Tíminn - 16.03.1996, Blaðsíða 4

4
iBKtlttyiHMfllil
Laugardagur 16. mars 1996
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: Jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Guðmundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerð/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánaðaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Grunnskólinn, ríkið
og sveitarfélögin
Undirbúningur aö endanlegum flutningi á rekstri
grunnskóla til sveitarfélaga hefur staöiö yfir síöan lög-
gjöf var sett um máliö í mars 1995. í júní var skipuö
nefnd til þess aö meta kostnaö af tilfærslu verkefnisins
og skilaöi hún af sér í febrúar síöastliönum. Á grundvelli
þeirrar skýrslu var síöan undirritaö samkomulag milli
fulltrúa fjármála, félagsmála og menntamálaráöuneytis
og sveitarfélaganna um kostnaöar- og tekjutilfærslu
vegna flutnings grunnskólans. Þetta samkomulag er
meö fyrirvara um staöfestingu ríkisstjórnar og stjórnar
og fulltrúaráös Sambands íslenskra sveitarfélaga.
Veigamestu þættirnir í samkomulaginu eru eftirfar-
andi:
Gert er ráö fyrir aö heimila sveitarfélögunum aö leggja
á 11,9% hámarksútsvar þann 1. janúar 1997 og 11,95%
þann 1. janúar 1998. Tekjuskattur lækkar samsvarandi
þessum hækkunum. Jafnframt mun ríkissjóöur verja
265 milljónum á ári af tekjuskatti áranna 1997-2001 til
þess að styrkja framkvæmdir við grunnskólabyggingar í
sveitarfélögum, sem eru meö 2000 íbúa og þar yfir, til
þess að greiða fyrir einsetningu grunnskólans. Ákvæð-
um til bráðabirgða í grunnskólalögum verður breytt á
þann veg aö frestur til þess aö einsetja skóla veröur
framlengdur um tvö ár.
Samkomulagiö kveöur á um fleiri þætti, þótt þessir
séu veigamestir. Þótt þaö sé meö fyrirvara um samþykki
ríkisstjórnar, þarf Alþingi aö sjálfsögöu aö fjalla um þær
lagabreytingar sem nauðsynlegar eru til þess aö þaö nái
fram aö ganga, breytingu á lögum um tekjustofna sveit-
arfélaga og lögum um tekjuskatt og framlengingu á
bráöabirgöaákvæöi grunnskólalaganna.
Meö þessu samkomulagi eru viss þáttaskil í þessu
máli. Ekki verður annaö séö en aö hér sé um mjög gott
samkomulag fyrir sveitarfélögin aö ræöa. Staðreyndin er
sú aö þau tóku aö sér aö standa straum af stofnkostnaði
og rekstri grunnskóla áriö 1989 meö lögum um breytta
verkaskiptingu og tekjustofna sveitarfélaga. Þrátt fyrir
þaö kemur ríkiö nú aftur inn meö stuðning viö fram-
kvæmdir viö grunnskólabyggingar án tillits til stæröar
sveitarfélaga. Þaö ætti því ekkert aö vera því til fyrir-
stööu aö einsetning skóla náist á næstu fimm árum, en
þaö er langþráö markmið í málefnum þessa skólastigs
og hefur mikla þýöingu fyrir aöstööu barna til náms.
Þaö má aldrei gleymast í þessari umræöu aö flutningur
grunnskólans er meira en tæknilegt og fjárhagslegt
verkefni. Mestu skiptir aö skólinn fái aö þróast meö já-
kvæöum hætti, veröi betri eftir breytinguna en fyrir
hana.
Eins og komið hefur fram, sögöu kennarar sig frá sam-
starfi um flutning grunnskólans vegna fyrirhugaðs
málatilbúnaöar á Alþingi varöandi lífeyris- og réttinda-
mál opinberra starfsmanna. Nú hefur veriö boöaö aö
frumvarpið um lífeyrisréttindin veröi látið liggja aö
sinni. Vonandi greiöir þaö fyrir því aö kennarar endur-
skoði afstööu sína til málsins, því nauðsyn ber til að
ljúka tilfærslunni. Það er öllum fyrir bestu og eyöir
óvissu um rekstur grunnskólans meöan flutningurinn
er yfirvofandi en málinu ekki lokið.
