Fréttablaðið - 21.03.2009, Blaðsíða 24

24 21. mars 2009 LAUGARDAGUR
Þ
ú hefur sagt að Sjálf-
stæðisflokkurinn hafi
gert mistök í aðdraganda
bankahrunsins og verði
að axla ábyrgð á því.
Hvaða mistök voru það
og hvernig axlar hann ábyrgð?
„Ég tel að í grunninn hafi verið gerð
tvenns konar mistök. Í fyrsta lagi
höfum við á síðastliðnum fimm árum
tekið ákvarðanir sem samanlagt urðu
of þensluhvetjandi. Það sem veldur eru
virkjanaframkvæmdir, aukið aðgengi
að lánsfé, einkavæðing á bankakerfinu,
skattalækkanir, launahækkanir hjá hinu
opinbera og fjölgun opinberra starfa.
Allt fór þetta í gegnum þröngar leiðsl-
ur hagkerfisins á sama tíma þar til þær
sprungu. Afleiðingin var sú að Seðla-
bankinn greip til vaxtahækkana, of seint
að mínu mati, og það bjó til vítahring.
Krónan varð allt of sterk, sem leiddi til
aukinnar einkaneyslu og svo framvegis.
Þetta voru mistök númer eitt. Að valda
of mikilli þenslu og kalla yfir okkur allt
of sterka krónu í kjölfarið.
Seinni mistökin tengjast einkavæð-
ingarferlinu og regluverkinu sem
fylgdi. Lögð var á það áhersla á sínum
tíma að hámarka virði félaganna fyrir
ríkið. Þess vegna var lagt upp með að
fá sterka kjölfestufjárfesta. Ég held
að það sé komið á daginn að það hefði
verið skynsamlegra að vera með strang-
ari reglur um eignarhald, til dæmis að
enginn færi með meira en tuttugu pró-
senta eignarhald í fyrirtæki, og setja
stóru eigendunum þrengri skorður um
athafnafrelsi á íslenskum viðskipta-
markaði. Ég tel líka að heimildir eigend-
anna til viðskipta við eigin banka hafa
verið alltof rúmar. Þá er augljóst að við
hefðum átt að veita meiri pólitískan og
fjárhagslegan stuðning við eftirlitsað-
ila á fjármálamarkaði. Fjármálaeftirlit-
ið óx áreiðanlega ekki í neinu samræmi
við stærð bankakerfisins. Það þarf líka
að auka gagnsæi í ákvörðunum Fjár-
málaeftirlitsins, til dæmis með því að
gera niðurstöður þess opinberar.
Þetta er að mínu mati þeir tveir meg-
inþættir: annars vegar þenslan og hins
vegar regluverkið í tengslum við einka-
væðingu bankakerfisins og eftirlit með
starfsemi þess. Það er hins vegar rétt
að hafa í huga að við byggjum í grunn-
inn á alþjóðlegu regluverki og það hefur
reynst ótraust fyrir aðra líka. Þetta er
ekki í alla staði séríslenskt vandamál.“
En hvernig ætti Sjálfstæðisflokkurinn
þá að axla sína pólitísku ábyrgð?
„Í pólitík axla menn ábyrgð með því
að gefa frá sér völd. Með því að ganga
úr ríkisstjórn og leggja til þjóðstjórn
gekkst flokkurinn við því að forsend-
ur fyrir því að hann stjórnaði landinu í
samstarfi við Samfylkinguna voru ekki
lengur til staðar. Mér finnst langbest að
axla ábyrgð í pólitík með því að ræða
mistökin og fallast á að þau hafi átt sér
stað. Það er langhreinlegasta leiðin. Það
sem er ekki síður mikilvægt er að gera
grein fyrir hvernig er hægt að læra af
mistökunum og tefla fram hugmynd-
um sem varða framtíðina. Það er okkar
verkefni.“
Ríkisstjórnin fyrrverandi var gagnrýnd
fyrir aðgerðaleysi í kjölfar efnahags-
hrunsins. Áfellist þú forystu flokksins
fyrir skort á röggsemi?
„Þegar svona hamfarir verða í efna-
hagslífinu, eins og urðu hér á haust-
dögum, geta menn í viðleitni sinni til að
bregðast rétt við stundum tekið rangar
ákvarðanir. En við þær aðstæður er oft
betra að taka ákvarðanir en ekki, koma
hlutunum á hreyfingu og reyna að vinna
sig út úr þeim. Ég held að það sé engin
ástæða til að áfellast ríkisstjórnina
fyrrverandi fyrir sínar aðgerðir. Miklu
frekar að hún hafi brugðist í að miðla
upplýsingum og gera grein fyrir sínum
verkum.
