Lesbók Morgunblaðsins - 25.11.2006, Qupperneq 9

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 25. NÓVEMBER 2006 9
Eftir Hjálmar H. Ragnarsson
hjalmar@lhi.is
N
ý ópera eftir Karólínu Ei-
ríksdóttur við líbrettó eftir
Sjón var frumsýnd í Ís-
lensku óperunni síðastliðið
laugardagskvöld. Hér er um
mikinn viðburð að ræða í ís-
lensku tónlistarlífi. Ekki er aðeins sjaldgæft
að fluttar séu óperur hér landi eftir íslensk
tónskáld heldur er hér um að ræða sérlega
vel heppnað verk, dramatískt vel byggt upp
og allur flutningur af fínustu gæðum. Við-
tökur áheyrenda voru eftir því, gríðarleg
stemming var á frumsýningu og listafólkið
kallað margsinnis fram.
Karólína hefur áður skrifað tvær óperur,
Mann hefi ég séð (1988) sem pöntuð var af
Vadstena-akademíunni í Svíþjóð og Maður lif-
andi (1999) sem Messíana Tómasdóttir hafði
frumkvæði að í nafni Strengjaleikhússins.
Þessi nýja ópera, Skuggaleikur, er rökrétt
framhald af hinum tveimur í tónskáldaferli
Karólínu. Í Mann hefi ég séð tekst Karólína á
við ástina og dauðann, óperan er í raun sorg-
arsöngur og uppgjör við hin óumflýjanlegu
örlög mannsins. Maður lifandi fjallar einnig
um dauðann, en nú frekar þannig að ekkert
getur forðað manninum frá sínu lokamarki,
hvorki góðir eiginleikar hans, hæfileikar né
jarðnesk auðæfi.
Í Skuggaleik tekst Karólína enn á ný á við
dauðann gagnvart lífinu, en nú í formi dæmi-
sögu þar sem verða hlutverkaskipti á milli
þeirra sem ganga á lífsins vegum og þeirra
sem þjóna myrkrinu. „Skáldið“ er fulltrúi
ljóssins og „Skugginn“ fulltrúi myrkursins.
Undir liggur að báðir þessir búa í hverju okk-
ar, spurningin er hver hefur yfirhöndina
hverju sinni. Sagan vekur margar spurn-
ingar; um skáldgáfuna, um siðferðiskenndina,
og ekki síst um tvískipt eðli mannsins og þau
ólíku öfl sem í honum brjótast. Þetta efni
tekst þeim Karólínu og Sjón að draga til mik-
ilfenglegs uppgjörs þar sem allir þræðir
tengjast saman í lokin en okkur áheyrendum
er látið eftir að taka afstöðu, hverjum fyrir
sig.
Í góðri óperu er líbrettóið aflvaki tónlistar-
innar. Svo er greinilega í þessu tilviki. Texti
Sjóns er mjög skáldlegur en um leið einfaldur
og skýr. Hann byggir söguna á frægri dæmi-
sögu H. C. Andersens en allur ljóðtextinn er
verk Sjóns. Karólína fylgir blæbrigðum text-
ans eftir, bæði í smærri atriðum og í hinu
stærra samhengi. Mörg skemmtileg uppbrot
koma í textanum sem gefa tilbreytingu frá
hinum alvarlegri tónum verksins. Nokkrar
bráðfyndnar senur létta framvinduna og vel
tekst til með tilvitnanir út fyrir söguefnið.
Þetta er texti sem öll tónskáld dreymir um að
fá að semja við.
Tónlist Karólínu sprettur úr þeim tónheimi
sem hún hefur á mjög sérstakan hátt þróað
allt frá því hún kvaddi sér fyrst hljóðs sem
tónskáld í byrjun níunda áratugarins. Tónvef-
urinn er gagnsær, engu ofaukið í útsetn-
ingum og flæðið markast af úthugsaðri tón-
og hljómbyggingu. Í Skuggaleik finnst mér
Karólína leyfa sér fleiri útúrdúra og meiri
sjálfshúmor en oft áður, en þó án þess að
heildarmyndin beri skaða af. Tónlistin er
samfelld fyrir hvern þátt þannig að hún stíg-
ur frá einu augnabliki til annars frekar en að
hún raðist upp í afmörkuðum aríum eða frá-
sagnarköflum. Í þessu fylgir hún auðvitað
þeirri þróun í óperu sem á rætur sínar að
rekja allt til Wagners og þeirra tónskálda
sem líta á óperuformið frekar sem tónlist-
ardrama en dagskrá með aðskildum atriðum.
