Tíminn - 16.12.1995, Blaðsíða 4

4
Laugardagur 16. desember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Gubmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1,105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
. Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Stefnumótun
upplýsingar
Upplýsingasamfélagið er komið til að vera. Þeir, sem
ekki ná að tileinka sér þá rafeindatækni sem tölvubylt-
ingin byggist á, dragast aftur úr og veröa vart sam-
keppnisfærir í þeirri veröld markaðarins sem er sá veru-
leiki sem við hrærumst í. Á þetta jafnt við um einstak-
linga, fyrirtæki og þjóðfélag.
Sú þjóðfélagsgerð, sem kennd er við upplýsingu nú-
tímans, byggir á tölvutækni og þeim óendanlegu mögu-
leikum sem hún býður upp á. Þessi tækni hefur þróast
með blessunarlega litlum afskiptum opinberra aðila, en
kallar samt á löggjöf og stefnumörkunar á mörgum
sviðum.
Samt sem áður lifir upplýsingatæknin sjálfstæðu lífi
og er Internetið dæmi um hvernig margmiðlunin hefur
veitt sjálfri sér brautargengi. Fyrirbærið er nánast stjórn-
laust og nær kerfið um alla jarðarkringluna. Flest er gott
um það að segja, en það má misnota eins og raunar flest
mannanna verk og náttúrugæði.
Finnur Ingólfsson, viðskipta- og iðnaðarráðherra,
kynnti nýverið stefnumótun ríkisstjórnarinnar í þeim
málum er varða nýja tækni og upplýsingasamfélag.
Felst hún ekki síst í því að stjórnvöld beita sér fyrir að
upplýsinga- og fjarskiptatækni verði í góðu lagi og að
hún verði rekin hindrunarlaust.
Stjórnskipuð nefnd á að gera tillögur um hvernig best
verður aö taka viö og hagnýta þá tækni sem þegar er fyr-
ir hendi og að undirbúa þá framtíð sem upplýsingasam-
félagið hlýtur að móta. ^
Hér eru engin einföld mál á ferðinni. Tölvutæknin er
þegar farin að gjörbreyta atvinnuháttum og samskipt-
um í þjóðfélaginu og á eftir að breyta því enn meira. Því
fylgja margir kostir, en á göllunum verður að taka af
skynsamlegu viti ef ekki á illa að fara.
Upplýsingatæknin og róbótar vinna fleiri og fleiri
verkefni sem hugur og hönd unnu áður og vinna enn
að í sumum tilvikum. En til að tæknin komi öllum að
notum, verður að búa svo um hnúta aö ekki verði rúm
fyrir einstaklinga í samfélaginu og að þeir, sem ekki hafa
tækifæri til að tileinka sér tæknina af einhverjum orsök-
um, verði ekki utangátta í því þjóðfélagi sem lætur vél-
ar og háþróaða tækni um að vinna verkin.
Ef ekki er að gætt, er til dæmis atvinnuleysi fylgifiskur
hátækninnar. Vélar vinna verkin á fljótvirkari og ódýr-
ari hátt en maðurinn ræður við. Af sjálfu leiðir að störf-
um fækkar. Að vísu skapast ný störf við sjálfa hátækn-
ina, en hvergi nærri eins mörg og tapast vegna hennar.
Það er sameiginlegur vandi þjóðfélagsins hvernig á að
taka á málum sem þessum. Stytting vinnutíma og víð-
tæk kennsla í margmiðlun og möguleikum rafeinda-
tækninnar hljóta aö vera með forgangsverkum þeirrar
stefnumótunar sem stjórnvöld heita að beita sér fyrir.
Ung kynslóð elst upp með tölvum og rafeindatækni
og viðhorf hennar hljóta að vera önnur en þeirrar sem
taldi kúlupennann og smárann mikil framfaraspor. Ró-
bóta- og upplýsingabyltingin er skollin á og nú ríður á
að nýta hana til heilla landi og lýð, og mikið liggur við
að Stefnumótunarnefnd sé starfi sínu vaxin.
Birgir Guömundsson:
Gobsögn gærdagsins
Hvar ertn nú
þú goðsögn gœrdagsins
Þú gafst mér trií
á tilgang morgnndagsins
Þú varst hetjan
sem að fékkst mig til að þrá
Þú varst meistarinn
og þér lá ekkert á
að fara...
Orri Haröarsson, trúbadúr
á nýrri plötu sinni
„Stóri draumurinn"
Um fátt er meira rætt og ritab í blöbum og fréttatímrit-
um innlendum og erlendum en „La crise" í Fraklandi
— uppreisnina miklu og sambærileg mál í Evrópu allri.
