Tíminn - 16.12.1995, Blaðsíða 5

Laugardagur 16. desember 1995
Jón Kristjánsson
Þjóöhagshorfur og ríkisbúskapurinn
Horfur í þjóðarbúskapnum eru nú betri
en þær hafa verið um árabil. Þar fléttast
saman góð skilyrði heima fyrir og hag-
stæð framvinda á alþjóðavettvangi.
Spár um þróun efnahagsmála eru flest-
ar á þá lund að hagvöxtur í heiminum
verði viðunandi á næstu árum. Þannig
spáir OECD að hagvöxtur í aðildarríkj-
um verði að meðaltali 2,5% á árinu 1996
og 2,8% 1997. Að auki er útlit fyrir að
verðbólgu verði haldið í skefjum, hún
verði að jafnaði um 2% og vextir virðast
fremur hneigjast til lækkunar.
Þessar forsendur um þróun efnahags-
mála á alþjóðavettvangi eru hagstæðar
fyrir íslenskan þjóðarbúskap. í því sam-
bandi nægir að nefna að almenn eftir-
spurn í iðnríkjunum eykst, þar á meðal
eftir íslenskum vörum, og meiri líkur
verða á frekari stórframkvæmdum á
sviði orkufreks iðnaðar. Við bætist að ef
framhald verður á vaxtalækkunum er-
Iendis hefur það áhrif á vexti hér á Iandi
í sömu átt.
Flest kennileiti í íslenskum þjóðarbú-
skap benda til að efnahagsstarfsemin sé á
traustum batavegi. Frá því að þjóðhags-
áætlun var lögð fram á Alþingi í byrjun
október síðastliðnum hefur ýmislegt
gerst sem bætir hagvaxtarhorfur. Þar á
meðal má nefna ákvörðun um stækkun
álversins í Straumsvík og viðbætur við
kjarasamninga og tengdar ráðstafanir. í
þjóðhagsáætlun var spáö 2% hagvexti á
árinu 1996 og aö jafnaði 2,5% hagvexti á
ári næstu árin þar á eftir. Þessar tölur eru
í lægri kantinum miðað við horfur í iðn-
ríkjunum. Með stækkun álversins og
aukinni eftirspurn innanlands verður
hagvöxtur hér á landi hins vegar líklega
nokkm meiri en í iðnríkjunum á árinu
1996 og með frekari framkvæmdum á
þessu sviði gæti hagvöxtur hér á landi á
næstu árum orðið allmiklu meiri en í
iðnríkjunum. í þessu felst jafnframt að
atvinnuhorfur eru betri en reiknað var
með í þjóðhagsáætlun. Tölur liggja ekki
enn fyrir í þessu efni en fjárlaganefnd á
von á greinargerö frá Þjóðhagsstofnun
um horfurnar á næsta ári sem liggja
munu fyrir að venju fyrir 3. umræðu
fjárlaga.
Þjóðhagsleg skilyrði hafa því farið
batnandi að undanförnu og forsendur
virðast vera fyrir því að þau verði áfram
góð. Vandi fylgir hins vegar vegsemd
hverri. Með batnandi skilyrðum vex
hættan á því aö þensla myndist. Mikil-
vægt er að koma í veg fyrir að svo fari því
þensla stefndi efnahagsstarfseminni í
ógöngur sem óhjákvæmilega leiddi okk-
ur til lakari lífskjara en nú eru í augsýn.
Þess vegna er nauðsynlegt að sporna við
þensluhættunni með þéttu taumhaldi í
ríkisfjármálum. Það er skilvirkasta að-
ferðin í þessu skyni því önnur tæki til að
hafa hemil á eftirspurn em vextir og
gengi og beiting slíkra tækja í ríkum
mæli við svona aðstæður gæti haft slæm
áhrif á mikilvægar vaxtargreinar í þjóð-
arbúskapnum. Það er
einu sinni svo að stilla
verður þessi þrjú tæki
saman: ríkisfjármál,
vexti og gengi, því eft-
irgjöf á einum stað
kallar á mótvægi á öðr-
um. Enginn vafi er á
því eins og nú horfir b
þjóðarbúskapnum að
vænlegast er að gera
sem mest á sviði ríkis-
fjármála til að tryggja
viðunandi jafnvægi í
þjóðarbúskapnum. Það er ömggasta leið-
in til að ná sem mestum árangri við þau
skilyrði sem blasa við.
Hlutverk ríkisvaldsins
Þegar fjárlög íslenska ríkisins eru
ákveðin og fjármunum deilt út til ein-
stakra verkefna er verið að ákveða um-
fang ríkisrekstrarins fyrir næsta ár. Þær
ákvarðanir sem teknar eru eiga að endur-
spegla vilja löggjafans um það efni.
Það er sígilt viðfangsefni í stjórnmál-
um að setja afskiptum ríkisvaldsins
ramma og ákveða hlut opinbers reksturs
og opinberrar þjónustu í efnahagslífinu.
Endurmat fer nú fram í þessu efni í öll-
um nágrannalöndum okkar. Það umrót
sem orðið hefur í Evrópu á níunda og tí-
unda áratug þessarar aldar hefur ýtt und-
ir og sett þetta endurmat í sérstakt ljós.
Tími hinna algjöru ríkisafskipta er liðinn
og þær þjóðir Austur-Evrópu sem bjuggu
við slíkt fyrirkomulag eru að feta sig til
annarra stjórnarhátta.
Sú aölögun er mjög erfið og veldur
víða upplausn og öryggisleysi.
Ég hygg að það sé nokkuð breið pólit-
ísk samstaða um það að beita beri vald-
inu til að leggja á skatta af hófsemi og
ekki sé mikið svigrúm í þeim efnum.