Eftir á að hyggja held ég að það hafi
verið pólitískt vanmat á einhvers konar
uppgjöri strax. Það hefði verið til þess
fallið að auka tiltrú fólks á stjórnvöld-
um að gera breytingar á ríkisstjórn-
inni strax eftir hrun. Ég viðurkenni að
ég hafði ekki sterka sannfæringu fyrir
þessu þegar atburðirnir voru að gerast
en þegar maður lítur til baka hefði þetta
verið skynsamur leikur. Þetta er eitt af
því sem maður tekur með sér í sinn póli-
tíska reynslubanka.“
Finnst þér nóg hafa verið gert til að
rannsaka bankahrunið og draga þá til
ábyrgðar sem hana bera?
„Ég vil ítarlega rannsókn á atburða-
rásinni og að þeir sem unnið hafa eitt-
hvað til saka verði dregnir til ábyrgðar.
Þingið setti á laggirnar sérstaka rann-
sóknarnefnd sem hefur víðtækari heim-
ildir en nokkur sambærileg nefnd hefur
fengið til að rannsaka hrunið í heild
sinni. Búast má við niðurstöðu úr þeirri
rannsókn í haust. Í öðru lagi komum við
á fót embætti sérstaks saksóknara og í
þriðja lagi er Fjármálaeftirlitið með
sínar reglubundnu skyldur.
Ég er þeirrar skoðunar að við eigum
að gera allt sem í okkar valdi stendur til
að rannsaka hrunið, aðdraganda þess og
möguleg lagabrot. Og tryggja verður að
vandað verði til verka, þannig að kom-
ist verði að ígrundaðri niðurstöðu. Ég
tel allar líkur á að þær ráðstafanir sem
þegar hafa verið gerðar nægi til þess.“
Hvernig meturðu líkur Sjálfstæðis-
flokksins í komandi kosningum, hvað
væri ásættanleg niðurstaða fyrir hann?
„Það er ljóst að flokkurinn hefur tapað
fylgi. Það er ekki óeðlilegt í ljósi und-
angenginna atburða. Við munum leggja
upp í þessa baráttu með skýra framtíð-
arsýn en erum um leið tilbúnir að ræða
okkar verk opinskátt. Þegar ég lít um
öxl yfir þetta átján ára tímabil finnst
mér afar margt standa upp úr, sem
við getum verið stolt af við uppbygg-
ingu þessa samfélags; innviðir þess
eru traustir, atvinnuvegirnir öflugir,
mennta- og heilbrigðiskerfið framúr-
skarandi. Þess vegna höfum við trausta
viðspyrnu til að fást við vandann í dag.
Við viljum benda á það sem vel hefur
verið gert og líka ræða það sem afvega
hefur farið og gera grein fyrir því hvaða
lærdóm við getum dregið af því. En
fyrst og fremst vil ég að kosningarnar í
vor snúist um framtíðina.
Við munum sækja fram í þessum
kosningum í þeim tilgangi að komast í
ríkisstjórn til þess að taka mikilvægar
ákvarðanir fyrir framtíð þessa lands,
sumar þeirra verða erfiðar og jafnvel
óvinsælar, en nú þarf að ganga hreint
til verks. Til þess erum við í stjórnmál-
um.“
Getur Sjálfstæðisflokkurinn unnið
aftur með Samfylkingunni eftir það
sem á undan er gengið?
„Mér finnst ekki skynsamlegt að gera
upp á milli valkosta á þessum tíma-
punkti. Það er auðvitað augljóst að það
stjórnarsamstarf sprakk með hvelli.
Sjálfstæðisflokkurinn er að endurnýja
sig, bæði forystu og framboðslista, og
stefnumálin verða mótuð á fjölmenn-
um landsfundi í næstu viku. Við munum
tefla fram skýrri og kraftmikilli stefnu
fyrir kosningar í vor, sem verður lögð í
dóm kjósenda.“
Hver eru brýnustu verkefnin að þínu
mati? Er eitthvað sem þér finnst borð-
leggjandi að þurfi að skera niður?
„Brýnustu forgangsmálin eru endur-
reisn bankakerfisins, að koma súrefni
til atvinnulífsins og koma með mark-
vissari aðgerðir til að mæta vanda heim-
ilanna. Gerð fjárlaga fyrir árið 2010 er
stórmál – hvernig ætlum við að loka því
150 milljarða króna gati sem við leggj-
um upp með á þessu ári. En það er líka
hægt að horfa á það sem tækifæri til að
stokka upp og gera breytingar; nálgast
ríkisreksturinn með nýju hugarfari.
