Tíminn - 16.12.1995, Blaðsíða 15

LaUc|ardagur 16'. 'desembéi' T99S'
15
Cubrún Helgadóttir tekur ekki undir gagnrýni á íslensku bókmennta-
verölaunin. Dómnefnd hafi einfaldlega:
Ekki talið neina bók
veröuga verðlauna
Guörún heitir kona, Helga-
dóttir. Alit frá því aö tvíbur-
arnir Jón Oddur og Jón Bjami
birtust fyrst lesendum fyrir
21 ári — og eru nú aö koma
út í 6. útgáfu — hefur hún
veriö meöal vinsælustu
barnabókahöfunda landsins.
Vegna tengsla hennar viö líf
barnabóka í landinu þótti til-
hlýöilegt aö spyrja hana álits
á því hvort staöa bamabókar-
innar heföi breyst á síöustu
tveimur áratugum.
„Já, mikið. Fram að þeim
tíma — sem var nú kannski
ástæðan fyrir því að ég fór að
fikta við þetta — var satt að
segja ósköp lítið vandað til
barnabóka. Það hefur gjör-
breyst með árunum og ber þar
fyrst og fremst að þakka bæði
bókasafnsfræðingum og kenn-
urum, sem hafa sýnt barnabók-
um mikinn áhuga, og það er
engin spurning að það eru
miklu betri bækur í boði núna
og t.d. miklu vandaðri þýðing-
ar, miklu vandaðri myndskreyt-
ingar og meira sinnt að skrifa
um nýútkomnar bækur sem
eru líka ætlaðar börnum."
— Hefur þetta endurspeglast í
aukinni sölu?
„Ég þori nú ekki að fara með
það. Auðvitað seldust barna-
bækur alltaf hvort sem þær
voru góöar eða vondar. En ég
hygg þó að það hafi verið vax-
andi áhugi á því að halda að
börnum sæmilegum bókum.
Svo er því náttúrlega ekki aö
neita að það hefur fjölgab mjög
tilboðum um afþreyingu.
Barnabókin hefur náttúrlega
liðið dálítið fyrir myndbönd og
tölvuleiki og alla þessa nýju
tækni. Ný tækni er alltaf af
hinu góða, en það þarf að stýra
henni. Og tölvur birta auðvitaö
ekki annað efni en það sem sett
er í þær, þannig að það er af-
skaplega mikilvægt ab til þess
efnis sé vandab sem nú fer
gegnum fjölmiðlunina. En mér
sýnist nú samt að það sé drjúgt
sem börn lesa ennþá. Sem bet-
ur fer."
Kvennabaráttan oq
barnabókmenntir
— Finnst þér verið að brjóta á
bamabókahöfundum í Ijósi þeirr-
ar staðreyndar að bamabók hefur
aldrei verið tilnefhd til íslensku
bókmenntaverðlaunanna?
„Ja, mér dettur nú bara strax í
hug að Astrid Lindgren hefur
aldrei verið tilnefnd, ekki einu
sinni til bókmenntaverðlauna
Norðurlandaráðs, hvað þá held-
ur Nóbelsverðlauna. Ætli sú
kona hafi ekki glatt fleiri hjörtu
en flestar abrar konur í heimin-
um í dag."
— En á að flokka barnabók-
menntir undir almennar fagur-
bókmenntir?
„Að sjálfsögðu. Ef þær verð-
skulda það, þá á auövitaö að
gera það."
— Er þá ekki einmitt gagnrýni-
vert að bamabœkur skuli aldrei
komast svo langt að vera til-
nefhdar?
. „Sko, ég á nú alltaf ósköp erf-
itt með ab tala um bækur í
svona flokkum. Ég held að það
hljóti bara að vera að dóm-
nefndin hefur ekki talið neina
bók þess veröuga, ég vil nú ekki
fara ab dæma um bækur ann-
arra höfunda — ég held að þar
hafi ekkert tekist illa til. En
þetta er eins og meb kvenna-
baráttuna. Ég vil ómögulega
komast t.d. sjálf í einhverja til-
nefningu af því að ég skrifa
barnabækur, ekki frekar en ég
vilji vera í pólitík af því að ég er
kona. Þann dag sem einhverj-
um finnst ég skrifa nógu góðar
bækur til að tilnefna til slíkra
verðlauna, þá er það gaman. En
mabur.verbur þá að rísa undir
því."
