Fréttablaðið - 18.03.2009, Blaðsíða 29

MIÐVIKUDAGUR 18. mars 2009 7
Þótt fræðimenn og fjölmiðlar vilji ekki tala um það, þá er
nokkurra ára tímabil verðhjöðn-
unar á næsta leiti. Nánast allir í
heiminum eru að búa sig undir
þetta eða verjast þessu nema við
Íslendingar. Bjartsýnismenn segja
að aðgerðir Obama séu að virka
þar sem peningaprentunin er að
skila sér út í verðlagið í Bandaríkj-
unum og hlutabréf hækka, þegar
þetta er skrifað.
Fleiri og meira sannfærandi rök
lúta að því að um sé að ræða sápu-
kúlu sem á brátt eftir að springa.
ARM og Alt-a íbúðarveðlánavöndl-
anir eru komnir í vanskil í Banda-
ríkjunum upp á 1,7 billjón (1.700
milljarða!) dala en þeir voru seldir
víðsvegar um heiminn. Það eru um
700 billjónir dala í hlutafleiðum og
tryggingum í hagkerfi heimsins og
AIG sýnir sig sem óseðjandi svart-
hol á bandarískt almannafé. Gen-
eral Motors og Chrysler verða án
nokkurs vafa færðir í gjaldþrota-
skipti með ófyrirséðum afleiðing-
um fyrir iðnað í Bandaríkjunum,
Evrópu og Asíu, þ.m.t. áliðnað á
Íslandi.
Talið er að fjármálakerfi Evr-
ópu þurfi 25 billjónir dala til að
endurfjármagna sig á næstu fjór-
um árum, og eru ábyrgir menn að
segja að fjármálakerfi heimsins
sé í raun hrunið. Líklegt er að S-
Evrópa reyni að slíta sig úr evr-
ubandalaginu á meðan A- Evrópa
reynir að komast inn í það. Evran
er of há fyrir S-Evrópu og A-Evr-
ópa er tæknilega gjaldþrota. Þetta
gerist á meðan lánadrottnar A-
Evrópu eru flestir frá N-Evrópu,
eins og Austuríki, Belgíu, Svíþjóð
og jafnvel Noregi.
Nú er svo komið að skuldir ríkja
eru svo ofboðslegar að fjölda-
gjaldþrot heilu ríkjanna og stór-
fyrirtækja eru nær óhjákvæmi-
leg og skilar það sér í gríðarlegu
atvinnuleysi. Atvinnuleysi kallar
á stórminnkaða eftirspurn sem
svo leiðir til verðhjöðnunar. Þetta
er vítahringurinn sem innsiglar
nokkra ára verðhjöðnunartímabil
á hnattrænum skala.
Viðbrögðin við verðhjöðnun
eru aðallega prentun gjaldmiðla
og lækkun stýrivaxta. Við Íslend-
ingar eigum eftir að gera hvort
tveggja, en umræður eru á meðal
hagrýna um annan valkost. Vanga-
veltur eru um að koma á neikvæð-
um nafnvöxtum á bankainnlán og
tímastimplaða seðla. Þetta þýðir að
bankar taka þóknun fyrir að hýsa
fjármuni almennings, og seðlar
missa verðmæti sitt ef þeim er ekki
eytt innan tiltekins tíma. Þetta er
býsna róttæk aðgerð, en gæti verið
óhjákvæmileg. Það besta við þessa
aðgerð er að hún kemur ekki niður
á þeim sem lítinn pening eiga eða
hafa lág laun. Þetta úrræði neyðir
aðeins þá sem töluverðan eða mik-
inn pening eiga inni á bókum til að
fjárfesta í hagkerfinu; í hlutabréf-
um eða öðrum eignum sem væn-
legar eru til ávöxtunar. Þannig má
knýja hjól atvinnulífsins áfram og
atvinnusköpun.
