Morgunblaðið - 08.08.2006, Blaðsíða 18

18 ÞRIÐJUDAGUR 8. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
H
ér í sveitum Nýju Suð-
ur Wales nægir að hafa
bílskýli, bílskúr að
mestu óþarfur nema
fyrir þá sem vilja
klappa bílnum sínum og nostra við
hann. Þessa dagana minnast menn
þess að 50 ár eru liðin síðan bíl-
skúrshurðin, sem rúllast upp eins
og rúlluterta, var fundin upp. Ástr-
alir eigna sér þessa uppfinningu
enda ýmislegt kúnstugt sem and-
fætlingum dettur í hug.
Leikið
á dauðann
Ekki aðeins heimsbyggðin hlýddi
á fréttir af ævintýralegri björgun
tveggja námumanna á Tasmaníu
eftir að þeir
höfðu lokast inni
í gullnámu í
næstum hálfan
mánuð vegna
grjóthruns held-
ur fylgdust Ástr-
alíubúar með
björguninni með
öndina í háls-
inum. Einn nám-
umaður lést í
slysinu. Umræð-
ur um öryggi námunnar urðu mikl-
ar en þar sem verð á gulli hafði
aldrei verið hærra var öryggis ef til
vill ekki gætt sem skyldi. Eftir slys-
ið missti fjöldi námuverkamanna
vinnuna vegna tvísýnis við áfram-
haldandi námugröft. Aðeins bætir
úr að námumennirnir tveir fengu
mjög vel borgað fyrir að koma fram
í sjónvarpsþætti og stofnuðu þeir
sjóð til styrktar félögum sínum í
námubænum.
Fyrir utan björgunina sjálfa vakti
mesta athygli talsmaður verkalýðs-
hreyfingarinnar á staðnum, Bob
Shorten, sem ásamt fram-
kvæmdastjóra námufélagsins, kom
vel fyrir. Voru þeir stöðugt í fjöl-
miðlum og naut Bob Shorten slíkr-
ar lýðhylli að menn vilja fá hann til
forystu í Verkalýðsflokknum. Mað-
urinn er vel máli farinn og skýr í
hugsun. Væri Verkalýðsflokkurinn
vissulega vel settur með slíkan for-
ingja.
Svartasta
leyndarmál Ástralíu
Annað mál flaug um heimsbyggð-
ina – stærsta leyndarmál Ástrala –
nokkuð sem fær þá til að þagna
þegar gestkomandi spyr. Fréttin
varðaði kynferðislegt ofbeldi gegn
konum og börnum í (500–600
manna) afskekktum frum-
byggjabyggðum Norður- og Mið-
Ástralíu. Þar er víða mjög lítil lög-
gæsla, ólíkt mörgum öðrum þorpum
með hvítum íbúum, þar sem nánast
ekkert er nema bensínstöð, krá og
– lögreglustöð.
Á næsta ári verða 40 ár liðin síð-
an frumbyggjar Ástralíu fengu full
borgararéttindi í sínu eigin landi.
Þó höfðu þeir búið hér um tugþús-
undir ára. Óréttlæti gagnvart þeim
virðist engan enda ætla að taka
enda kynþáttafordómar eins og
sterk undiralda í þjóðfélaginu þótt
lítið virðist bera á því á yfirborðinu.
Stjórnarstefna síðustu 30 ára í
málum frumbyggjanna, jafnt alrík-
isstjórnarinnar sem stjórna ein-
stakra fylkja, hefur mistekist að
miklu leyti og jafnvel versnað. Fjár-
hæðir, þeim sem veitt er til styrkt-
ar hinum og þessum málum þeirra,
virðast einfaldlega ekki komast til
skila nema að mjög takmörkuðu
leyti. Peningarnir hverfa í botn-
lausa hít skriffinnsku og eitthvað
sem kalla mætti spillingu stjórn-
kerfa.
Reyndar má alls ekki setja öll
þorp eða byggðir frumbyggja undir
sama hatt því sums staðar hefur
gengið nokkuð vel að þróa málin.
Lajamanu er nafn á frum-
byggjabyggð á mörkum Tanami
eyðimerkurinnar í Northern Terri-
tory. Byggðin myndaðist þegar
Warlpiri ættbálkurinn var hrakinn
af landi sínu og frá hjartfólgnum
sögustöðum (Dreaming places) til
landsvæða sem þeir þekktu ekki og
lífshátta sem voru ekki lengur
frjálsir að hætti hirðingja. Þeir að-
löguðust samt í krafti menningar
sinnar. Skólinn fyrir eldri drengi í
Lajamanu er tvítyngdur og börnin
læra að lesa og skrifa á sínu eigin
máli, Warlpiri. Þannig varðveitist
menning þeirra, söngur, dans og
hin aldagamla söguhefð sem er svo
rík hjá frumbyggjum þessarar álfu.
