Tíminn - 16.01.1993, Qupperneq 5

Tíminn 5
Laugardagur 16. janúar 1993
Timamynd: Ami Bjama
Hvað verður um EES?
Halldór Asgrímsson skrifar
Þegar Evrópubandalagið ákvað að koma á
meira frelsi milli aðildarlanda bandalagsins á
sviði viðskipta og annarra samskipta, komust
EFTA- þjóðimar í mikinn vanda. EFtir allmikl-
ar ráðagerðir varð það niðurstaða EFTA-land-
anna að biðja um sameiginlegar viðræður við
EB. Á þeim tíma var það sjónarmið Sjálfstæðis-
flokksins að ekki væri rétt fyrir íslendinga að
taka þátt í þessum viðræðum vegna sérstöðu
landsins, og því ættum við að standa utan við
málið og biðja um sérstakar tvíhliða viðræður.
Það var mat þáverandi ríkisstjómar að slíkur
kostur væri bæði óhagstæður íslendingum og
jafnframt væru litlar líkur á að EB gæti fallist á
að fjalla á því stigi um málefni íslands sérstak-
lega.
Þáttaskil
Hvað sem líður ágreiningi um málsmeðferð í
gegnum tíðina, eru komin þáttaskil í umræð-
una um EES, og Alþingi hefur afgreitt lcggjöf
um þátttöku íslendinga í hinu Evrópska efna-
hagssvæði. Mikil óeining hefur verið um málið
og núverandi ríkisstjóm hefur ekki lagt sig
fríim um að ná samstöðu, þvert á móti. Það var
eindreginn vilji meðal þjóðarinnar að fá að
segja álit sitt á þessum samningum með svip-
uðum hætti og gerst hefur meðal margra ann-
arra þjóða. Almenningur hefur viljað fá fram
meiri upplýsingar og skoðanaskipti í þessu
stóra máli. Þjóðaratkvæðagreiðsla hefði verið
kjörið tækifæri og hefði áreiðanlega dregið úr
þeim átökum sem hafa átt sér stað.
Um hvað er samstaða?
En hvað sem líður fortíðinni, er mikilvægt að
átta sig á því hvað framundan er. Ef litið er til
umræðunnar um EES, er ljóst að það er al-
menn samstaða um tvennt:
1. Nær allir stjómmálamenn, sem hafa tjáð sig
um samskipti við Evrópu eru andvígir aðild ís-
lands að EB.
2. Allir flokkar hafa lýst því yfir að íslendingar
verði að hafa samninga við EB sem séu byggðir
á viðskiptaþáttum og öðrum meginefnisatrið-
um EES-samningsins.
Þegar þessar staðreyndir eru hafðar í huga,
eru miklar líkur á að hægt sé að ná breiðri sam-
stöðu á næstu mánuðum um endanlega niður-
stöðu, ef ríkisstjómin ogstjómarandstaðan eru
tilbúin að leggja sig fram í þeim efrium. Það er
vitað að með aðild flestra EFTA- þjóðanna að
EB mun Evrópska efnahagssvæðið leysast upp.
Miðað við þá andstöðu, sem er gegn aðild ís-
lands að EB, kemur ekkert annað til greina af
íslands hálfu en tvíhliða samningur milli fs-
lands og EB, sem byggður verði á mikilvæg-
ustu efnisatriðum EES-samningsins.
Verður EES aldrei að
veruleika?
Það er jafríframt hugsanlegur möguleiki að
hið Evrópska efríahagssvæði verði aldrei að
veruleika og viðræðum um aðild einstakra
EFTA-ríkja að EB verði flýtL Um þetta verður
ekki fúllyrt fyrr en Spánn og aðrar EB-þjóðir
hafa samþykkt eða hafríað áætlun fram-
kvæmdastjómar EB um það, hvemig gengið
verði frá EES- samningnum. Það er jafríframt
hugsanlegt að EES lifi lengur en almennt er
gert ráð fyrir í
dag, vegna þeirr-
ar þróunar sem
nú á sér stað á
hinum Norður-
löndunum. Vax-
andi andstaða er
gegn aðild að EB
í Noregi, Svíþjóð
og Finnlandi.
Þótt þjóðimar
hafi beðið um
viðræður um aðild, þá getur vel farið svo að
niðurstaðan fái ekki meirihlutafylgi í viðkom-
andi löndum. Það getur því gerst að EES verði
varanlegri lausn fyrir EFTA-þjóðimar en álitið
erídag.
Verkefnin framundan
Hvað sem líður þeirri óvissu, er nauðsynlegt
að undirbúa framtíðina og meta líklegustu nið-
urstöðuna til frambúðar. Næstu mánuði ber að
nota til að samræma sjónarmiðin í þessu máli
og þar verður ríkisstjóm íslands að hafa for-
göngu. Það fyrsta, sem ríkisstjómin þarf að
gera, er að biðja um viðræður milli íslands og
EB um framtíðarstöðu okkar í samskiptum við
bandalagið. Hinar EFTA-þjóðimar hafa beðið
um viðræður um aðild og því er eðlilegt að við
fömm fram á að okkar samskipti við EB verði
tekin upp á þeim gmndvelli.