Það er ekki vænlegt að þeir sem
eiga enga peninga séu að eyða
þeim, það liggur í orðanna hljóð-
an. Hins vegar er hagkerfið og
atvinnulífið botnfrosið vegna þess
að þeir sem eiga peninga eru ekki
að fjárfesta eða eyða. Ég vil hér
með varpa þessarri vangaveltu til
hagrýna þjóðarinnar því umræða
verður að skapast um komandi ár,
sem eiga eftir að verða mögur í
meira lagi.
Efnahagsmál
Þetta þýðir að bankar taka þóknun fyrir að hýsa fjár-
muni almennings, og seðlar missa verðmæti sitt ef þeim
er ekki eytt innan tiltekins tíma. Þetta er býsna róttæk
aðgerð, en gæti verið óhjákvæmileg.
Neikvæðir nafnvextir og tímastimplaðir seðlar
GUNNAR KRISTINN
ÞÓRÐARSON
guðfræðingur
Nú þarf hnípin þjóð að rýna í ókomna tíð og finna hinn
sanna tón. Góðu heilli reynir
margur sitt til þess en stundum er
erfitt að verjast brosi þegar helstu
söngfuglar Framsóknar- og Sjálf-
stæðisflokks kvaka í klökkum
kór um hvernig leysa skuli hrím-
hvítt land úr klakaböndum. Ekki
minnkar skaupið þegar hæstvirt-
ur iðnaðarráðherra, Össur Skarp-
héðinsson, stígur dillandi dans
undir ljúfum tónunum. En hverju
ætli englakórinn syngi nú lof og
dýrð? Jú, 360 þúsund tonna álveri
í Helguvík!
Grábölvað er atvinnuleysið en
ekki skyldi gleyma af hverju það
er sprottið: Bankahruni í boði
útrásarvíkinga og ráðamanna,
flestra úr Framsókn og Sjálfstæð-
isflokki! Ræturnar lágu í skamm-
sýni, græðgi og veruleikafirr-
ingu. Er þá ekki tími til kominn
að læra af biturri reynslu og líta
langt fram á veg af raunsæi og
hyggjuviti? En hvað stendur til?
Jú, að veita álveri milljarða íviln-
anir frá sköttum og skyldum og
færa því ómælda orku á vildar-
kjörum. Heimsmarkaðsverð á áli
hríðfellur, eftirspurn fer þverr-
andi og birgðir hlaðast upp. Ekki
hefur Century Aluminum, móð-
urfélag Norðuráls, farið varhluta
af því enda lokað álveri í Ravens-
wood í Vestur-Virginíu og rifað
seglin í Hawesville í Kentucky.
Flest er á huldu um hvort Cent-
ury Aluminum hefur bolmagn til
að reisa og reka 360 þúsund tonna
álver í Helguvík. Ekki bætir úr
skák að orkuöflun er í uppnámi
enda þarf víst 625 megavött til.
250 eiga að koma frá Hitaveitu
Suðurnesja, 175 frá Orkuveitu
Reykjavíkur. Til þess dugir ekki
minna en að stækka Reykjanes-
virkjun og Hellisheiðarvirkjun
og virkja í Eldvörpum, við Krýsu-
vík, í Hverahlíð og hugsanlega við
Gráuhnúka. Ei að síður skortir að
minnsta kosti 200 megavött, jafn-
vel meira meðan sveitarfélagið
Ölfus fellst ekki á að þaðan verði
lögð lína til að flytja orku frá Hell-
isheiði áleiðis til Suðurnesja.
Synd er að segja að ráðamenn
heillist af framtíðarsýn um eld-
fjallagarð og fólkvang á Reykja-
nesskaga og síst fyrirséð hvort
leggja þurfi fleiri náttúruperlur
í sölurnar fyrir draumahöllina í
Helguvík. Allt eins er hætt við því
um ókomin ár að orka úr ónýttum
lindum Suður- og Suðvesturlands
sogist í eiturspúandi gímald fyrir
lítið fé. Hvað yrði þá eftir í nýstár-
legri, fjölbreyttari, vistvænni og
ábatasamari umsvif? Hvað um
að eiga orku í gagnaver, sólarkís-
ilvinnslu, frekari aflþynnufram-
leiðslu eða annan viðlíka atvinnu-
rekstur? Hvað um að knýja fleiri
samgöngutæki með innlendri orku
til að losa minni koltvísýring og
spara dýrmætan gjaldeyri? Sæt-
legur sírenusöngur leiddi þjóðar-
skútuna í hafvillu og haugasjó.