Oddur Ólafsson:
Þversagnir og áreiti
Aö ræða um framtíð eða framtíðarsýn í hverfulum
heimi er líkast til tómt mál um að tala. Samt eru
þeir nógu margir sem bulla um ókomna tíð, spá
og gera áætlanir og ákveða fyrirfram hvað rthini
verða afkomendunum fyrir bestu. Sitt sýnist
hverjum og stefna menn gjarnan sitt í hverja átt-
ina og sumir í margar áttir samtímis, svo að úr
veröur illa skipulögð kaos.
Dæmi um andstæð sjónarmið við mörkun
framtíðarstefnu er ágreiningurinn um hvort
breyta eigi ásýnd öræfanna með því að mann-
skepnan taki að sér stjórn fall-
vatna og virki stórt, eða hvort
auðlegð óbyggðanna sé betur
tryggð með því að láta þær í
friöi. Hugsun þeirra sem vilja
óbreytt landslag er ekki endilega
sú að halda því óspilltu náttúr-
unnar vegna, heldur að beinlín-
is verði hægt að græða meira á
henni í óbreyttu ástandi en með
virkjunum og orkusölu.
Spurningin er hvort gefur
meira í hönd, orkusaia eða
ferðamannabransi.
Út og suður
Stefnan í byggðamálum er að hvert ból, sem
mannlíf þrífst nú á, skuli vera áfram í byggö og
eru engin sérstök rök færð fyrir því. Þetta eru til-
finningamál og eru rædd á þeim nótum. Reyndin
er sú að byggðaröskunin eykst jafnt og þétt og er
rétt sama hver er opinber stefna eða stefnuskrá
stjórnmálaflokka. Það er eitthvað allt annað sem
ræður því að byggðarlög veröa æ strjálbýlli og
þéttbýlið vex að sama skapi.
Framtíðarsýnin er eitt og þróunin annað.
Mikiö kapp er lagt á að mennta ungdóminn, og
helst til annarra verka, huglægra sem verklegra,
en helst er þörf á í þjóðfélaginu. Útlendingar taka
þau gjarnan að sér. En eftir því sem menntunin
veröur meiri minnka líkurnar á að unga mennta-
fólkið fái störf við hæfi. Margir nýta því sína góðu
menntun erlendis.
Eftir því sem fiskistofnar minna og fleiri komast
í útrýmingarhættu vegna ofveiði stækkar flotinn
að lestafjölda, togkrafti og veiðigetu. Ástandinu er
bjargað um stundarsakir með rányrkju á fjarlæg-
um miðum. Hvaö svo?
Höfuðvandamál íslensks landbúnaðar er hve
tæknivædd atvinnugreinin er og skilvirk. Fram-
leiðslugeta er meiri en mannskapurinn fær torg-
að. Svo er kvartað hástöfum yfir því að ekki fái
nógu margir vinnu við bústörf.
Eldra fólk er til trafala í samfélaginu. Það verður
svo gamalt að lífeyririnn er löngu uppétinn þegar
það deyr. Halda verður sem flestum í fullri vinnu
til sjötugs til að spara lífeyrissjóðsgreiðslur. En eitt
mesta vandamál nútíðar og framtíðar er að ekki er
rúm fyrir ungt fólk á vinnumarkaði. Það gengur
því atvinnulaust í enn ríkara mæli en gamlingj-
arnir.
Óútskýrt tilstand
Lengi mætti telja upp allar þær þversagnir sem
við blasa, en þetta dugir að sinni. Fjasað er um að
leysa einstaka mál án nokkurs samhengis við
önnur og beðið er með óþreyju eftir stóru happ-
drættisvinningunum.
Álver og kísiljárn voru lengi sá vonarpeningur
sem treyst var á, og svo er enn. Ákvarðanir útlend-
inga um að stækka verksmiðjur eða reisa nýjar eru
gulrótin á prikinu, sem einblínt er á.
