Tíminn - 05.12.1992, Blaðsíða 9

Laugardagur 5. desember 1992
Tíminn 9
Innrás frá
Sierra Leone
En í sumar brá svo við að fram á
vígvöllinn óð nýr líberískur
flokkur, Sameinaða frelsisfylk-
ingin (United Liberation Move-
ment, skammst. ULIMO). Þar í
liði er einkum fólk af þjóðunum
Krahn og Mandingó, sem Doe
hafði stuðst við á sinni tíð og ver-
ið af þeim sökum hart leiknar af
NPF. ULIMO gerði innrás í Líber-
íu frá Sierra Leone og skaut sér
braut langleiðina til Monróvíu.
Taylor bar á Nígeríumenn að
þeir stæðu á bak við innrás þessa,
og víst er um að ECOMOG hefur
lítt hafist að gegn ULIMO. Frétta-
mönnum ber lítt saman um
hvernig í því öllu liggi, en eitt er
víst að þetta varð til þess að stríð-
ið blossaði upp á ný af fullri
grimmd. Fátt hefur undanfarið
frést af ULIMO, en drengirnir
hans Taylors með varalitinn og
hárkollur í hjálma stað, hafa sótt
hart að Monróvíu og náð ein-
hverjum hverfum þar á vald sitt.
En ECOMOG (nú um 12.000
manns) heldur velli í miðborg-
inni og Nígeríumenn flytja þang-
að meira af vopnum og liði, auk
þess sem þeir beita flugher sín-
um óspart gegn stöðum á valdi
NPT, sem engan flugher hefur.
Líbería, regnskógi vaxin að
miklu leyti, er að flatarmáli tæp-
lega á stærð við ísland og íbúar
þar voru fyrir stríð eitthvað á
þriðju milljón; um þriðjungur
þeirra var flúinn til grannlanda
undan stríðinu og margir í við-
bót eru uppflosnaðir innanlands.
Ástandið þar minnir nú, þegar á
heildina er litið, allmjög á það
sem er í Sómalíu, en þar sem Lí-
bería er gróðursæl og jörð þar
víða frjósöm hafa stríðinu þar
ekki fylgt hungurhörmungar á
við þær sómölsku, án þess þó að
þar með sé sagt að Líberíumenn
hafi sloppið við þann hrylling
síðustu þrjú árin. Tungur lands-
manna teljast flestar til svokall-
aðra níger-kongómála en enska
er opinbert mál. Samkvæmt
handbókum eru um 70% lands-
manna kristnir, hinir heiðnir og
múslímar.
Leysingjar á
Kornaströnd
Saga landsins er nokkuð sérstæð
miðað við það sem gerist í Afríku.
1816 stofnuðu nokkrir hvítir
Bandaríkjamenn, flestir þeirra
þrælahaldarar, félag með það fyr-
ir augum að aðstoða bandaríska
leysingja til að flytjast til Afríku.
Svörtum Bandaríkjamönnum,
sem fengið höfðu frelsi, vegnaði
yfirleitt ekki vel og samskipti
þeirra og hvítra landa þeirra voru
ekki vandamálalaus, fremur en
samskipti afkomenda þeirra enn í
dag. Út frá því höfðu stofnendur
áminnsts félags, komist að þeirri
niðurstöðu að best færi á því að
leysingjarnir flyttu til álfunnar
sem þeir og forfeður þeirra voru
frá komnir.
Félagið keypti landskika á
Kornaströnd (Grain Coast, svo-
nefndri eftir kornum eftirsóttrar
pipartegundar er þaðan
kom),nokkur þúsund banda-
rískra leysingja settust þar að og
stofnuðu ríkið Líberíu 1847. Er
það því eitt elstu Afríkuríkja
sunnan Sahara. Leysingjaniðj-
arnir urðu aldrei nema brot af
heildaríbúatölunni (þeir eru nú
líklega færri en 30.000) en tókst
þó að halda velli gegn þjóðflokk-
um svæðisins, sem flestir voru
fjandsamlegir innflytjendunum,
og leggja þá smámsaman undir
sig. Drýgsta ástæðan til að svo
fór var að Bandaríkin slepptu
aldrei hendinni af leysingjunum
og niðjum þeirra og studdu þá
með tækni og peningum. í stað-
inn varð Líbería Bandaríkjunum
einkar fylgispök, einskonar fót-
festa fyrir þau í Afríku, og banda-
rísk stórfyrirtæki, einkum gúm-
framleiðandinn Firestone, komu
Hermaður í ECOMOG. Þeir félagar
hafa miöborg Monróvíu en Iftið
annað.
sér þar upp miklum atvinnu-
rekstri. Leysingjaniðjarnir héldu
fast við bandaríska siði, einkum
frá Suðurríkjunum og stjórn-
skipan þessa ríkis þeirra er að
formi til eftir bandarískri fyrir-
mynd.
Þrælaniðjar urðu
þrælahaldarar
Svo átti að heita að Líbería væri
lýðræðisríki en í raun héldu leys-
ingjaniðjarnir þeim innfæddu,
öllum þorra landsmanna, að
mestu utan við stjórnmálin og þar
með valdalitlum eða -lausum.