Og þó þjóbirnar, dætur Evrópu „hinnar aldagömlu
móbur" séu ólíkar þá er fyrir
hendi mikilvægur samnefnari
sem fylgir skilgreiningunni á
sjálfsmynd og heimsmynd Evr-
ópumannsins. Greinarhöfundur
í nýlegu hefti Newsweek talar
t.d. um velferbarkerfib og efna-
hagslega velmegun í öllum sín-
um margbreytileik sem sjálfsagb-
an hluta af þessari skilgreiningu
Evrópumanna á sjálfum sér. Krís-
an sem nú ríbur yfir vegna ab-
haldsabgerba og niburskurbar á
ellilífeyriskerfinu og öbrum hlut-
um velferbarkerfisins sé því ekki
bara spurning um tímabundb
peningalegt abhald, heldur sé
hún krafa um uppstokkun á fjöl-
mörgum gmndvallaratribum
sem varba sjálfsmynd og skilgreininguna á því hvab
þab er ab vera Evrópumabur. Þetta sé því ab öbmm
þræbi evrópsk sjálfsmyndarkrísa þar sem Evrópubúar
standa frammi fyrir hmni gobsagnar um sjálfa sig og
líf sitt. „La crise" sé því sumpart leitin ab þessari gob-
sögn og spurningin sem hljómi sé sú sama og trúbadúr
ofan af Akranesi spyr á nýrri plötu í jólaplötuflóbinu:
Hvar ertu nú, þú gobsögn gærdagsins?
Abhaldsabgerbirnar í Evrópu eru knúnar áfram af
þörfinni ab mæta ákvebnum peningalegum skilyrbum
fyrir stofnun myntbandalagsins í árslok 1997. Ab baki
býr þó sú dýpri ástæða ab þjóbirnar em sífellt ab eld-
ast. Eldri borgumm á lífeyri fjölgar og fólki á vinnu-
aldri sem borgar skatta fer fækkandi og framleibnin og
vöxturinn vegur einfaldlega ekki upp þessa þróun.
Þess vegna standa menn frammi fyrir því ab breyta og
rífa upp þab fyrirkomulag sem komib var á þegar hag-
vöxturinn var meiri og fleiri vinnu-
fúsar hendur sáu um að skaffa fé til
sameiginlegra nota.
Slíkt er sársaukafullt og ekki nema
eðlilegt ab mótmælendur spyrji meb
eftirsjá um „gobsögn gærdagsins".
En á íslandi hafa menn líka verið ab
vandræbast meb gobsögn gærdagsins timans
því hér em sömu gmndvallar vanda-
málin fyrir hendi og í Evrópu og ljóst
ab uppstokkun á verferðarkerfinu er
óhjákvæmileg, þó svo ab hér hafi _
stjórnmálamenn ekki drauminn um sameiginlega
mynt til að reka á eftir abhaldsabgerbunum.
í umræbunni í kringum fjárlagagerbina hefur nokk-
ub borib á niburskurbammræbu og menn hafa gagn-
rýnt harblega tilteknar tillögur sem fram hafa komib
um sparnab í velferbarkerfinu, ekki síst í heilbrigðis-
kerfinu.
M.a. hefur Framsóknarflokkurinn lagst gegn sér-
stöku innritunargjaldi á sjúkrahús og komib í veg fyrir
ab slíkur abgangseyrir yrbi tekinn upp. Á móti verbur
fundinn annar sparnabur í heilbrgbiskerfinu upp á
sömu upphæð. Þab er m.ö.o. verib ab flytja vandamál-
ib til því hvergi getur verib aubvelt ab spara 80 millj-
ónir á móti niburfellingu innritunargjaldanna. Abilar í
þjóbfélaginu, þar á mebal framsóknarmenn og BSRB,
litu engu að síbur á þab sem ákvebinn sigur ab fá þetta
innritunargjald fellt nibur. Sigurinn er þó beiskju-
blandinn því höggib kemur einfaldlega einhvers stab-
ar annars stabar og yfirgnæfandi líkur ab sparnabur-
inn verbi tilviljanakennd redding og látinn koma nib-
ur þar sem aubveldast er ab ná honum en ekki endi-
lega réttlátast. í tíb síbustu ríkisstjórnar var mikib um
slíkar reddingar sem skellt var á. án nægjanlegs undir-
búnings og því slæmt ef slíkt á ab halda áfram inn í
þessa stjórn. Þó hafa komib fram ákvebin fyrirheit um
breytt vinnubrögb eins og t.d. þab að rábherra hel-
brigbismála hefur sett í gang alvöru vinnu um for-
gagnsröbun í heilbrigðiskerfinu, sem ef rétt er á mál-
um haldib gæti stýrt því meb fyrirhyggju, hugsun og
undirbúningi hvaba leibir eru farnar til að draga úr út-
gjöldum. Og þó þab sé í sjálfu sér afar ógebfelld hugs-
I
ras
un og ný fyrir okkur ab fara ab forgangsraba sjúkling-
um til lækninga þá komast menn ekki hjá því ab horf-
ast í augu vib slíka og sambærilega hluti í heilbrigbis-
kerfinu og raunar miklu víðar í velferbarkerfinu, s.s. í
lífeyris- og tryggingamálum, félagsmálum og jafnvel
menntamálum. Heimsmyndin og sjálfsmyndin er ein-
faldlega ab hrynja hjá okkur meb sama hætti og í Evr-
ópu; gobsögn gærdagsins er ab týnast og með henni
trúin á tilgang morgundagsins ef ekkert er ab gert.
