Tíminn - 16.12.1995, Blaðsíða 18

18

Laugardagur 16. desember 1995
Guðmundur L. Friðfinnsson
rithöfundur; Egilsá
Guðmundur L. Friðfinnsson, rit-
höfundur og skógræktarbóndi aö
Egilsá, varð níræöur 9. desember sl.
Ekki tjáir að deila við kirkjubæk-
ur, en engum sem þekkir Guð-
mund blandast hugur um að þar
fer maður sem enn er ungur í
anda, frjór í hugsun og frískur á
fæti, svo vel ber hann aldurinn.
Guðmundur á Egilsá, eins og
hann er venjulega nefndur í Skaga-
firði, er löngu þjóðkunnur fyrir rit-
störf, en komið hafa út frá hans
hendi hvorki meira né minna en
fimmtán bækur um hin fjölbreyti-
legustu efni.
Guðmundur er fæddur að Egilsá
9. desember 1905. Þar hefur hann
átt heima alla tíð og stundað þar
búskap, lengst af hefðbundinn bú-
skap, en nú síðari árin hefur hann
gerst skógræktarbóndi og skipað
sér í hóp þeirra, sem vilja gera
skógrækt að arðbærri atvinnugrein
meðal íslenskra bænda, og bókstaf-
lega unnið stórvirki á því sviði.
Kona Guðmundar var Anna Sig-
urbjörg Gunnarsdóttir frá Keflavík
í Hegranesi, sem lést árið 1982.
Dætur þeirra eru þrjár: Kristín
kennari, búsett í Kópavogi; Sigur-
laug Rósinkranz óperusöngkona,
búsett í Bandaríkjunum; og Sigur-
björg nuddkona, búsett í Reykja-
vík.
Þau Anna og Guömundur ráku
um langt árabil eitt stærsta barna-
GuðmunduT Jónsson fœddist 1.
janúar 1908 á Gunnlaugsstöðum í
Stafholtstungnahreppi. Hann and-
aðist á sjúkrahúsinu á Akranesi
þann 12. desember síðastliðinn.
Foreldrar hans voru Jón Þórólfur
Jónsson og Jófríður Ásmundsdóttir.
Guðmundur var sá fjórði í sextán
systkina hópi, hann ólst upp hjá
foreldrum sínum til 14 ára aldurs á
Gunnlaugsstöðum. Fluttist hann þá
að Hjarðarholti í Stafholtstungum,
var þar vinnumaður og átti lög-
heimili til ársins 1939, flutti það ár
til foreldra sinna að Gunnlaugs-
stöðum og vanti hjá þeim þar í 3 ár.
Bóndi að Gunnlaugsstöðum frá
1942. Guðmundur kvœntist 25.
september 1965 Kristrúnu Ingu
Valdimarsdóttur (fœdd 16. maí
1942), þau bjuggu að Gunnlaugs-
stöðum til 1. júlí 1991, flytja þá að
Sœunnargötu 4 í Borgarnesi. Börn
þeirra eru: Jón Þórólfur (fœddur 3.
júlí 1963), kona hans er Jórunn He-
lena Jónsdóttir og eiga þau 3 böm;
Valdimar (fœddur 14. mars 1966),
kona hans er Elsa Þorgrímsdóttir og
eiga þau tvœr dœtur; Sigurður
(fœddur 30. nóvember 1967) og á
hann eina dóttur; Jófríður (fœdd
30. nóvember 1967); Ingigerður
(fœdd 22. júní 1977). Stjúpsonur
Guðmundar er Þórður Einarsson
(fœddur 10. apríl 1961) og á hann
einn son. Guðmundur verður jarð-
sunginn frá Borgarneskirkju þann
18. desember klukkan 14.00.
Föðurbróðir minn, Guð-
mundur Jónsson, eða Mundi
eins og hann var jafnan kallað-
ur, fæddist á Gunnlaugsstöðum
í Stafholtstungum í Mýrasýslu
1. jan. 1908. Hann var fjórða
barn hjónanna Jóns Þ. Jónsson-
ar og Jófríðar Ásmundsdóttur,
en börn þeirra urðu alls sextán
að tölu. Mundi var sendur 14
ára til vinnu að Hjarðarholti í
Stafholtstungum og átti þar
heimili til ársins 1939. Það ár
ÁRNAÐ HEILLA
heimili landsins á Egilsá. Byrjuðu
þau smátt, en árið 1966 reistu þau
stórt hús áfast við íbúðarhús sitt
fyrir starfsemina. Ekki veitti af, því
þegar flest var, voru börnin á heim-
ilinu um áttatíu. Má fara nærri um
að oft hefur vinnudagur hjónanna
á Egilsá verið langur á þessum ár-
um.