Við erum með ýmsar tilfærslur í kerf-
inu sem við verðum að sætta okkur við
að við höfum ekki lengur efni á. Þar má
til dæmis nefna barnabætur. Í dag fá
allir foreldrar barnabætur óháð tekj-
um, í stað þess að þeir njóti greiðsln-
anna sem mest þurfa á þeim að halda.
Við verðum að takast á við önnur brýn
viðfangsefni, en aðeins í þessum mála-
flokki getum við sparað mörg hundruð
milljónir.
Þá má hagræða í ríkisrekstrinum. Ég
tel augljóst að stokka upp ráðuneytin og
mér væri ekki á móti skapi að þeim yrði
fækkað. Í niðurskurðinum eigum við að
forgangsraða í þágu þeirra sem þarfn-
ast þess mest. Öll viðleitni okkar til að
spara í ríkisrekstrinum á að miðast við
það. Ákvarðanirnar sem bíða okkar eru
stórar og eiga að vera til umræðu í kosn-
ingabaráttunni fram undan.
Þá tel ég að við eigum að stefna að
Býr sig undir átök um Evrópu
Bjarni Benediktsson þykir sigurstranglegur í formannskjöri Sjálfstæðisflokksins á landsfundi flokksins í næstu viku. Í samtali
við Bergstein Sigurðsson segir Bjarni að fyrrverandi ríkisstjórn hafi vanmetið þörfina á pólitísku uppgjöri eftir efnahagshrunið.
Hann hyggst beita sér fyrir afnámi verðtryggingar en telur evruna með aðild að ESB sterkasta valkostinn í gjaldmiðilsmálum.
BJARNI BENEDIKTSSON „Ég er þeirrar skoðunar að við eigum að gera allt sem í okkar valdi stendur til að rannsaka
hrunið, aðdraganda þess og möguleg lagabrot, segir Bjarni. „Ég tel allar líkur á að þær ráðstafanir sem þegar hafa verið
gerðar nægi til þess.“ FRÉTTABLAÐIÐ/PJETUR
afnámi verðtryggingarinnar. Þetta er heilmikið
úrlausnarefni en við eigum að gera þessa skuld-
bindingu og leita leiða, því þær er hægt að finna.
Það þarf að vinna þessa vinnu í samráði og sam-
starfi við helstu hagsmunaaðila og ríkið þarf að
koma að málum með afgerandi hætti. Þetta er ekki
mjög aðkallandi í augnablikinu því verðbólgan er
að hverfa, þannig að við höfum svigrúm. En við
megum engan tíma missa til að þess að tryggja að
til lengri tíma myndist hér húsnæðislánamarkað-
ur með óverðtryggðum lánum eins og í löndunum
í kringum okkur. Það á ekki að nálgast þetta sem
áhlaupsverkefni, það þarf að ígrunda allar mögu-
legar afleiðingar, til dæmis áhrif á lífeyrissjóða-
kerfið, en ég er mjög ákveðinn í því að við eigum
að leggja upp í þessa vegferð. Um leið og við skuld-
bindum okkur í þá vinnu, þá finnast leiðirnar.“
Hvað um peningamálin?
„Þar erum við komin að grundvallarviðfangsefn-
inu, sem er að auka stöðugleikann. Ég er mjög efins
um að það sé hægt með krónunni til lengri tíma. Til
skemmri tíma eykur veik króna samkeppnishæfni
landsins og gefur okkur þann sveigjanleika sem er
nauðsynlegur. En ef við ætlum að búa við frjálsa
fjármagnsflutninga, er hætt við að það geti verið
sveifluvaldandi að byggja á íslensku krónunni. Ég
hef verið þeirrar skoðunar að hagsmunum okkar
sé betur borgið utan ESB vegna þess að ég er efa-
semdarmaður um að það geti tekist ásættanlegir
samningar við ESB á sviði sjávarútvegsmála.
Rætt hefur verið um einhliða upptöku annarrar
myntar, en ég tel að í gjaldmiðilsmálum sé enginn
valkostur við krónuna jafn sterkur og evran með
ESB-aðild. Ég vil að við göngum hreint til verks
í þessum málum og gerum upp á milli valkosta á
næstu árum, en séum ekki að leika marga biðleiki.
Ég er talsmaður þess að við tökum afstöðu til Evr-
ópusambandsaðildar. Ég vil að að þjóðin öll komi
að því að taka afstöðu til þess hvort sá efnahagslegi
stöðugleiki sem fengist með evru, sé eftirsóknar-
verður kostur með tilliti til þeirra fórna sem færa
þarf.