Voru þeir innfæddu oft hart leikn-
ir af leysingjayfirstéttinni og
stjórnvöldum hennar, hafðir t.d. í
þrælkunarvinnu eða beinlínis í
þrældómi. Því mun ekki hafa lok-
ið fyrr en laust fyrir miðja þessa
öld.
Æskumaöur f her Taylors.
En völdum sínum héldu leys-
ingjaniðjar að miklu leyti til árs-
ins 1980.
Þeim að falli varð að þeir höfðu
tekið marga af þeim innfæddu í
her sinn. Sá her tók völdin með
vopnum nýnefnt ár undir forustu
áðurnefnds Doe, yfirliðþjálfa ætt-
aðs innan úr landi. Hafði hann lítt
menntast til annars en vopna-
burðar. Doe lét drepa forsetann,
sem var leysingjaniðji, og gerðist
sjálfur forseti f staðinn. Hann lék
leysingjaniðja hart, en lagði sig á
hinn bóginn fram við að vera
Bandaríkjunum hagstæður, svo
sem verið hafði háttur fyrirrenn-
ara hans. Bandaríkjastjórn gerði
því ekkert veður út af stjórnsemi
Does og studdi duglega við bakið
á honum með peningum og vopn-
um, enda var kalda stríðið þá enn.
Doe gerðist fljótlega harðstjóri
slíkur að honum var líkt við Idi
Amin og Bokassa Mið-Afríkukeis-
ara. Leið ekki á löngu áður en
meirihluti Líberíumanna var far-
inn að horfa með söknuði um öxl
til valdatíðar Ieysingjaniðjanna.
Fjölmargir landsmanna fögnuðu
því Taylor sem frelsara, þegar
hann gerði innrás sína. Taylor
hafði verið með Doe og einn hans
handgengnustu manna, en þeir
urðu síðan saupsáttir og Taylor
flúði land. Að einhverra sögn
reyndi hann fyrst að fá stuðning í
Bandaríkjunum til að stofna frels-
ishreyfingu gegn fyrrverandi for-
ingja sínum, en fékk dauflegar
undirtektir og sneri sér þá í stað-
inn til Gaddafis og ráðamanna á
Fílabeinsströnd.
Ekkert bindiefni
lengur
Sagt er að um 3000 manns hafi
verið drepnir í bardögum við
Monróvíu og í úthverfum hennar,
síðan stríðið gaus upp á ný, og er
sem áður að flestir þeirra sem
drepnir eru og særðir eru óbreytt-
ir borgarar. Þá hefur orðið mikið
tjón í loftárásum nígeríska flug-
hersins á staði á valdi Taylors, þ.á
m. Gbarnga sem er höfuðborg
hans í bráðina, og er svo að heyra
að sá her sem aðrir ófriðaraðilar
eigi betur með að hitta óbreytt
fólk en stríðsmenn andstæðings-
ins.
Sumra spá er að stríðið breiðist
út til grannríkja, sem lengi hafa
meira eða minna opinskátt dregið
taum hinna ýmsu stríðsaðila. Ör-
yggisráð Sameinuðu þjóðanna
samþykkti nýlega ályktun um við-
skiptabann á NPF, til þess að
flokkur sá gæti ekki flutt til sín
vopn. En Taylor tók mikið af því
herfangi af Doe og ekki er víst að
öll grannríkin virði viðskipta-
bannið. Taylor ræður mestöllum
auðlindum Líberíu og hefur um
langt skeið keypt vopn og skotfæri
utanlands frá fyrir demanta, járn
og timbur. Hann er, segja sumir
fréttaskýrendur, vel undirbúinn
fyrir langt stríð.
En almennt er haft fyrir satt að
menn hans hafi drepið bandarísku
nunnurnar, og það getur orðið
honum dýrt. Með því verða
Bandaríkjamenn honum and-
snúnari en fyrr. Hefð er fyrir því
að líta á dráp á andlegrar stéttar
fólki sem hryðjuverk með verra
móti, ekki síst ef konur eru
drepnar. Það kann að hafa sín
áhrif á afstöðu Félix Houphouet-
Boigny, forseta Fílabeinsstrandar,
til Líberíustríðsins. Leiðtogi þessi
háaldraður er einlægur kaþólikki
sagður og er höfð tii marks um
það dómkirkja einkar vegleg, sem
hann lét nýlega byggja í ríki sínu í
mynd Péturskirkjunnar í Róm.
Um framtíð Líberíu sem ríkis er
líklega flest í óvissu, hversu sem
fara leikar með Taylor, Nígeríu,
ECOMOC og ULIMO. Það sem
hélt saman þessu ríki, sundur-
leitu ekki síður en eru önnur rfki
þar í álfu, var hið þunna yfir-
borðslag enskumælandi yfirstétt-
ar með bandaríska menningu og
bandarískan stuðning í bakið. Nú
er það sem lífs er af því fólki bug-
að og sundrað en vandséð hvort
eitthvað félagslegt bindiefni fæst í
staðinn.
Ný verslun
KRISTALL
Faxafem v/Suöurlandsbraut Sími 68U020
ÞRJÁR
VERSLANIR
FULLAR AF
FALLEGUM
GJAFAVÖRUM
/Téfdí
KRISTALL
Knnglan, Sími 689955
Faxafem v/Suöurlandsbraut, Sími68A020
Laugavegi 15, SímilL320