Hins vegar er ástandið víða
óbjörgulegt. Algengt er að 13–16
manns búi í húskofa með 2 svefn-
herbergjum, jafnvel allt upp í 30
manns í einu húsi. Uppflosnaðir
ungir menn og unglingar hafa enga
atvinnu, litla sem enga menntun og
ekkert við að vera. Þeir mynda
gengi þar sem ofbeldi og drykkju-
skapur ráða ríkjum. Vegna þessa
má nefna að af 800 börnum á einum
stað þora aðeins 100 að sækja skól-
ann sinn.
Það vill gleymast að börnin tala
oft tvö frumbyggjamál þegar þau
hefja skólagöngu en öll kennsla fer
fram á ensku í langflestum þorpum.
Þetta gerir börnunum erfitt fyrir og
þau flosna oft upp.
Hjúkrunarkona af frum-
byggjaættum hefur nýlega skrifað
bók um reynslu sínu af kerfinu og
kona sem gegnt hefur dóm-
arastörfum hefur gefið út sérstaka
skýrslu um áratugalangt starf sitt
meðal frumbyggjanna. Reynsla sem
fyrst nú sér dagsins ljós eftir ára-
tuga óréttlæti og mismunun.
Áfengi á stóran þátt í vandanum
en samt er ekki hægt að skella allri
skuldinni í þá hít. Sums staðar hef-
ur áfengi einfaldlega verið bannað í
þorpum og það gefist vel. Annars
staðar eru foreldrar drukknir eða
undir áhrifum eiturlyfja og öld-
ungar ættbálksins látnir um ábyrgð
barnanna. „Petrol sniffing“ er einn-
ig risavaxið vandamál meðal barna
og unglinga. Er nú verið að reyna
að dreifa bensíni sem ekki er unnt
að nota í þessu skyni í frum-
byggjabyggðunum.
„Menningaráhrif?“
Fjölmiðlar reyna að flækja málið
með því að birta fréttir af miklum
lestri klámrita og sýningu á klám-
myndum í heimahúsum en þó slíkt
eigi við rök að styðjast þá leiðir það
aðeins athyglina frá þeirri mis-
munun sem frumbyggjarnir búa við
miðað við aðra íbúa álfunnar.
Hin forna nýlendustefna virðist
enn í gildi gegn þeim. Þeir dóu ekki
út eins og til var ætlast og eru
næstum tvö prósent af þjóðinni.
Þessi lög sem sífellt er verið að
setja og eingöngu miðast við vanda-
mál frumbyggjana, virðast oft sett
til höfuðs þeim.
Lausnin er miklu einfaldari.
Frumbyggjarnir þurfa að njóta al-
gjörs jafnréttis á við aðra íbúa
Ástralíu. Meðan litið er niður á þá
og þeir lítils virtir á alla lund verð-
ur ekki ráðin bót á daglegu lífi
þeirra. Ef ekki verður leyst úr gíf-
urlegum húsnæðisvanda, mennt-
unarskorti og vöntun á heilsugæslu
fyrir frumbyggjana verða þeir ef til
vill um síðir ósýnilegir eins og ætl-
ast var til hér áður fyrr.
Fjármálaráðherra
alríkisstjórnarinnar
– Peter Costello
Fyrir nokkrum vikum lagði fjár-
málaráðherra fram fjárlaga-
frumvarp sitt upp á 60 billjónir
ástralska dollara. Þetta var ellefta
fjárlagafrumvarp hans. Mikill af-
gangur var og fengu flestir þjóð-
félagshópar skattalækkun. Fólk var
samt ekki ánægt. Það vildi pen-
ingana frekar inn í menntakerfið
eða heilsugæsluna, til að byggja
upp barnaheimili, vegakerfi og í
framkvæmdir til framtíðar miðaðar
við breyttar þarfir nútímaþjóð-
félags.
Meðan John Howard forsætisráð-
herra skrapp til Bandaríkjanna og
snæddi sérstakan kvöldverð með
forsetanum, sótti England og Kan-
ada heim, fékk Peter Costello að
gegna hlutverki forsætisráðherra.
Hann gerði það með sóma – þó eru
margir sem amast við glottinu sem
hann beitir óspart þegar hann hefur
náð í halann á einhverjum andstæð-
inganna í umræðum á þinginu.
Gerist nú Peter Costello óþol-
inmóður í bið sinni eftir forsætis-
ráðherrastólnum. Til marks um það
hefur rétt nýlega komið í ljós að
John Howard kvaðst á fundi árið
1994 myndi afhenda völdin í hendur
Pétri að afloknum tveimur (eða einu
og hálfu) kjörtímabilum. Þetta var
þriggja manna fundur og staðfestir
þriðji aðili (Ian McLockland) að
þetta sé rétt. En John Howard
kveður að ekkert slíkt samkomulag
hafi verið gert og neitar. Má búast
við að þessi deila valdi miklum óróa
meðal samsteypustjórnarinnar og
verður skemmtilegt að fylgjast með
valdabaráttunni milli þessara
tveggja manna.