Á nú enn og aftur að ljá þeim
eyra sem helst heilluðust og hæst
gólu til að magna þann seið? Ætli
þeirra tónaflóð reynist þá nokkuð
minna en svanasöngurinn?
Svanasöngurinn? Ótrúlegur vanskilningur
Það er undarlegt að fylgjast með umræðum á Alþingi
þessa daga, og reyndar ekki í
fyrsta sinn. Sérstaka athygli
vekur andstaða formanns Sjálf-
stæðisflokksins við frumvarp
allra annarra flokka um stjórn-
arskrárbreytingar – og þá
einkum við ákvæði um stjórn-
lagaþing – þjóðfund – til að
endurskoða stjórnarskána frá
rótum. Í málflutningi hans
kemur fram, að sú andstaða
byggist einkum á tvennu. Ann-
ars vegar vex honum í augum
kostnaður við slíkt þinghald, og
svo finnst honum fráleitt að taka
af alþingismönnum – þjóðkjörn-
um fulltrúum eins og hann segir
– réttinn til að enduskoða sjálfir
stjórnarskrána.
Í þessari andstöðu birtist
svo ótrúlegur vanskilningur,
að helst minnir á alkóhólista
í afneitun. Maður skyldi ætla
að hann hefði heyrt eitthvað
af almennri umræðu á þessum
vetri, en svo virðist ekki vera.
Eða þá að hann er að því leyti
líkur forvera sínum í formanns-
stóli að taka ekkert mark á skoð-
anakönnunum eða áliti annarra,
hversu margir sem þeir eru, ef
það fer í bága við eigin skoðan-
ir. Það eru víst ekki nema 60%
þjóðarinnar sem eru beinlín-
is fylgjandi stjórnlagaþingi.
Af hverju skyldi það vera? Það
er vegna þess að þjóðin treyst-
ir ekki lengur Alþingi sem er
ofurselt flokksræði (og allra
síst honum sjálfum) til breyt-
inga á þeim grundvallarlögum
sem þeir lúta og munu vænt-
anlega takmarka vald þeirra
sjálfra. Rétt eins og formaður
Sjálfstæðisflokksins getur ekki
sjálfur hreinsað til eftir óstjórn
sína og flokks síns og það efna-
hagshrun sem hann ber ábyrgð
á, – þannig geta alþingismenn
ekki breytt lögum um sjálfa sig.
Enginn getur verið eftirlits-
maður eða yfirmaður sjálfs sín.
Þetta hefur formaður Sjálfstæð-
isflokksins ekki skilið, og þess
vegna er stjórnmálaferill hans á
enda. Við þetta má svo bæta, að
Alþingi hefur reynst ófært um
að breyta stjórnarskránni, þrátt
fyrir nokkrar tilraunir.
Vissulega mun það kosta
sitt að halda stjórnlagaþing og
breyta stjórnarskránni. Það
kostar sitt að hreinsa til eftir
óstjórn og spillingu stjórnmála-
manna. Sá kostnaður er þó ekki
mikill borinn saman við þann
sem þjóðin þarf að taka á sig nú
eftir viðskilnað síðustu ríkis-
stjórnar. Eftir slíkt hrun þarf að
byrja nýtt líf með nýju lýðveldi
og nýrri framtíðarsýn. Það verð-
ur ekki gert með neinum fálm-
kenndum smábreytingum. Það
verður einungis gert með því að
semja nýju lýðveldi algerlega
nýja stjórnarskrá með skýrri
grundvallarstefnu sem byggist á
frelsi, jafnrétti og bræðralagi.
EINAR
SIGMARSSON
íslenskufræðingur
Auglýsingasími
– Mest lesið
NJÖRÐUR P.
NJARÐVÍK
rithöfundur