Rekstri barnaheimilisins hættu
þau á áttunda áratugnum. Síðar var
rekið skólaheimili fyrir þroskaheft
börn á Egilsá, en lagt niður 1992
og síðan hefur ekki verið um fasta
starfsemi að ræða þar.
Svo sem sjá má af þessu hefur
Guðmundur á Egilsá víða komið
við á starfsferli sínum og er þó
langt í frá upptalið. Ritstörfin hafa
óneitanlega tekið upp mikið af
tíma hans, en sem fyrr segir eru út-
gefnar bækur hans orðnar fimmtán
talsins. Þær eru fjölbreytilegar að
efni, þar má finna bæði unglinga-
bækur, skáldsögur fyrir fullorðna,
ævisögu, ljóðabók, smásagnahefti
og eitt leikrit, auk bóka um þjóð-
legt efni.
Að auki hafa birst eftir Guö-
mund margar smásögur og ljóð í
blöðum og tímaritum, og nokkrar
sögur hefur hann lesið upp í út-
varpi.
t MINNING
fluttist hann aftur til foreldra
sinna að Gunnlaugsstöðum og
tók við búsforráöum árið 1942.
Barn að aldri átti ég því láni
að fagna að dvelja 10 sumur
samfleytt á Gunnlaugsstöðum.
Ég var þar frá 5 ára aldri og fæ
ég það aldrei fullþakkaö. Þar
var gaman að dveljast. Ógleym-
anlegar eru þær stundir er öll
systkinin sextán, þessi lífsglaði
og kraftmikli hópur, makar
þeirra, barnabörn og sveitungar
komu saman á Gunnlaugsstöð-
um. Var þá tekið lagið, ýmist
úti í garði eða inni, og dansað
uns gólfin svignuðu. Afa og
ömmu virtist aldrei líða betur
en innan um ungmenni að leik
og tóku fullan þátt í glaðværð
þeirra. Gestagangur var alltaf
mikill. Það var því oft langur
vinnudagur hjá ömmu við að
annast gesti til viðbótar við
heimilisfólkið. Þrátt fyrir þaö
var alltaf mikil snyrtimennska
og reglusemi á öllu.
Á Gunnlaugsstöðum hefur
ættarábúð verið samfelld frá
1902-1991, en með hléum frá
1866. í Landnámu segir ab
Gunnlaugur ormstunga (Hró-
mundarson) hafi búið á Gunn-
laugsstöðum. Ekki er vitaö hve
lengi búið var á þeirri jörð og
ekki er hennar getið í Jarðabók
Árna og Páls. Bærinn hefur ef
til vill yerið færður til eba jörð-
in sameinuð Guönabakka'.
1854 hafði Eiríkur Sveinsson,
bóndi á Guðnabakka, eignast
1/3 hluta jarðar og byggt þar
upp fombýlið Gunnlaugsstaði.
Þegar Jón og Jófríður hófu
búskap á Gunnlaugsstöðum
þótti jörðin eitt lélegasta býli
sveitarinnar. Af túninu fengust
ekki full tvö kýrfóður og annar
Síðasta ritverk frá hendi Guð-
mundar var bókin „Þjóðlíf og þjóð-
hættir", sem kom út fyrir jólin
1991, viðamikib verk í glæsilegri
útgáfu, prýtt fjölda fágætra mynda
og fjallar, eins og nafnið bendir til,
um horfna þjóðlífshætti, atvinnu-
hætti og mannlíf eins og það gerð-
ist á bernskuheimili höfundar og
öðrum skagfirskum sveitaheimilum
á fyrstu áratugum þessarar aldar.
Bókin er skemmtileg aflestrar og
tekst Guðmundi að glæða fræðilegt
efni lífi með lifandi frásögnum af
mönnum og málefnum.
Hygg ég, að er fram líða stundir
muni verk þetta talið til öndvegis-
rita á svlbi þjóðlegra fræða ís-
lenskra. Fyrir þessa bók hlaut Guð-
mundur svokallaðan Davíðspenna,
bókmenntaverðlaun Félags ís-
lenskra rithöfunda, en einnig var
bókin tilnefnd sem ein af fimm
fræðibókum til íslensku bók-
menntaverðlaunanna 1992.
Listamannalauna hefur Guð-
mundur notið frá því á 6. áratugn-
um.