Meginatriðið er að Sjálfstæðisflokkurinn er lýð-
ræðissinnaður flokkur og við eigum að virkja lýð-
ræðið til að fá niðurstöðu í þetta mál.“
Býstu við miklum ágreiningi um þetta mál innan
Sjálfstæðisflokksins?
„Þetta er slíkt grundvallarmál að mér finnst ekki
ólíklegt að það verði tekist á um það. Það eru skipt-
ar skoðanir á þessu máli innan flokksins. Þeir eru
til sem af prinsippástæðum vilja ekki ræða aðild að
ESB vegna þeirra afleiðinga sem það hefði á stjórn
okkar á fiskveiðiauðlindinni. Á hinum vængnum
eru þeir sem telja að innganga í myntbandalag
Evrópu sé svo mikilvæg að það megi færa fórn-
ir á sviði sjávarútvegsmála. En það er enginn sem
gerir lítið úr þeim fórnum sem þarf að færa. Menn
greinir á um hversu miklar þær verða og úr því
verður aldrei skorið nema gengið verði til aðild-
arviðræðna.“
Þú hefur tekið vel í hugmyndir formanns Fram-
sóknarflokksins um niðurfellingu 20 prósenta-
skulda. Telurðu það raunhæfa leið?
„Ég hef sagt að við eigum ekki að útiloka neinar
hugmyndir fyrirfram, staðan sé svo alvarleg að rót-
tækar aðgerðir þarf til að koma í veg fyrir fjölda-
gjaldþrot og upplausn. Ég er sannfærður um að það
eigi eftir að þurfa að fella niður skuldir, hvernig úr
því spilast er hins vegar annað mál.“
Þú hættir sem stjórnarformaður BNT í desember.
Hvernig er með skuldastöðu þess, hafa bankarnir
þurft að afskrifa eitthvað af skuldunum eða er
fyrirsjáanlegt að þeir þurfi að gera það?
„Nei, bankarnir hafa ekki afskrifað neinar af skuld-
um þess félags og við vorum ekki í neinum slíkum
viðræðum við bankana þegar ég lét af störfum.
Eiginfjárstaða BNT var sterk í upphafi árs 2008.
Þau félög sem eru í eignaraðild BNT eru misjafn-
lega stödd; N1 hefur gengið vel en þessi félög eru
ekki óháð þeim efnahagslegu þrengingum sem
dunið hafa á þjóðinni. Ég skal ekki segja hvernig úr
spilast með einstaka fjárfestingar eða dótturfélög.
Við lögðum af stað í þetta verkefni með sterka
eiginfjárstöðu, reksturinn sem slíkur hefur geng-
ið vel, en auðvitað hefur efnahagurinn liðið fyrir
gríðarlegan fjármagnskostnað og gengisfall. Það
voru ekki nein tilefni til að ræða afskriftir þegar
ég hætti í stjórninni. Núna er krónan að styrkjast
þannig að staðan hefur batnað síðan ég hætti.“
Ef til þess kæmi að ríkisbankarnir þyrftu að
afskrifa skuldir BNT, hefði það að þínu mati ein-
hver áhrif á stöðu þína í stjórnmálum?
„Það liggur ekkert fyrir um að skuldir verði
afskrifaðar, en jafnvel þótt svo verði í framtíð-
inni tel ég að það muni ekki að hafa áhrif á mína
stöðu. Ég er ekki hluthafi í þessum félögum. Hér
verður að gæta að því hvers konar hamfarir eru
að dynja yfir – gengishrun, verðbólgugos, langvar-
andi hátt vaxtastig og hrun á hlutabréfamörkuðum.
Það kemst enginn rekstur í gegnum svona ástand
án áfalla. Höfum einnig í huga að við yfirfærslu
lána til nýju bankanna er lykilatriði að mögulegar
afskriftir í framtíðinni verið ekki á kostnað þeirra.
Það á sem sagt ekki að vera neitt tap í því fyrir rík-
isbankana að fella niður skuldir. Ef það gerist er
það vanhugsuð aðgerð því þá höfum við ríkisvætt
vanda gömlu bankanna. Þurfi að afskrifa skuldir
tel ég eðlilegt að gengið verði á eigið fé eigendanna.
Loks vil ég taka fram að ég tel mikilvægt að menn
hafi innsýn og reynslu af atvinnustarfsemi til að
takast á við þau verkefni sem eru fram undan.“