— En nú vœru líklega flestir
sammála um að Astrid Lindgren
hefði gert gott betur en að rísa
undir t.d. bókmenntaverðlaunum
Norðurlandaráðs.
„Já, svo sannarlega. Ég held
nú reyndar að staða barnabóka
hér á landi sé betri en í mörg-
um öðrum löndum. Ég held
t.d. að umsagnir séu miklu
Gubrún Helgadóttir rithöfundur.
meiri um barnabækur á íslandi
heldur en t.d. í löndunum í
kringum okkur. Aö því leyti
held ég að við þurfum ekkert
sérstaklega að kvarta. En auð-
vitað er því ekki að neita að til
skamms tíma hafa menn
kannski ekkert tekið mjög al-
varlega bækur sem ætlaðar eru
börnum. En ég er nú nógu
bjartsýn til að halda að það
standi til bóta. Vib sjáum það
t.d. núna í Bandaríkjunum að
barnabækur hafa verið í mikl-
um öldudal — enda hefur ólæsi
aukist hrikalega — að nú er
lögð sérstök áhersla á bækur
fyrir börn og mikil uppsveifla í
þeirri útgáfu."
Ekkert ab þakka!
Sextánda bók Guðrúnar, Ekk-
ert aö þakka, er nýkomin út hjá
Vöku- Helgafelli. „Ég er þarna
að fjalla um samskipti barna og
fullorðinna, eins og ég geri nú
gjarnan. Ég er svona aðeins aö
víkja að skilningi og umburðar-
lyndi. Ég færi þetta í raun og
veru í svolitla spennusögu og er
að skrifa um það hvernig börn
bregðast við óvæntum atburð-
um og hvernig fullorönir gera
það. Nú, ég vona að þetta sé
svona ofurlítil samfélagsmynd.
Þetta er bara svona skáldsaga
fyrir börn. Ég segi stundum aö
ég skrifi svona bækur sem börn
geta líka lesið. Ég held reyndar
ab það sé mjög mikið atriöi að
börn geti notið slíks með full-
orðnu fólki. En ég held að þab
sé alveg óendanlega mikilvægt
að vanda til skrifta fyrir börn,
því það er alvarlegt mál ef
börnin hætta ab lesa og það
hefnir sín í öllum kimum þjóð-
félagsins."
LÓA
Herdís Egilsdóttir vill aö straumur barnabóka sé jafn og þéttur
allt áriö:
Kitla þarf lestrartaugar
barna áriö um kring
Herdís Egilsdóttir er löngu
kunn fyrir sinn skerf til
barnabókmennta þjóðarinn-
ar og hefur fengib vibur-
kenningar og verðlaun fyrir
margar barnabækur sínar,
sem fylla nú brátt þribja
tuginn. Nú síbast hlaut Her-
dís ásamt myndlistarkon-
unni Erlu Sigurbardóttur
verblaun fyrir bókina Veisl-
an í barnavagninum. Af því
tilefni var Herdís bebin um
ab opinbera álit sitt á því
hvort barnabókin standi af
sér jólaflóbib.
„Eg hef oft hugsað um þab
hvers barnabækur eigi eigin-
lega að gjalda að þurfa að taka
þátt í þessu glórulausa kapp-
hlaupi markaðarins um aura
neytenda. Þurfa ab láta sig
hafa það ab fleygja sér út í
þetta mengaða iðukast þar
sem ægir saman alls konar
óþarfa, skaðræðisgripum og
reyndar líka ómetanlegum
djásnum. Þegar öllu er á botn-
inn hvolft, er þó líklega skárra
að taka þátt í öngþveitinu en
sitja eftir á bakkanum og fara
hvergi. Svo er hamingjunni
fyrir að þakka að bókin hefur
meiri flotkraft en flest annað,
þannig ab þab er nánast
ómögulegt að drekkja henni."
— Eru jólin rétti útgáfutími
bamabóka?