Hér er hvorki staður né stund til
ab tíunda skáldskap Guðmundar á
Egilsá, enda munu abrir mér færari
til þess. Margar bóka hans hafa náð
almennum vinsældum. í þeim
endurspeglast lífsafstaða hans, þar
sem hin sönnu gildi lífsins eru sett
upp gagnvart rótleysi og upplausn.
Sveitalífið og mannleg örlög, svo
heyskapur aðeins á blautum
mýrum. En jörbin tók geysi-
miklum stakkaskiptum, nýrækt
varb mikil og falleg og túnið
allstórt. Landib er nánast flat-
lendi, langir mýrarflóar milli
lágra holtaraða. Bærinn stendur
á holtarana, sem liggur frá
norðaustri til suðvesturs sem
títt er á þessum slóbum. í landi
Gunnlaugsstaða er gróskumikill
skógarreitur, 1,5 ha aö stærð,
þar sem systkinin sextán hófu
gróðursetningu 1948.
Mundi var góður og mikill
bóndi. Hann unni starfi sínu og
fann þann sterka streng sem
bindur manninn við náttúr-
una. Starf bóndans er sérstætt
og engu öðru líkt. Hann var
stoltur af því að vera bóndi,
elskaði jörðina sína og sveitina.
Á landareign sinni þekkti hann
hverja þúfu og var umhugað
um gögn og gæði jarðarinnar.
Ótraubur hélt Mundi áfram
ræktunarstarfi og uppbyggingu
foreldra sinna og eru Gunn-
laugsstabir orðnir óþekkjanlegir
frá því sem ábur var. Hann
byggði ágæt útihús og mýrar
voru framræstar, landið unnið
og ræktaö. Ég minnist göngu
minnar í plógfarinu á eftir hon-
um þegar hann beitti hestum
fyrir plóginn til að yrkja jörð-
ina, en sjálfsagt var á hverju ári
að stækka túnið þótt ræktunar-
skilyrðin væru oft erfið, grjótið
víða ofarlega í melunum og
móar kargaþýfðir. Það var því
mikil vinna vib hvern blettinn
áður en sáningu var lokið.
Marga steina þurfti að tína í
burtu og vorum við krakkarnir
einkum fengnir til þeirrar iðju.
Ég minnist einnig göngu minn-
ar á eftir hestasláttuvélinni hjá
honum, en ég fékk m.a. það
verk að sækja fyrir hann hest-
ana.
Starfsorka Munda virtist
margslungin sem þau eru, hafa æt-
íð verið Guðmundi hugstæb í
skáldverkum hans, en ég hygg
einnig að þar megi víða finna
heimspekilegt ívaf um lífið og til-
veruna. Guðmundur er sveitamað-
ur í orðsins bestu merkingu, hann
skrifar um það sem hann þekkir.
Það tel ég að gefi bókum hans auk-
ið gildi. Stíll hans er einkar lipur og
skemmtilegur, og víða bregður fyrir
iéttum húmor í ritum hans, en
undirtónninn þó oftast alvarlegur.
Ritverk Guðmundar á Egilsá, svo
mikil sem þau eru að vöxtum,
hljóta að teljast ærið afrek hjá
manni sem að auki hefur þurft að
óþrjótandi. Hann gekk að öll-
um störfum með fólki sínu og
það var eins og hann væri jafn-
vígur á allt, verklagni, ósér-
hlífni og viljaþrek var honum í
blóð borið. Þegar ég hugsa til
frænda míns þá minnist ég
fyrst og fremst manns sem var
sístarfandi. Honum féll aldrei
verk úr hendi og gerði hann
mestu kröfurnar til sjálfs sín.
Mundi var sérstaklega barn-
góður. Ég minnist þess hve
sigggróna erfiðishöndin gat
verið mjúk og nærfærin að
hugga og strjúka tár af votum
barnsvanga. Hann hafði ein-
stakt lag á börnum og ungling-
um, enda fór svo að þau börn,
sem höfbu einu sinni verið hjá
honum, vildu undantekninga-
laust koma aftur. Á Gunnlaugs-
stöðum voru alltaf börn til
lengri eða skemmri sumardval-
ar. Það var ætíb mikil tilhlökk-
un ab komast í sveitina á sumr-
in og vildi ég hvergi annars
staðar vera. Ég varb fljótt svo
hænd að frænda mínum að ég
fylgdi honum eins og skugginn
hans. Við matborðið sat ég
ávallt við hlið hans. Ekkert
fannst honum of gott fyrir
þessa litlu frænku sína, hann
tróð í mig öllu góðgæti sem til
var, enda brást ekki að ég fitn-
aði alltaf í sveitinni.