Þetta form gerir miklar kröfur til höfund-
arins en um leið opnar það nýja möguleika til
að takast á við söguefnið. Karólína sýnir hér
að með því að fara erfiðari leiðina nær hún
sterkari heild og um leið meiri dýpt í skiln-
ingi sínum á efninu.
Uppsetning óperunnar er á vegum
Strengjaleikhússins í samvinnu við Íslensku
óperuna. Strengjaleikhúsið er í raun Mes-
síana Tómasdóttir, sem rekur þetta leikhús á
eigin forsendum fyrir eigið fé, þó með dyggri
aðstoð eiginmanns síns, Péturs Knútssonar.
Þetta er sjötta óperan sem Messíana setur
upp, allt eru það óperur sem hún hefur pant-
að frá íslenskum tónskáldum og sett upp af
eigin rammleik. Ef einhver Íslendingur á skil-
ið heiðursorðu fyrir uppbyggingu í íslensku
óperulífi þá hlýtur það að vera Messíana.
Messíana sér um allt útlit sýningarinnar,
leikmynd, búninga, brúður og grímur, en lýs-
ing er í höndum snillingsins Davids Walter,
sem undanfarin ár hefur starfað að mestu í
Ástralíu, en kemur sem betur fer hingað
heim öðru hvoru í sérstök verkefni. Í einu
orði sagt er sýningin mikil veisla fyrir augað
og er ekki annað hægt en að njóta hvers
augnabliks. Söngvararnir standa sig með
mikilli prýði, kunna sín erfiðu hlutverk mjög
vel, og skila textanum þannig að mjög auðvelt
er að skilja hann. Sérstaklega er gaman að
sjá þarna í hópnum unga söngvara sem bera
uppi sín hlutverk með öryggi og stigvaxandi
krafti allt frá upphafi til enda. Hljómsveitin
undir stjórn Guðna Franzsonar spilar mjög
vel, öll minnstu blæbrigði skila sér til áheyr-
enda og hún myndar þann þétta grunn sem
öll framvindan á sviðinu byggir á.
Í lokin vil ég óska öllum aðstandendum
sýningarinnar til hamingju með vel heppnað
verk; höfundum, flytjendum, tæknifólki og
framleiðendum. Það er gaman fyrir okkur öll
þegar vel tekst til með nýtt verk, sérstaklega
þegar það er borið fram af þeim metnaði og
myndugleik sem hér um ræðir.
Skáldið og Skugginn
Skuggaleikur nefnist ný ópera eftir Karólínu
Eiríksdóttur sem frumsýnd var í Íslensku óp-
erunni fyrir viku. Hér er vakin athygli á
þessu verki og birtur hluti af texta Sjóns fyrir
óperuna.
Skuggaleikur „Söngvararnir standa sig með mikilli prýði, kunna sín erfiðu hlutverk mjög vel,
og skila textanum þannig að mjög auðvelt er að skilja hann,“ segir Hjálmar um sýninguna.
Þegar leðurblakan rumskar,
þegar kóngur legst á meltuna,
þegar flugan kælir væng,
þegar Máni tekur við af Sólu,
þá á ég þögla stund með sjálfum mér,
með honum litla mér ...
Þegar náttar, (þetta þarf varla
að segja fróðum lesanda eins
og yður), en þegar náttar,
já, náttar á Jörðu,
þá rifja ég upp með sjálfum mér,
með honum litla mér ...
... að þegar náttar, þá hvílir
sig Jörðin, þá hvílir sig Jörðin
í skugga, í skugganum af sér,
eins og þú hjá mér.
Og þá man ég skugga af bók sem
sýndi mér,
honum litla mér ...
... að þegar „Skugginn mikli“ rís
og stofnar ríki skugga,
þá stígur Máni fram fyrir Sólu,
og stendur þar kyrr:
Þá verða allir skuggar einn
og enginn lítill meir ...
Já, þá verða allir skuggar einn
og aldrei birtir meir ...
Sjón
Draumur
skuggans
Höfundur er tónskáld.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Höfundur er skáld og rithöfundur.