Réttur - 01.01.1985, Page 22

síðast að vera hlutverk einkaframtaksins,
með aðstoð innlends og erlends fjár-
magns að hafa forustu um þessa mikil-
vægu framleiðslugrein framtíðarinnar“.
Kveikjan að þessu Reykjavíkurbréfi var
hins vegar þingsályktunartillaga fyrir
nokkrum árum, þar sem ríkisstjórninni
var falið að hafa forustu um að komið
verði á fót öflugum lífefnaiðnaði. Síðan
kemur þessi setning í bréfinu: „Einka-
rekstrarmenn tóku ekki við sér“.
Nú vil ég engu spá um framvindu þess-
ara mála varðandi lífefnaiðnaðinn, en
þetta minnti mig á annað dæmi, sem nú
liggur fyrir sem óumdeilanleg saga:
Á Alþingi 1935 fluttu tveir þingmenn,
Bergur Jónsson og Bjarni Ásgeirsson,
þingsályktun um innlenda sementsgerð.
Meðal annars komu fram þau rök fyrir
málinu að bæta þyrfti úr því neyðarástandi,
sem þá ríkti varðandi mannvirkjagerð í
landinu og atvinnuöryggi, en af efnahags-
ástæðum varð árið 1935 að skera niður
innflutning á sementi og allar horfur á að
auka þyrfti þann niðurskurð enn meira á
næsta ári.
Hvar var einkaframtakið?
Nú liðu árin eitt af öðru og byggingar-
framkvæmdir jukust í landinu og nokkrir
heildsalar fluttu inn sement. Prettán
árum seinna 1948, er samþykkt stjórnar-
frumvarp um stofnun Sementsverksmiðju
ríkisins, flutt af Bjarna Ásgeirssyni, þá
ráðherra. Síðari framvindu mála þekkið
þið. 1956 var hafist handa um byggingu
verksmiðjunnar og starfsemi hófst 1958
og hún hélt upp á 25 ára afmæli sitt 1983.
Ef einkareksturinn kæmi nú og segði:
„Nú get ég, seljið mér Sementverksmiðj-
una“, þá myndi ég segja: „Nei, snúðu þér
að einhverju öðru.“
í þessu svari mínu felst afstaða mín til
sölu atvinnufyrirtækja, sem hið opinbera
hefur stofnað til undir þeim formerkjum,
sem ég gat um áðan.
Vegna þeirra orða, sem hér áðan féllu
um hlutverk sveitarfélaganna í þessum
efnum, vil ég taka annað dæmi.
Með atvinnuleysi fjórða áratugarins
ljóslega fyrir sjónum, ákvað sú ríkis-
stjórn, sem kölluð var nýsköpunarstjórn-
in, að nota uppsafnaðan gjaldeyrisvara-
sjóð til kaupa á atvinnutækjum til
landsins, m.a. 30 togara, sem frægt er
orðið. Ríkisstjórnin bauð þessa togara
þeim, sem treystu sér til að kaupa þá og
reka. Síðan gerðist lærdómsrík saga.
Undir styrkri forustu Bjama Benedikts-
sonar samþykkti bæjarráð Reykjavíkur
21. sept. 1945 að óska eftir því, að til
Reykjavíkur yrði úthlutað 20 af þessum
30 togurum, enda hafði hlutfall höfuð-
borgarinnar í togaraeign landsmanna
hrapað úr 62,8% 1921 niður í 32%.
Bjarni ætlaðist til þess að „einkaframtak-
ið tæki nú við sér“.
En einkaframtakið í Reykjavík stakk
höndunum í vasann. Þeir sem fyrir voru í
þessari atvinnugrein höfðu allt á hornum
sér og töldu sumir þeirra, að við ættum að
halda okkur við kolakyntu togarana.
Þetta sinnuleysi einkaframtaksins hér í
höfuðborginni varð til þess, að hugmynd
Steinþórs Gunnarssonar um Bæjarútgerð
Reykjavíkur varð að veruleika. Bæjarút-
gerðin og umsvif hennar hefur í áratugi
verið burðarás í atvinnulífi borgarinnar.
Þetta gerðist öðruvísi á Akureyri. í*ar
tók einkaframtakið fegins hendi við, nær
700 hluthafar stofnuðu Útgerðarfélag
Akureyrar h.f., sem keypti 2 togara. Þetta
hlutafélag stóð síðan fyrir myndarlegum
rekstri. Þegar hins vegar illa gekk vegna
ytri aðstæðna, kom bæjarsjóður Akureyr-
ar til aðstoðar af atvinnuöryggisástæðum,
I og þegar enn syrti í álinn breytti Akureyr-
22