Lundarfar Munda var alveg
Guðmundur Jónsson
sinna öðrum störfum, svo sem bú-
störfum, alla tíð. Hefur Guömund-
ur sagt mér að hann hafi aldrei
skrifað á sumrin, þau notaði hann
fyrir bústörfin og fleira.
Með ritstörfum sínum hefur
honum ekki aðeins tekist að skipa
sér í fremstu röö íslenskra rithöf-
unda, heldur hefur hann einnig
sýnt og sannað, svo ekki verður um
villst, að það er hægt að lifa auð-
ugu menningarlífi hvar sem menn
eru búsettir í okkar kæra landi, sé
vilji og hæfileikar til þess á annað
borð.
Kynni mín af Guömundi á Egilsá
hófust fljótlega eftir að ég fluttist í
Skagafjörð. Áður hafði ég oft heyrt
hans getið og lesiö einhverjar af
bókum hans, en þannig vildi til að
faðir minn og hann voru skóla-
bræður frá Laugarvatni, þar sem
Guðmundur stundaði nám í einn
vetur, og höfðu þeir haldið nokkru
sambandi í gegnum árin.
Að kynnum okkar stuðlaði einn-
ig sameiginlegt áhugamál, sem er
skógrækt. Málin æxluðust þannig
að ég abstoöabi Gubmund lítils-
háttar við gróbursetningu á Egilsá
nokkur vor. Þab voru góðir dagar
og margt bar á góma.
Guðmundur er ræktunarmaður
aö eðlisfari, ég held að sú árátta sé
honum í blóð borin. Um árabil
meðhöndlaði hann ungar barnssál-
ir og kom ýmsum til manns, en
honum er það ekki síður metnaðar-
mál að græða sár landsins og skila
því betra og fegurra í hendur af-
komendanna. Raunar tel ég ab
þetta tvennt sé svo samofiö í huga
hans, ab þar verði vart á milli skil-
iö. Ræktun lands og lýðs er honum
hvort tveggja jafnmikib áhugamál.
Árangurinn hefur heldur ekki látið
einstakt. Hann var hib glaða
þrekmenni sem lyfti öllum í
návist sinni. Svipléttur, kvart-
aði aldrei en gerði oft að gamni
sínu. Svipmikið, hlýlegt og
kímið bros hans gat heillað
meira en orð fá lýst. Aldrei sá
ég hann bregða skapi eba tala
illa um nokkurn mann. Hann
var heill og óskiptur í allri
framkomu og mikið prúð-
menni. Umhyggja hans fyrir
mönnum og málleysingjum var
takmarkalaus. Honum þótti
vænt um skepnurnar sínar og
hugsaði vel um þær. Það var
lærdómsríkt fyrir börn og ung-
linga að fylgjast með hvernig
þessi öðlingur umgekkst búféð.
Mundi frændi var lengi
ókvæntur og voru allir farnir að
líta á hann sem rótgróinn pip-
arsvein. En hann kunni svo
sannarlega að koma á óvart. Á
sextugsaldri kynntist hann ást-
inni og giftist dugmikilli ungri
konu, Kristrúnu Valdimarsdótt-
ur, og eignaðist meb henni
fimm myndarleg börn. Eiryi
son átti Kristrún fyrir og gekk
Mundi honum í föburstað.
Mörgum manninum heföi ver-
ið ofraun að ala upp svo stóran
hóp barna eftir fimmtugt. En
ekki barnakarlinum og ljúf-
menninu honum Guðmundi
Jónssyni. Þetta nýja líf virtist
eiga vel við hann. Það kom mér
svo sannarlega ekki á óvart þeg-
ar ég sá hversu natinn hann var
við allt þetta ungviöi. Alltaf
sama þolinmæbin, jafnvægið
og góðlyndið og létta lundin.
Það var ekki verið aö æðrast yf-
ir hlutunum frekar en fyrri dag-
inn. Þarna snerist hann í kring-
um börnin og lék á als oddi.
Með Munda er genginn góð-
ur drengur. Ég minnist allra
dýrmætu samverustundanna
meb föðurbróður mínum með
djúpu þakklæti. Jafnframt sendi
ég og fjölskylda mín einlægar
samúðarkveðjur til Kristrúnar
og barnanna. Blessuð sé minn-
ing góðs manns.
Svanfríður S. Óskarsdóttir