnum, nefnilega
Jóni Guðmundssyni á Rima og
Oddi Péturssyni á Firði, Extra Rétt í
einni Sök, sem rís út af Dauða og
greftrunarmáta Eiríks heitins
Ölafssonar, sem var í fangahaldi hjá
hreppstjóranum, Sgr. (signor)
Sveini Sigurðssyni á Brekku, fyrr á
Krossi. Mætti so fyrir réttinum
hreppstjórinn Sgr. Brynjólfur
Gíslason á Ormsstaðahjáleigu sem
constitueraður Actor..."
Umfangsmikil
réttarhöld —
Innstefnt sautján
vitnum
Þessi eru aðfaraorð fimm daga
réttarhalds út af málum Eiríks 0-
lafssonar að honum látnum og er
Sveini Sigurðssyni stefnt til réttar-
ins „sem málsparti“. Sem vitnum
var stefnt heimilisfólki hans flestu
og fólki frá Reykjum, Eldleysu, Hofi
og Firði, alls sautján manns. Hafði
það allt með einum eða öðrum
hætti komið nærri atburðum, eink-
um þegar Eiríkur dó og farið var
með lík hans hinstu ferðina ef svo
má til orða taka. En hafði einnig
komið að Krossi í annan tíma, var
kunnugt við Smjörvoginn og þar
fram eftir götunum.
öll voru vitnin spurð spjörun-
um úr og þekja spumingar og svör
margar blaðsíður í þingbókinni. Er
komið víða við en ítarlegast spurt
um dauða Eiríks og meðhöndlun á
líki hans. Ekki verður annað séð en
vitnum beri mjög vel saman um öll
aðalatriði. Telja Eirík hafa verið vel
á sig kominn að holdafari, sæmi-
lega fataðan, vinna og viðmót eins
og á bæ var títt En eins og áður
getur var frelsi hans skert með
gæslu og fjötrum. Og tvisvar refs-
aði húsbóndinn honum með hýð-
ingu. Þrátt fyrir allt kemur ítrekað
fram að Eiríkur hafi verið geðgóður
og jafnan léttur í lund. Svo virðist
sem menn telji ógengt með öllu úr
Smjörvogi.
Hvers vegna þetta?
Viðstödd vitni skýra frá atburð-
um þegar líki Eiríks var sökkt í sjó.
- En hvers vegna? Það skýrist
nokkuð að því er Svein varðar við
framburð Hermanns í Firði og séra
Salómons Björnssonar sem brátt
mun sagt verða. Hvers vegna
kirkjubóndinn og sveitarhöfðing-
inn Hermann Jónsson lagði ekkert
til þeirra mála er torskildara. Nema
hann hafi beðið átekta - beðið betra
veðurs og alls ekki búist við brott-
för Sveins í vonskuveðri á sunnu-
daginn.
Sveinn var spurður að því fyrir
réttinum hvers vegna hann hefði
ekki strax borið lík Eiríks til kirkju.
Hann svaraði svo:
„Því ég vildi leitast við hvort það
ei fengi legstað í garðinum. ... Því
ég hafði um jólin komið á tal við
kirkjuverjarann og prestinn um
þetta efni og sýndist báðum hann
ekki kirkjugræfur.“
Séra Salómon sagði, einnig fyrir
rétti, að Eirfkur hefði ekki neytt
sakramentis í hálft annað ár. „Og
hefur það sennilega verið ástæðan
til þess að þeir Hermann höfðu ekki
talið hann kirkjugræfan," segir
Ámi Óla.
Það þykir mér ólíklegt. Engin
kirkjuleg rök eða hefðir mæltu
gegn því að Eiríkur ólafsson fengi
leg í vígðri mold.
Á hinn bóginn virðist augljóst að
óviðurkvæmileg meðferð á líki Ei-
ríks hafi orsakast af hugarangri
Sveins hreppstjóra en það hlaut að
torvelda honum að taka rökréttar
ákvarðanir og enn mun sagt verða.
Vottorð átta vitna
Vík ég nú sögunni að Sveini
hreppstjóra sjálfum eða öllu heldur
því sem að hans persónu sneri í
þessu réttarhaldi, umsögn vitna,
ákæru sækjanda og dómi sýslu-
manns.
Að loknum yfirheyrslum átta
vitna fyrsta dag réttarhaldsins í
Firði er jafnmörgum vitnum (ekki
til heimilis á Krossi) gert að svara
sameiginlega:
„Hvömin hreppstjórinn Sveinn
Sigurðsson hafi, bæði áður en
Hreppstjóri varð og líka í sínu
Hreppstjómar Embætti, ... hagað
sér í tillit til sinna Borgaralegu
Embættis Skyldna framkvæmdar?