Annars hafa vinsældir alrík-
isstjórnarinnar dalað nokkuð og má
kenna hinum nýju lögum um sam-
skipti atvinnurekenda og verkalýðs
um. Heiður verklýðsfélaganna er í
veði og ferðast fulltrúar þeirra nú
um, berjast á móti lögunum og
hvetja fólk til að ganga í félögin.
Hefur Verkalýðsflokkurinn heitið
því að nema lögin úr gildi nái hann
meirihluta í næstu kosningum.
Mörg mál hafa komið upp sem fara
innan skamms fyrir dómstólana og
verður spennandi að fylgjast með
þeim. Mætti nefna að verkamönn-
um er sagt upp en síðan boðið upp
á endurráðningu með einkasamn-
ingi sem býður upp á töluvert lægri
laun og minni hlunnindi, heilli
skipsáhöfn hefur verið sagt upp því
ódýrara er að ráða erlenda áhöfn
o.s. frv. Þá veldur það verkafólki
erfiðleikum að engar atvinnuleys-
isbætur eru greiddar fyrstu 8 vik-
urnar eftir að fólk missir vinnuna.
Mun greinahöfundur reyna að gera
þessari baráttu nánari skil eftir því
sem málið þróast.
Til gamans má nefna skopmynd
sem birtist í helgarblaði SMH 8.–9.
júlí. Þar liggur hinn saklausi borg-
ari undir áströlskum fána öruggur í
rúmi sínu með mynd af forsætisráð-
herra uppi á vegg.
En undir rúminu leynast vágest-
irnir: flóttamenn, hryðjuverka-
menn, fulltrúi verkalýðshreyfing-
arinnar og persóna frá
Mið-Austurlöndum.
(Byggt á hinni gömlu sögu: Þeir
rauðu eru undir rúminu þínu
(„There are Reds under your
beds“) úr kalda stríðinu.)
Enginn vill atómstöð
í bakgarðinum sínum
Forsætisráðherra, John Howard,
hefur sett í gang miklar umræður
um úran sem mikið er til af hér í
jörðu, sölu þess og nýtingu kjarn-
orku til orkuveitu. Ian Campell um-
hverfismálaráðherra er einn þeirra
sem aðhyllist atómorkuna en á önd-
verðum meiði er Peter Garrett
þingmaður, sem ýmsir munu kann-
ast við sem fyrrverandi hljómsveit-
armann úr Midnight Oil. John
Howard vill að fólk ræði málin og
má heyra hina ýmsu aðila skegg-
ræða fram og til baka í fjölmiðlum.
Margir vilja halda því fram að
stjórnin sé með þessu einungis að
dylja að þeir hafa lítið gert til að
leysa mengunarvandamálin en eins
og Íslendingar vita undirrituðu
Ástralir ekki Kyoto samninginn.
Flestir eru þó einskorðaðir við að
vera algjörlega með eða á móti
kjarnorkunni. Þeir sem eru á móti
hafa mestar áhyggjur af úrgang-
sefnunum.
Framkvæmdir til framleiðslu raf-
orku með kjarnorku er afar kostn-
aðarsöm en Áströlum standa marg-
ar dyr opnar. Þeir geta valið úr
ýmsum möguleikum svo sem sólar-
eða vindorku og enn er nóg af kol-
um og gasi í iðrum álfunnar.
Enginn hefur fengist til að nefna
staði þar sem reisa ætti kjarn-
orkuver enda vill almenningur ekki
búa nálægt slíkum fagnaði.
Ein besta lausnin virðist vera að
nota fleiri en eina leið og gera til-
raunir en Ástralir hafa sýnt litla
viðleitni í þá átt. Evrópubúar
standa miklu framar í slíkum til-
raunum.
Svo vona auðvitað allir að ekki
hvarfli að nágrannalöndunum að
Ástralir hyggist nota kjarnorkuna
til einhvers annars en raforku til
heimilisnota.
Atómstöð, svart leyndarmál og
Úr kvikmyndinni Tíu barkarbátar sem fékk frábærar viðtökur á Cannes-hátíðinni og enginn sem hefur áhuga á sögu frumbyggjanna í Ástralíu, kvik-
myndum sem segja góða sögu og eru frábrugðnar öðrum kvikmyndum, ætti að láta hana fram hjá sér fara.
Sólveig Kristín
Einarsdóttir
FRÉTTABRÉF
Sólveig Kristín Einarsdóttir
skrifar frá Ástralíu