Samgöngukerfi og jarðgangagröftur eiga með
einhverjum dularfullum og óútskýrbum hætti að
skapa fagra framtíð og þróttmikið þjóðlíf og leysa
úr læðingi ný „atvinnutækifæri".
í öllu þessu tilstandi hríðtapa peningastofnanir
landsmanna fé — ausa því út í marklausar vitleys-
ur. Skuldir fjölskyldna aukast dag frá degi og eru
vaxnar mörgum þeirra yfir höfuð. Ríkið þykist
vera að borga niður skuldir erlendis en safna þeim
hér á landi, en sveitarfélög eru mörg svo illa á sig
komin að þau ættu fyrir löngu að vera búin að
segja sig til sveitar.
Yfirvegun fremur en
kapp
Það má með sanni segja að ekki
ríkir kyrrstaða í þjóðlífinu, þótt
fæstir vita hvert stefna skuli.
Þjóðkirkjan er að sporðreisast,
aldargamalt menningarfélag að
fremja sjálfsmorð og vinnumark-
aður, opinber sem almennur, í
uppnámi.
Állar pakkaferðir til útlanda eru
uppseidar og straumurinn aldrei
eins stíiður og nú. Samt eru krárnar fleiri en á öðr-
um stöbum og útvarps- og sjónvarpsrásir fleiri en
með nokkru móti er hægt að komast yfir. Afþrey-
ingin er yfirfljótandi.
Þegar allt kemur til alls þurfum við kannski ekki
neina sérstaka framtíöarsýn. Framtíðin kemur
meö kostum sínum og göllum og taka verður á
vandamálum hennar þegar þar að kemur og njóta
þeirra kosta sem hún býður upp á.
Það, sem nútíminn þarfnast öðru fremur, er ró-
semi hugans. Það eru engin ný tíðindi og hafa
ekki verið í þúsundir ára. Framkvæma þarf af yfir-
vegun fremur en kappi og í upphafi skal endinn
skoba.
Óviðrá&anleg atburðarás
Það er engin tilviljun, að í því andrúmslofti sem
ríkir er hver atburðarásin af annarri sett af stað,
sem svo enginn ræður við og verður að einhvers
konar allsherjar hysteríukasti, sem ekki veröur séð
fyrir endann á.
Geirfinnsmálið og allt þab ætlar að verða sama
endaleysan og það hófst á fyrir rúmum tveim ára-
tugum og þjóðarsálin dinglar með og mun gera
um sinn. Kannski nokkra áratugi enn.
Nú er ríkissaksóknari búinn að fá rannsóknar-
lögreglu annað mál í hendur, sem ef til vill á eftir
að vera enn örðugra viðfangs og endalausara.
Enn fleiri mál eru í gangi sem hræra upp í þjóð-
arsálinni, sem alltaf virðist fá sitthvað nýtt ab
nærast á og japlar á gömlum tuggum.
Dregið úr lífsgæðum
Hér áður var minnst á rósemi hugans, sem er
ekkert auðfengib mál né einfalt. En óróleikinn í
sálartetrinu og þjóðfélaginu öllu stafar ekki síst af
öllu því mikla áreiti, sem hvergi er friður fyrir.
Væntingar, sem framtíðarvonir voru bundnar
við, standast ekki. Hræðilega vond fjármálastjórn
leggur skuldaklafa á einstaklinga og verða heimili
unga fólksins verst úti.
Aldrei er staldrað við og spurt hvenær nóg sé
nóg og hvort lífsgæðin byggist endilega á enda-
lausum framförum og breytingum, eba kostnaðar-
sömum framkvæmdum sem sannarlega draga úr
lífsgæðum.
Og langt er síðan mabur hefur heyrt orðatiltæk-
ið, að einhver uni glaður við sitt.
Og þrátt fyrir allar framtíbaráætlanirnar veit
enginn hvað framtíðin ber í skauti sér, nema auð-
vitaö vitlausar spár og endalaust áreiti. ■