Stjórnmál eftirstríðsáranna í Evrópu og á íslandi
hafa verib stjórnmál samkomulags um velferb í blönd-
uðu hagkerfi - „félagslegan markabsbúskap" - sem
byggbist á stöbugum hagvexti. Fyrir fimmtán til tutt-
ugu árum byrjaði ab molna úr þessari allsherjar evr-
ópsku samkomulagshellu og ákvebnir menn töldu sig
þá strax hafa fundið lausnarorb í frjálshyggjunni, en
þab lausnarorb hefur ekki dugab eins og Bretland (þar
sem börn drepa skólastjóra) sýnir
okkur og sannar.
í dag þurfa menn ab finna sér
nýtt samkomulag um velferb sem
byggir ab eins miklu leyti á því
gamla og hægt er en tekur þó tillit
til þess ab samsetning þjóbfélags-
ins er önnur en áður og vaxtar-
möguleikarnir e.t.v. ekki alveg
endalausir og sjónir manna bein-
ast í auknum mæli ab innihaldi
og gæðum lífsins og umhverfis-
ins, en burtu frá því ab eignast
sem flestar og mestar vörur eða
hluti. Hornsteinninn í slíku sam-
komulagi um velferb hlýtur þó
áfram að vera ákvebib efnahags-
legt og félagslegt öryggisnet, sem
þó er eitthvab gisnara en við
þekkjum í dag. Þab þarf líka ab byggja á grundvallar-
forsendum um borgaralegt lýbræbisþjóbfélag, s.s. bob-
skapnum um ab öllum beri ab tryggja jöfn tækifæri.
Menn hafa vissulega lengi hártogað þetta meb jöfnu
tækifærin og bent á að slíkt geti seint orbið í reynd. En
þab sem bobskapurinn felur í sér er ab í stab þess að
allir eigi skilyrbislaust rétt á ókeypis heilbrigðisþjón-
ustu, sómasamlegum lífeyri, skólagöngu og öllu því
góða sem við erum vön, sé þessum rétti stillt upp
þannig ab ögyggisnetið taki fyrst og fremst þá sem
myndu annars búa vib verulega skerta möguleika og
tækifæri til ab lifa og starfa, vaxa og þroskast í þjóðfé-
laginu sem sjálfstæbar og fullgildar manneskjur.
Áhersla hins nýja samkomulags þarf því ab vera á ab
tryggja ab öllum þjóbfélagsþegnum gefist kostur á ab
þroskast, dafna og draga fram lífib, t.d. meb abgangi
ab góbu skólakerfi, og einhvers konar lífeyris- eba
tryggingagreibslum. M.ö.o. þarf að
tryggja öllum efnahagsleg skilyrði
þess ab geta verib frjálsir þátttak-
endur í samfélaginu. Gobsögn gær-
dagsins byggbi á því að tryggja þetta
frelsi allra meb almennum sköttum
— þar sem þeir ríku borguðu meira.
Þessi leið dugar þó einfaldlega ekki
til. Samkvæmt þessu er því aubveld-
lega hægt ab notast vib annab skatt-
form, þ.e. hvers kyns tekjutengingar
og sértekjur í almannaþjónustu án
þess ab fara gegn þeirri grundvallarreglu ab skerba ekki
eblilega möguleika fólks, frelsi þess og valkosti al-
mennt. Hins vegar gæti verið erfibara ab réttlæta nib-
urskurb til opinberra skóla t.d. á grunnskólastigi því
léleg skólaganga og lélegur skóli skerðir augljóslega
möguleika þeirra barna sem í hann ganga þegar til
lengri tíma er litib.
Gamla sáttin um velferðarkerfið er ab bresta alls
stabar í Evrpóu og hér á landi hefur umræban snúist
um sparnab hér og sparnab þar, án þess ab hetjulegt
undanhald okkar sem verja velferbarhugsjónirnar hafi
skilab raunverulegum árangri. Menn hafa kallab and-
stöbuna og ósjálfrábu vibbrögbin vib sparnabartil-
raununum „félagshyggju" og talab um ab margir í
þjóbfélaginu séu í stakk búnir til ab borga meiri skatt
og nefna hátekjuskatt og fjármagnstekjuskatt. Eflaust
má þetta til sanns vegar færa, en tekjutenging og sér-
tekjur opinberrar þjónustu þjóna aubvitab sama til-
gangi enda eru þab líka skattar þó slíkt sé af einhverj-
um ástæbum ótrúlegt feinismál. Þegar aðhaldib brest-
ur á þarf ab nota allar leibir til ab milda áhrifin. Þab er
því kominn tími til hörfa í eitthvert raunhæft hug-
myndafræbilegt vígi.
Gobsögn gærdagsins er farin — þab geta ekki lengur
allir haft skilyrbislausan rétt til alls óháb abstæðum
þeirra. En gobsögnin hefur gefib okkur trú á tilgang
morgundagsins, og sá tilgangur er að tryggja ákvebib
efnahagslegt og félagslegt öryggi, þannig ab allir hafi
raunhæfa möguleika og eitthvað val til að þorskast og
taka þátt í samfélaginu. ■