... Sameiginlega svaraðist þannig,
að Hreppstjórinn Sveinn Sigurðs-
son hafi verið ljúfmenni, góð-
gjörða- og greiðamaður hinn
mesti, bæði við utan- og innan-
sveitarmenn, en þar hjá of linur og
hjáhliðmnarsamur í Sveitarstjórn
hvar af orsakast hafa hér í Sveit að-
skiljanlegar óreglur. og að hann
þess vegna, bæði sökum geðsmuna
og óhreysti álítst óhæfilegur til
Hreppstjómar Embættis." - Þessa
yfirlýsingu staðfesta vitnin með
eiði.
Heilsufar Sveins
hreppstjóra
Séra Salómon Björnsson hafði
stundað nám í læknisffæði hjá
Bjama Pálssyni landlækni eitt til
tvö ár að loknu námi í Skálholts-
skóla. Sýslumaður spurði hann
meðal annars:
„Er hreppstjórinn Sveinn
óhraustur maður?"
Og séra Salómon svaraði á þessa
leið: Já, af köldu sem oft so þrúgar
hann með skjálfta, hrolli, hjart-
veiki, minnisleysi og svefnleysi, að
hann næstum tapar sínum söns-
um, einkum þá eitthvört þras,
vandræði eður veðrabrigði fyrir
koma...“
Varðandi heilsufar Sveins
hreppstjóra um þessar mundir er
þess enn að geta sem Hermann í
Firði ber fyrir réttinum. Aðspurður
„hvöminn var Sveinn á sig kominn
um kvöldið er hann kom til yðar?“
svarar hann þannig:
„Hann var aumlega á sig kom-
inn, fyrst til veiki og so til geðs-
muna, so ég þekkti hann valla eða
ekki, og hér var hann næringarlaus
og svefnlítill, að undanteknu að
drekka um nóttina. Og með þeim
sömu geðsmunum og ásigkomu-
lagi var hann hér frameftir sunnu-
deginum þar til hann fór.“
Ákæra og dómur
Þrátt fyrir bágt heilsufar hrepp-
stjóra Mjófirðinga hlaut sækjandi
málsins, signor Brynjólfur Gísla-
son, að gera skyldu sína. Krafðist
hann þungra refsinga fyrir meint
brot kollega síns. Hélt því fram að
Sveinn hreppstjóri hefði sýnt Eiríki
„fullkomin fjörráð" með því að
flytja hann í Smjörvoginn, framið
„rétt tómt lagabrot" með því að til-
kynna ekki presti og sýslumanni
tafarlaust lát fangans og „viður-
styggilegt hneyksli" með því að
sökkva líki hans í sjó.
Settur sýslumaður, Jón Vídalín,
fór að vísu ekki að fyllstu kröfum
sækjanda. En Sveinn var dæmdur
frá hreppstjóraembætti og gert að
greiða sektir og málskostnað, sam-
tals 50 ríkisdali. Hann hafði verið
sáttasemjari í Mjóafirði og jafnvel í
Skorrastaðaþingsókn allri frá því
fyrir aldamót og hélt því starfi með-
an hann bjó á svæðinu, allt til 1824.
„Sveinn Sigurðsson af Réttinum
aðspurður hvört appellera vildi
Dóminn til æðra Réttar fráfellur
því, og tjáir sig ánægðan með þenn-
an Dóm. Var so Réttinum upp sagt
og viðkomendum fararleyfi gefið. -
Actum ut supra.“Þar með lauk „-
þessu makalausa máli, sem ei hefur
í fleiri árhundruð so Rétturinn viti
fyrirfallið í íslands historíu, að frá-
teknum tveimur svipuðum tilfell-
um, einu á Reykjaströnd í Skaga-
firði í tíð Biskups sáluga Þorláks
Skúlasonar, hérumbil á miðri 17.
öld, milli 1650 og 60, og öðru á
Skarðsströnd vestur 1713,“ eins og
segir í forsendum dómsins.
Örðugt er að leggja rökstutt og
hlutlægt mat á slíka atburði núna.
Orðknöpp frásögn að framan gefur
enga möguleika í þá veru. Lang-
dregnar bókanir réttarins varla
heldur. Það er alltaf erfitt að setja
sjálfan sig f annars spor. Þegar aldir
líða stappar það nærri hinu ómögu-
lega.
Massey-Fergusorí
Síðasta send-
inc/ uppseid
Notfærið ykkur gengisfellingu breska pundsins.
Traustir bændur kaupa Massey-Ferguson.
•
Örfáum vélum, sem eru á leiðinni til landsins,
er óráðstafað.
•
Hafir þú samband við okkur strax,
getum við pantað fyrir þig vél á fyrirfram um-
sömdu verði.
•
Mikið hefur verið selt af góðum notuðum vélum
og sífellt eykst úrvalið.
Traustir bændur kaupa /-0(0/] (lUjfjyifM
Massey-Ferguson. nzuturífo
HÖFÐABAKKA 9 • 112 REYKJAVÍK ■ SÍMI 91-634000