Réttur - 01.01.1985, Blaðsíða 18

einstaklingnum. Hann hefir verið talinn
byggja á fullkominni einstaklingshyggju.
Ekkert getur verið fjær réttu... (Á þjóð-
veldistímanum) skapaði félagshyggja ís-
lendinga ný félagsleg sambönd, og leiddu
þau sum til þess þroska, að slíkum hafa
þau eigi náð hjá öðrum þjóðum fyrr en á
síðustu öldum. Merkast í því efni er
skipulag, sem að vissu leyti er hliðstætt
félagsmálalöggjöf nútímans... Um allt
skipulag þessara mála voru íslendingar
langt á undan sínum tíma, og hversu líf-
vænlegar þessar nýjungar þeirra voru sést
af því, að þrátt fyrir allar þær breytingar,
sem orðið hafa á þjóðarhögum á íslandi
síðan á lýðveldistímanum þá helst hreppa-
skiptingin enn óbreytt. Og hreppurinn
hefir enn sitt gamla hlutverk, fátækra-
framfærsluna, með höndum jafnframt
því, sem honum hafa bætst mörg ný
hlutverk...“
Þetta voru orð Ólafs Lárussonar.
Síðan rekur Ólafur skipulag fram-
færslumála til forna og hvernig hrepparn-
ir voru að lögum gagnkvæm tryggingar-
félög gegn bruna og falli búpenings.
Nú veit ég að mörg ykkar hugsið sem
svo: Ætlar maðurinn virkilega að hverfa
aftur til þjóðveldisins og leiða hjá sér að
svara áðurgreindum spurningum refja-
laust?
Ónei. Á hinn bóginn vildi ég með þess-
um tilvitnunum í hinn mæta mann varpa
því ljósi á spurningarnar, að þið mættuð
fá sýn til þess raunveruleika, að eftir að
íslendingar öðluðust í vaxandi mæli eigin
umráð í landi sínu á síðustu áratugum,
hefur þeim auðnast að feta í fótspor
þeirra er vísuðu veginn á þjóðveldistím-
anum í samfélagslegum efnum. Enda þótt
margt standi til bóta, hefur okkur tekist
býsna vel að byggja hér samfélag frjálsra
manna á siðrænum grundvelli samhjálpar
og félagshyggju á margan hátt til fyrir-
myndar.
Nú eru hins vegar veðrabrigði í lofti að
þessu leytinu, og svo virðist sem á fertugs-
afmæli lýðveldisins muni öldur auðhyggju
og markaðshyggju rísa svo hátt, að full-
komin hætta er á, að hér verði snúið við
blaði.
Ég veit ekki hvað pendúllinn ætlar
langt í bakslaginu, en hrópað er fullum
rómi: Seljum ríkisfyrirtækin, báknið
burt, minnkum félagslega þjónustu,
seljum, seljum... og þessi ágæta ráðstefna
Stjórnunarfélagsins er haldin í miðjum
stormbelj andanum.
II.
Víkjum þá sögunni til Adams Smith.
Hann er höfundur þeirrar kenningar
hinnar klassísku hagfræði að frjáls markaðs-
verðmyndun tryggi við allar framleiðslu-
aðstæður besta efnahagsafkomu þjóðfé-
lagsins, jafnt fyrir fyrirtæki sem fyrir
þegnana. Þegar próf. Ólafur Björnsson
var að útskýra þessa kenningu fyrir mér í
Háskólanum á sínum tíma, talaði hann
um, að konan með innkaupatöskuna ætti
að ráða allri efnahagsframvindunni og að
ríkið ætti aðeins að fara með nokkurs
konar næturvarðarhlutverk.
Samkvæmt þessari kenningu á hið opin-
bera eingöngu að annast löggæslu,
dómsmál og landvarnir en hinn frjálsi
markaður á að sjá um allt hitt. Hið opin-
bera á þó að setja leikreglurnar á hinum
frjálsa markaði og sjá um að eftir þeim
sé farið, en ríkið á ekki að trufla markaðs-
hagkerfið með eigin þjónustustofnunum
eða fyrirtækjum.
Það er heldur ólystugt eyrnakonfekt að
heyra menntaða menn nú til dags lofsyngja
þessa næturvarðarkenningu, hvort sem
þeir gera það með tilbrigðum Miltons
18