Skattlagning verður að vera innan skyn-
samlegra marka þannig að réttlætis-
kennd almennings sé ekki ofboðið. Það
hefur hins vegar verið ákveðið að taka
upp fjármagnstekjuskatt á þeim forsend-.
um að það sé réttlætismál að fjármagns-
tekjur séu skattlagðar eins og vinnutekj-
ur. Þá ber að herða enn róðurinn í því að
ná inn álögðum gjöldum til ríkissjóðs og
berjast gegn neðanjarðarhagkerfinu.
Þetta eiga að vera forgangsverkefni í
tekjuöfluninni.
Meirihluti fjárlaganefndar hefur tekið
ábyrgð á stjórnarstefnunni og fer með
ákveðnar forsendur í
veganesti til vinnu
við fjárlagafrumvarp-
ið. Þær byggjast á út-
gjaldarömmum ráðu-
neyta sem aftur
byggjast á þeirri
ákvörðun stjórnvalda
að ná ríkissjóðshall-
anum niður á tveim-
ur árum án almennra
skattahækkana. Þetta
er verkefni sem legg-
ur miklar skyldur á
herðar stjórnarliða og þrengir svigrúm
fjárlaganefndar til þess að sinna þeim
mörgu og þörfu verkefnum sem kynnt
hafa verið fyrir nefndinni.
Veigamesta stefnubreytingin sem
furmvarpið felur í sér er sú að afnema
sjálfvirkni í útgjöldum á sem flestum
sviðum. Þetta er gert til þess að fjárveit-
ingavaldið á hverjum tíma hafi á sínu
færi ab stýra útgjöldum og forgangsraða
verkefnum. Þessi ákvörðun tekur til viö-
kvæmra þátta, svo sem heilbrigðis- og
tryggingakerfisins þar er innbyggð út-
gjaldaaukning sem mebal annars má
rekja til breyttrar aldursskiptingar þjóð-
arinnar, hátækni í lækningum og nýj-
ungum í lyfjum sem kosta mikla fjár-
muni.
Þjóbhagshorfur
Miklu veldur um afkomu ríkissjóðs
hvernig staða atvinnuveganna í landinu
er og það er í raun undirstaðan. Segja má
að íslenskur útflutnings- og samkeppnis-
iðnaður búi nú við góð skilyrði. Hækkun
launa í sjávarútvegi umfram áætlaða
hækkun afurðaverðs á sama tíma veikir
reyndar stöðu atvinnugreinarinnar, en
raungengi er í sögulegu lágmarki og sam-
keppnisskilyrði útflutnings- og sam-
keppnisibnaðar er því gób. Lágt raun-
gengi hefur skapaö sóknarfæri fyrir sókn
óhefðbundinna útflutningsgreina á er-
lenda markaði. Spáð er að útflutnings-
framleiðsla af þessu tagi aukist um 9,5%
í ár. Það eru viss þáttakskil nú að spá um
vöxt útflutningsframleiðslu um 1,2%
sem á þessu ári byggist nær eingöngu á
vexti þessara útflutningsgreina, þar sem
byggt er á háþróaðri tækni, hugviti og
þekkingu. Útflutningur á íslenskri verk-
kunnáttu er orðinn ab veruleika og far-
inn að skipta máli í íslensku atvinnulífi.
Framsækin fyrirtæki í sjávarútvegi hafa
verið þar í fararbroddi.
Forsendur fjárlagafrumvarpsins byggja
á því að afli á fjarlægum miðum verbi
svipabur og á síðasta ári. Sömuleiðis bol-
fiskafli á heimamiðum. Reiknað er með
965 þúsund tonna loðnuafla, en afla-
heimildir hafa nýlega verið auknar í
loönu upp í 1.100.000 tonn. Síldarafli í
forsendum fjárlaga er 170 þúsund tonn.
Stækkun álvers var ekki reiknuð inn í
forsendur fjárlaga í haust.
Við þessi skilyrbi er tækifæri til þess aö
ná árangri í ríkisfjármálum og frá sjónar-
miði efnahagsmála er eðlilegt að ríkið
stilli útgjöldum í hóf þegar betur horfir í
atvinnuvegunum. Langvarandi halla-
rekstur ríkis og sveitarfélaga leiðir til
aukinnar samkeppni um fjármagn, en ís-
lenskur fjármagnsmarkaður er smár og
þjóðhagslegur sparnaður minni heldur
en í samkeppnislöndunum. Það er besta
abgerðin fyrir einstaklinga og atvinnu-
fyrirtækin í landinu að stýra málum
þannig að vextir lækki. Jafnvægi í ríkis-
fjármálum er áhrifamikil leið að því
markmiði. Náist það markmið að fjárlög
verði hallalaus 1997 og afkoman verði
orðin jákvæð 1999, þýbir það raunvaxta-
lækkun allt að einu og hálfu prósenti og
aukinn hagvöxt unl allt að einu pró-
senti. Nú þegar horfur eru góbar er tæki-
færi til þess að ná þessum markmiöum.
Ef það næst ekki þegar ytri aðstæður eru
jákvæðar er borin von að það gerist. Til
þess ab ná árangri þarf tvennt, að koma í
veg fyrir að útgjöld fari úr böndum og
stöbva hinn kerfislæga halla og inn-
heimta þær tekjur sem ríkið á rétt á sam-
kvæmt ákvörðunum löggjafans um
skattheimtu, og berjast gegn skattsvik-
um.
Bætt staða og sóknarfæri atvinnufyrir-
tækjanna í landinu eru traustasta undir-
staðan undir atvinnusköpuninni. Mark-
miðið um að skapa ný störf og halda
uppi lífskjörum í landinu næst ekki
nema grundvöllur þeirra sé traustur. ■
Menn
°9
málefni