Þótt forsætisráðherra hafi tekið undir þessa
hugmynd, þá hefur engin formleg beiðni borist
frá ríkisstjóm íslands til EB. Eftir að slík beiðni
hefur ferið og svar við henni borist er eðlilegt
að íslendingar hefji undirbúning að viðræðum.
Ekki er víst að á það verði fallist að viðræður
sem þessar hefrist nú þegar, en ekki er ástæða
til annars en að ætla að þær gætu byrjað síðar á
árinu. Það er því nauðsynlegt að hefra undir-
búning þeirra sem fyrst og leita eftir samstöðu
um hvaða meginkröfur íslendingar eiga að
gera í framtíðarsamningi, sem yrði komið á
milli íslands og EB.
Kröfur íslands
Helsta krafa íslendinga hlýtur að vera sú að
sérstaða landsins verði viðurkennd í enn ríkari
mæli og þeir fyrirvarar, sem upphaflega vom
settir fram, teknir upp
á nýjan leik. Jafríframt
er nauðsynlegt að leita
eftir sjávarútvegs-
samningi sem byggð-
ur yrði á jafnréttis-
grundvelli og jafrígild-
um veiðiheimildum.
Ríkisstjómin verður
að viðurkenna stað-
reyndir þess máls og
fara fram á að fullt
jafrivægi ríki milli aðila.
Af þessu má vera Ijóst að það em miklir mögu-
leikar að ná fram breiðri samstöðu. Þeir mögu-
leikar hafe fyrst og fremst skapast vegna al-
mennrar andstöðu við aðild íslands að EB. Á
næstunni mun á það reyna hvort sú andstaða
er jafn ákveðin og fram hefur komið að undan-
fömu. Ef ekki verður stefríubreyting af hálfú
stjómarflokkanna, þá er vel hægt að ná sam-
stöðu, efvilji er til þess.
Þáttur utanríkisráöherra
Það má vel vera að ekki sé áhugi á því hjá ut-
anríkisráðherra landsins að hafa samstarf við
stjómarandstöðuna í þessu stóra máli. Hann
hefur oft á tíðum haldið óskynsamlega á því og
verið með ýkjur og gífúryrði. Að undanfömu
hefúr nokkuð skipt um tón og viðtöl við ráð-
herrann síðustu daga benda til þess að meira
raunsæis gæti í mati hans á stöðu EES-máls-
ins. Þetta mál varðar hagsmuni hvers einasta
íslendings og því eðlilegt að umfjöllun um það
sé með öðrum hætti en ýmis önnur. Þær sam-
skiptareglur, sem að endingu munu gilda, eru
viðfengsefríi sem allir stjómmálaflokkar og sér-
hver einstaklingur á eftir að búa við um langa
ftamtíð. Það hlýtur því að vera eftirsóknarvert
viðfangsefríi að ná betur saman. Sumir vilja
átök, en það er mikil ástæða til að draga úr
þeim öfgum sem ríkt hafa í umræðunni.
Það er jafríframt nauðsynlegt að málefnalegar
umræður fari fram um þá möguleika, sem fel-
ast í EES- samningnum, og þær hættur sem
helst ber að varast í kjölfar hans. Framkvæmd-
in skiptir miklu máli og engin ástæða er til að
hræðast um of að túlka samninginn ávallt okk-
ur í hag. Sérstaða íslands er mikil og við þurf-
um á því að halda að haldið sé á rétti okkar af
fullri einurð. Þetta á ekki síst við um málefríi ís-
lenskra atvinnuvega og forræði yfir auðlindum
lands og sjávar.
Virðum andstæð sjónarmið
Það er eðlilegt að skiptar skoðanir komi fram.
Það er líka eðlilegt að menn séu hræddir við af-
leiðingamar af samningnum. Menn eiga að
vera hræddir í öllum stórum málum, en ekki
svo óttaslegnir að þeir treysti sér ekki til að tak-
ast á við þau. Þjóðemiskennd íslendinga er
mikil og við berum djúpa virðingu fyrir full-
veldi og sjálfsákvörðunarrétti. Það verður alltaf
fjallað um þessi hugtök, sem eru flestum kær,
með mismunandi hætti. Það er ekki við hæfi að
menn séu kallaðir föðurlandssvikarar eða ein-
angmnarsinnar vegna mismunandi nálgunar.
Sjálfstæði þjóðarinnar verður ekki best varð-
veitt með því að hugsa um of um liðna tíð,
heldur fyrst og fremst um möguleikana og
hættumar sem framundan eru. Það mat verð-
um við hins vegar að byggja á einlægri virðingu
fyrir fortíðinni og vinnu þeirra sem hafa byggt
samfélag fúllvalda þjóðar, sem býr við betri kjör
og hefúr meiri möguleika en flestar aðrar þjóð-
ir í heiminum. Virðing fyrir lýðræðislegri um-
ræðu og andstæðum sjónarmiðum er stór þátt-
ur í að styrkja fullveldið.