„Helst vildi ég sjá barna-
bókastreymið jafnt og öruggt
allt árið. Það kemur börnum
best að lestrartaugar þeirra séu
kitlaðar með jöfnu millibili
árið um kring. Bókaútgefend-
ur hafa komið til móts við les-
endur með bókamörkuðum á
öðrum tímum árs og bætir
það mjög úr skák. Einnig má
nefna ýmsa barnabókaklúbba
sem starfa allt árib og eru
flestir af hinu góða."
Lesandi:
kvikmynda-
framleibandi
— Hvemig stendur barnabók-
in gagnvart öðmm miðlum, t.d.
sjónvarpi og myndböndum?
„Hún á í vök að verjast, en
ég er handviss um að hún
mun standa af sér tímabund-
inn mótvind. Við, sem berum
ábyrgð á uppeldi og mótun
ungs fólks, megum ekki láta
deigan síga. Við verðum að
nota bækur, tala um bækur,
hampa þeim og vitna í þær
svo börnin drekki í sig frá
byrjun áhrifin af þessum
hljóða, trygga og vinalega
miðli, sem aldrei svíkur. Ég
segi ungum nemendum mín-
um: Þegar þú lest bók, ert þú
nokkurs konar kvikmynda-
framleiðandi sjálfur. Þú ræður
hvernig sviðið og persónurnar
líta út, hvar áhersla er lögð,
hversu hratt er farið, hvar
staldrað er við, hvernig litirn-
ir eru og hvaða tónlist er not-
uð. í stuttu máli, ef við sem
stundum uppeldi og mótun
erum hrifin af bókinni sem
slíkri og teljum hana ómetan-
legan félaga svo börn heyri,
smitast þau af okkur. Reyndar
er það svo í öllu sem börn
áhrærir, að gleðin dregur
þyngra hlass en umvandanir."
— Hvernig fmnst þér útgef-
endur hafa staðið sig í útgáfu
bamabóka?
„Það hafa orðið gífurlegar
framfarir á því sviði á síðustu
árum. Barnabækur eru orðnar
miklu fallegri og fjölbreyttari
en þær voru, enda gerðar til
þeirra meiri kröfur en nokkru
sinni og fjallað um þær í al-
vöru. Sífellt koma nýir höf-
undar fram á sjónarsvibið og
viðfangsefnin ekki fátæklegri
en fyrir hina fullorðnu. Þessa
framför má ab miklu leyti
rekja til verblaunasjóbs ís-
lenskra barnabóka, sem Ár-
Herdís Egilsdóttir rithöfundur ásamt nemendum sínum í ísaksskóla.
mann Kr. Einarsson og Vaka-
Helgafell standa fyrir. Það
væri fróðlegt að vita hve
margir nýir höfundar hafa ýtt
úr vör vegna hvatningar úr
þeirri átt. Ármann Kr. Einars-
son hefur á löngum starfsferli
sínum haft tvöföld kynni af
ungmennum, bæbi sem höf-
undur og kennari, svo það
undrar engan að hann skuli
helga þessu málefni krafta
sína meðan honum endist
aldur. Hann var heppinn að
fá Vöku-Helgafell í lið með
sér, en þar er borin fyllsta
virðing fyrir börnum og þeirra
lestrar- og fróðleiksþörf. Ég vil
í lokin nota tækifærið fyrst
þaö bauðst til ab leibrétta
grátleg mistök, sem urbu í
ykkar ágæta blaði í framhaldi
af símaviðtali vib mig vegna
íslensku barnabókaverðlaun-
anna, sem ég og myndlistar-
konan Erla Sigurðardóttir vor-
um svo lánsamar að hreppa. í
símtalinu var ég að svara
spurningunni hvort þessi
verðlaun breyttu einhverju
fyrir mér, sem ég kvað ekki
vera, vegna þess að ég myndi
hafa haldið áfram að skrifa
hvort sem var. En fyrir ein-
hver mistök hafði spurningin
prentuð breyst í: Hafa svona
verðlaun eitthvert gildi? Það
er jú allt annar handleggur.
Ég vona að það sem ég hef
sagt hér að framan bregði
Ijósi á hvernig ég myndi hafa
svaraö þeirri spurningu!"
LÓA